TEOSOFİ KAVRAMI VE TEOSOFİ DÜŞÜNCESİNİN TARİHİ GELİŞİMİ

Yıl 2017, Sayı: 70, 1 - 20, 27.04.2017

Ali Gül

Öz

Bu makalede Batı ezoterik geleneği içerisinde kendisine önemli bir yer bulan “teosofi” kavramı ve bu kavram adı altında oluşan öğretinin tarihi süreci ele alınacaktır.
Günümüzde daha çok Helena Petrovna Blavatsky liderliğinde ortaya çıkan bir modern okültist hareket olan Teosofi Cemiyeti ile özdeşleşen teosofi kavramının, gelenekte daha
farklı bir konuma sahip olduğu belirtilmelidir. Etimolojik olarak “ilahi bilgi/bilgelik” anlamına gelen teosofi kavramı, Tanrı’nın tecrübî, aşkın, gizli, doğrudan bilgisine işaret eder. Bu anlamda teosofi düşüncesi kökleri antik döneme kadar uzanan dini, mistik ve felsefi karakteri olan bir anlayışı ifade eder. Teosofinin Batı geleneğinde Hermetizm, gnostisizm, kabala, yeni-Platonculuk ve Hıristiyan mistisizmi ile ilişkisi vurgulanır. Bu çalışmada teosofi kavramı Teosofi Cemiyeti’nden soyutlanarak gelenekteki anlamıyla ve İslam düşüncesindeki iz düşümleriyle değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Teosofi, Teosofi Cemiyeti, Batı Ezoterik Geleneği, Mistisizm, Okültizm.

Kaynakça

• Algeo, John, Theosophy: An Introductory Study Course, 4. bs. Wheaton, IL: The Theosophical Society in America, 2007.
• Ashcraft, W. Michael ve Dereck Daschke, New Religions Movements: A Documantary Reader, Ed. Dereck Daschke, W. Michael Ashcraft, New York: New York University Press, 2005.
• Besant, Annie, “Theosophical Society”, The Encyclopedia of Religion and Etics (ERE), Ed. Hastings James, John A. Selbic, Louis H. Gray, Edinburgh: T. T. Clark; New York: Charles Scribner’s Sons, 1980, C. XII, s. 300-304.
• Besant, Annie, Theosophy, (y.y.), 1900, erişim tarihi 13.03.2015,http://www.theosophical. ca/books/Theosophy_AnnieBesant.pdf. Böwering, Gerhard, “Erfān”, Enciclopedia Iranica (EI), erişim tarihi 25.12.2014, http:// www.iranicaonline.org/articles/erfan-1.
• C.T.J., “Theosophy”, Encyclopaedia Britannica (EB), C. XVIII, s. 276-278. Evola, Julius, Çağdaş Ruhçuluğun Maske ve Yüzleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Faivre, Antoine, “Christian Theosophy”, Dictionary of Gnosis and Western Esotericism (DGWE), Ed. Wouter J. Hanegraaf, Leiden: Brill, 2006, s. 258-267.
• Faivre, Antoine, “Questions of Terminology proper to Study of Esoteric Currents in Modern and Contemporary Europe”, Western Esotericism and the Science of Religion, Ed. AntoineFaivre, Wouter J. Hanegraaff, Leuven: Peeters Bondgenotenlaan, 1998, s. 1-10.
• Faivre, Antoine, “Theosophy”, The Encyclopedia of Religion (ER), Ed. Mircea Eliade, New York: The Macmillan Co. 1987, C. XIV, s. 465-469.
• Faivre, Antoine, Access to Western Esotericism, New York: State University Press, Albany, 1994.
• Faivre, Antoine, Giz ve Işık, Çev. Birol Biçer, İstanbul: Dedalus Kitap, 2012.
• Faivre, Antoine, Theosophy, Imagination, Tradition: Studies in Western Esotericism, Translated by. Christine Rhone, New York: State University Press, Albany, 2000.
• Gilbert, Robert A., “Western Esotericism”, New Religions A Guide: New Religious Movements, Sects and Alternative Spiritualities, Ed. Christopher Partridge, New York: Oxford University Press, 2004, s. 304-308.
• Godwin, Joscelyn, The Golden Thread: The Ageless Wisdom of the Western Mystery Traditions, Wheaton, IL: Quest Books Theosophical Publishing House, 2007.
• Guenon, Rene, Theosophy: History of a Pseudo Religion, Translated by Alvin Moore, Jr. Cecil Bethell, Hubert and Rohini Schiff, Hillsdale NY: Sophia Perennis, 2004.
• Gül, Ali, Helena Petrovna Blavatsky ve Modern Teosofi: Tarih & Öğreti, İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Hoheisel, Karl, “Theosophy”, The Encyclopedia of Christianity, Ed. Erwin Fahlbusch, vd. Translated by. Geoffrey W. Bromiley, Leiden: Koninklijke Brill NV, 2008, C. V. s. 455- 456.
• Kaya, Mahmut, “İşrâkıyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001, C. XXIII, s. 435-438.
• Kutluer, İlhan, “Sühreverdî, Maktûl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA),
• İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, C. XXXVIII, s. 36-40.
• Jacob Boehme Online, erişim tarihi 07.01.2015, http://www.jacobboehmeonline.com/. Müller, F. Max, Theosophy or Psychological Religion, London: Longmans, Green and CO. 1917.
• Nasr, S. Hüseyin, Bilgi ve Kutsal, Çev. Yusuf Yazar, İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, Molla Sadrâ ve İlâhi Hikmet, Çev. Mustafa Armağan, 2. bs. İstanbul: İnsan Yayınları, 2009.
• Oldmeadow, Harry, Journeys East: 20th Century Western Encounters with Eastern Religious Traditions, Bloomington, Indiana: World Wisdom Books, 2004.
• Öngören, Reşat, “Tasavvuf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011, C. XL, s. 119-126.
• Özkan, Ali Rafet, “Teosofi ve Yeni Çağ Hareketi”, Dinler Tarihi Araştırmaları, [Dinler Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (I, 1996, Ankara)], Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 1998, s. 193-222.
• Quinn, William W., The Only Tradition, New York: State University of New York Press, 1997.
• Santucci, James, “‘Theosophia’: Origins of a Name”, The American Theosophist, Fall special Issue / (1987), erişim tarihi 30.12.2012, http://www.wheatonolcottbranch. org/perennial-theosophy.html, s. 333-336.
• Sender, Pablo, “What is Theosophy”, The Theosophist, (2007), s. 100-106. Sender, Pablo, “The Roots of Modern Theosophy”, The Theosophist, November, (2011), s. 25-31.
• “Theosophy”, Catholic Encyclopedia (CE), erişim tarihi 10.06.2016, http://www. newadvent.org/cathen/14626a.htm.
• Thesaurus Linguae Graecae, erişim tarih 05.01.2015, http://www.tlg.uci.edu/. Uludağ, Süleyman, “İşrâkıyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA),
• İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı,, 2001,C. XXIII, s. 439. Versluis, Arthur, Magic and Mysticism: An Introduction to Western Esotericism, Maryland,
• USA: Rowman and Littlefield Publishers, 2007.
• Versluis, Arthur, Theosophia: Hidden Dimensions of Christianity, New York: Lindisfarne Press, 1994.
• Weeks, Andrew, “Jacob Boehme”, Dictionary of Gnosis and Western Esotericism (DGWE), Ed. Wouter J. Hanegraaf, Leiden: Brill, 2006, s. 185-192.