ERZURUM’DA ANIT ESERLERE YANSIYAN TÜRK KADINI İMGESİ

Yıl 2022, Sayı: 89, 1 - 24, 03.03.2022

Ayşegül Zencirkıran Yunus Berkli

Öz

Türk medeniyetinde kadın, oldukça saygın bir konuma sahiptir. Kadının bu konumuna
dair izler, sözlü anlatımlar ve yazılı belgeler ile günümüze kadar ulaşmıştır. Destanlar
dışında en eski örnek ise ilk yazılı eserler olan Orhun kitabelerinde karşımıza çıkmakta
olup, İlbilge Hatun ile İlteriş Kağan herhangi bir cinsiyet eşitsizliği olmadan toplumun
kurtarıcısı olarak zikredilmektedirler. Bu vazifeyi İlbilge Hatunun halefi olan Türk kadınları da
başarı ile üstlenmiş, yaşamın her alanında etkin rol almışlardır. Türk kadınının
vatana hizmet veren aktif faaliyetleri, Erzurum şehrinin sanat eserlerine de aksetmiştir.
Kamusal alanlarda heykel, mimari ve rölyefler üzerinde betimlenen Türk kadınları bilhassa
asker-savaşçı kimlikleri ile karşımıza çıkmaktadır. Düşman karşısında erkekler ile
aynı saflarda hatta kimi zaman onlardan önde mücadele etmiş Nene Hatun, Kara Fatma
gibi isimler bir gurur nişanesi ve vefa göstergesi olarak yaşatılmaktadır. Ayrıca dini mimariye
örnek teşkil eden türbeler de kendi dönemlerinde topluma öncülük etmiş kadınlara ait olmaları
bakımından oldukça önemlidir. “Erzurum’da Anıt Eserlere Yansıyan
Kadın İmgesi” başlıklı makale kapsamında Erzurum şehir merkezinde yer alan
Nene Hatun heykelleri ve rölyefleri, Gaziler ve Şehitler Anıtı ve rölyefleri, Erzurum’un Kahraman
Çocukları Rölyefi, Osmanlı-Rus Harbi, Ermeni mezalimi ve Kurtuluş Savaşı’nı anlatan
isimsiz rölyef, Şehit Öğretmen Anıtı, Rabia Hatun Türbesi, Cimcime Sultan Türbesi ve
Ane Hatun Türbesi kadın imgeleri bakımından konumuza dâhil olmaktadır. Türk kadını
karakteristiğini yansıtan bu sanat eserleri, çalışmamız çerçevesinde belgelenmenin yanı
sıra kadın hakkında çıkarımda bulunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk kadını, Türk sanatı, Erzurum, İmge, Heykel

Kaynakça

• Acar, H. (2019). Türk kültür ve devlet geleneğinde kadın. İnsan&İnsan Dergisi, (21), 395-411.
• Aksakallı, Z., Selçuk, G. N. ve Işık, C. (2017). Nene hatun tarihi millî park’ının hüzün turizmi ve mabetleşme yönünden değerlendirilmesi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (IV), 215-240.
• Aktaş, A. (2020). Sosyal yardımlar bağlamında “Nene hatun-Kara Fatma” analizi. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, (6), 243-262.
• Aziziye Anıtı. Web: http://www.forumgercek.com/turkiyeden-tarihi-yerler-ve-mekan- lar/88459-aziziye-aniti-erzurum.html adresinden 24 Ocak 2021’de alınmıştır.
• Bayat, A. H. (2002). İslam öncesi orta Asya Türk dünyasında tababet. Türkler, 3. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Bektaş, İ. (2017). Millî mücadele’nin cesur ve kayıp kadınları. İstanbul: Sedir Yayınları.
• Bektaş, İ. (2019). Millî mücadele’de bir kadın üsteğmen Kara Fatma. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Can, S. (2008). Terken Hatun’dan, Valide Sultan’a Selçuklular döneminde kadın (1040- 1308). İstanbul: Ufukötesi Yayınları.
• Cunbur, M. (1996). Selçuklu dönemi kadın hayratı. Erdem Dergisi Aydın Sayılı Özel Sayısı II, 9(26), 585-621.
• Erzurum Türbeleri. Web: https://erzurum.ktb.gov.tr/TR-56073/turbeler-ve-kumbetler. html adresinden 20 Ocak 2021’de alınmıştır.
• Esin, E. (1985). Türk kültür tarihi, iç Asya’daki erken safhalar. Erdem, 1(2), 409-431.
• Esin, E. (1995). Katun. Erdem Tarih ve Kültür Dergisi, 7(20), 471-483
• Gültepe, N. (2008). Türk kadın tarihine giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gündüz, A. (2012). Tarihî süreç içerisinde Türk toplumunda ve devletlerinde kadının yeri ve önemi. The Journal of Academic Social Science Studies, (5), 129-148.
• İzgi, Ö. (2014). Orta Asya Türk tarihi araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karakoç, E. (2017). İskit Türklerinde kadınların önemi. Akademik Bakış Dergisi, (61), 522-532.
• Özaydın, A. (2012). Ümmül Muktedir. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, 326- 327.
• Turan, O. (2019). Türk cihan hâkimiyeti mefkûresi.(28. Basım). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti Erzurum Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022). Erzurum turizm rehberi. https://erzurum.ktb.gov.tr/Eklenti/61588,turizmrehberipdf.pdf?0 adresinden alınmıştır.
• Uzunyaylalı, T. (2017). Yeni bilgiler ışığında Aziziye. Şehr-i Kadim Aziziye Dergisi, (12), 48-55.
• Yurttaş, H. ve Kındığılı, M. L. (2011). Kesinleşen tarih ve yeni bir ad. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(46), 75-96.