İSLAM TARİHİNDE IRK VE KABİLE ADIYLA NİSBELENME GELENEĞİ AÇISINDAN ASR-I SAADETTE IRKÎ NİSBELER

Yıl 2017, Sayı: 71, 229 - 248, 24.08.2017

Murat Sarıcık

Öz

Nisbe konusu tarihî kaynaklarımızda bolca yer alır. Kişi ülkesine, bölgesine, devletine, doğduğu köy şehir ve kasabasına, uzak yakın dedelerine ve babasına, yakın akrabalarından birine, ırkına, kabilesine, dinle ilgili bir terime, bir mezhebe nisbet edilebilir. Ayrıca kişinin icra ettiği sanatına, kendisini azatlayana ve yaptığı bir işe... nisbet edilmesine de şahit oluruz. Nisbe ebeveynin her biri cihetinden müşterekliktir. Nisbe veya nisbet, karabet, yani yakınlık demektir. Irkî nisbeler, tavsif ettikleri isimlerin sıfatlarıdır.
Hz. Peygamber başta olmak üzere hemen hemen bütün sahabelerin ırkî nisbeleri vardır. Irka, kabileye ve diğer şeylere adı nisbetin, dince bir mahzuru yoktur. Kişinin Arabî,
Türkî, Kürdî, Rumî, Türkmânî, Mısrî, Habeşî ve Farisî gibi ırkî nisbet ve unvanlarla nisbelenme ve bu tür nisbelerle bilinmekte mahzur yoktur. Hz. Peygamber de zaman zaman
ırkı ve kabilesinden söz etmiştir. Mesela Rasulullah, “ben Hâşimîyim” diyebiliyorsa, onu ve sünnetini esas alan biri de yeri gelince ırkını, soyunu, sülalesini açıklayabilir ve adını
ırkî bir nisbe ile anabilir. Rasulullah’ın başkalarını da ırkî nisbeleri ile andığı olmuştur. Bu da kabilevî ve ırkî nisbelerin mahzuru olmadığına delalet ve işaret eder. Kur’ân-ı
Hakîm de teârüf için insanların millet millet, kabile kabile yaratıldıklarını açıklar. İslamiyet, nesebe intisap konusuna bazı fıkhî emir ve sebeplerle ehemmiyet verir ve
İslam’da soyu inkâr yasak ve büyük günahtır. Babasını inkâr etmeyen, ilk dedesini ve diğer atalarını, kabilesini ve ırkını da kabul etmiş olacaktır. Kişilerin kabilecilik, kavim
kabile gayreti ve asabiyeti açısından ırkını öğünme vesilesi edinmesi ise mahzurludur. İslam tarihinin sonraki dönemlerinde kabile ve ırk nisbeleri devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Irkî Nisbeler, Arabî, Türkî, Kürdî, Asr-ı Saâdet.

Kaynakça

• Ak, Mehmet, “Mehmet Paşa, Gürcü”, DİA, XXVIII, İstanbul 2003, s. 509-510.
• Algar, Hamid, “Kürdî Muhammed Efendi”, DİA, XXVI, İstanbul 2002, s. 564-565.
• Babanzade, Ahmed Naim, İslam’da Irkçılık ve milliyetçilik (İslam’da Davay-ı Kavmiy- yet), İkbal Yayınları, Ankara 1979.
• Baltacı, Ahmet, “Ebu Bekir İbnu’l-Arabî”, DİA, XX, İstanbul 1999, s. 487-488.
• Cebecioğlu, el- Bardakoğlu, AIi ve arkadaşları, Sahabiler Ansiklopedisi, Tercüman Ga- zetesi, trs.
• El- Buhâri, Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l- Buhâri, I- VIII, el- Mektebetü’l- İslâmiyye, İstanbul trs.
• Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte, I- XVIII, İstanbul trs.
• Çağatay, Neşet, İslam Dönemine Dek Arap Tarihi, TTK yayınları, Ankara 1989.
• Çetiner, Bedreddin, Esbâb-ı Nüzûl, I- II, Çağrı yayınları, İstanbul 2006.
• Debbağoğlu, Ahmet ve İsmail Kara, Ansiklopedik Büyük İslam İlmihali, Dergâh Yayın- ları, İstanbul 1970.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara 1986. ed- Diyârbekri, Hüseyin b. Muhammed, Târihu’l- Hamîs, I- II, Dâru’s- Sâdır, Kahire 1283.
• DİA, “Acemiyye”, DİA, I, İstanbul 1988, s. 325.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Mut’a”, DİA, XXXIII, İstanbul 2007.
• Durmuş İsmail, “Ebu Abdullah İbnu’l-Arabî”, DİA, XX, İst. 1999, s. 487-488.
• Cebecioğlu, Ethem, “İbnu’l-Arabî, Ebu Saîd”, DİA, XX, İstanbul 1999, s. 493.
• Elmalı, Hüseyin, “Ebu Miskâl el-Arabî”, DİA, X, İstanbul 1994, s. 189.
• Eyice, Semavî, “Acemî b. Ebu Bekir”, DİA, I, İstanbul 1988, s. 313-324.
• Feyrûzâbâdi, Muhyiddin Muhammed b.Ya’kûb, el- Kâmûsul- Muhît, Müessesetü’r- Risâ- le, Beyrut trs.
• Günay, Mehmet, “İbnu’t-Türkmânî”, DİA, XXI, İstanbul 2000, s. 235.
• Hasan İbrahim Hasan, İslam Tarihi, I-IV, trc., İsmail Yiğit ve Arkadaşları, Kayıhan Ya- yınları, İstanbul 1985.
• Hatiboğlu, Mehmet Said, Hilâfetin Kureyşliliği, Otto Yayınları, Ankara 2011.
• İbn-i Âbidîn, Mehmed Emin Efendi, Hâşiyetü İbn-i Âbidîn, I- VIII, Kahraman Yayınları, İstanbul 1984.
• İbn-i Hacer, Muhammed b. Ali, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, I-IV, Mısır 1930.
• İbn-i Hişâm, Abdulmelik b. Hişâm, Sîretü’n-Nebi, I-IV, Dâru’l-Fikrî, Beyrut trs.
• İbn-i İshak, Muhammed b. İshâk, Sîretü İbn-i İshâk, tahkik, Muhammed Hamîdullah, Hayra Hizmet Vakfı, Konya, 1981.
• İbn-i Mâce, Muhammed b. Yezid, Sünen, I- II, el- Mektebetü’l- İslâmiyye, İstanbul trs.
• İbşirli, Mehmet, “Alâeddin Arabî Efendi”, DİA, II, İstanbul 1989, s. 319.
• Karadaş, Cağfer, “İbnu’l-Arabî, Muhyiddin, DİA, XX, İstanbul 1999, s. 516-528.
• Kılıç, M. Erol, “İbnu’l-Arâbî, Muhyiddin”, DİA, İstanbul 1999, XX, s. 493-516.
• Köksal, M. Âsım, Hz. Muhammed ve İslâmiyet, I- XII, Şâmil Yayınevi, İstanbul 1981.
• Köksal, M. Âsım, Mekke Devri, Şâmil Yayınevi, İstanbul 1981.
• Kurşun, Zekeriya, “Suûdiler”, DİA, XXVII, İstanbul 2009, s. 584-587.
• Mansur Ali Nasîf, et-Tâcu’l- Câmi‘u li’l- Usûl, I-V, Mektebetü Pamûk, İstanbul 1961.
• Mantran, Robert, İslam’ın Yayılış Tarihi, trc., İsmet Kayaoğlu, Ankara 1981.
• Muhammed Fuad Abdulbaki, el- Mu’cemu’l- Müfehres li Elfâzı’l- Kur’âni’l- Kerîm, el- Mektebetü’l- İslâmiyye, İstanbul 1982.
• Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, I- II, trc., Salih Tuğ, İrfan Yayınevi, İstan- bul 1980.
• Muhammed Rıza, Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1988. el- Munevi, Abdurrauf, Feyzu’l-Kadir, I-VI, Beyrut trs.
• Müftüoğlu, Ferruh, “Beylek el-Kıpçakî”, DİA, VI, İstanbul 1992, s. 68-69.
• Nursi, Bediüzzaman Said, Asây-ı Mûsa, Sözler Yayınevi, İstanbul 1976.
• Nursi, Bediüzzaman Said, Mektûbat, Sözler Yayınevi, İstanbul 1977.
• Özkan, Ertuğrul, “Acem Ali” DİA, I, İstanbul 1988, s. 322.
• Özkan, İ. Hakkı, “Kürdî”, DİA, XXVI, İstanbul 2000, s. 563-564.
• Özkan, İ. Hakkı, “Kürdî”, DİA, XXVI, İstanbul 2000, s. 565-567. Rağıb el- Isfahânî, Hüseyin b. Muhammed, el- Müfredât, Kitâbu’l- Cumhûriye, Mısır trs.
• Es- Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t- Tefâsîr, I- III, Dâru’l- Kalem, Beyrut 1986. Sarıcık, Murat, Hz. Muhammed’in Çağrısı- Mekke Dönemi, Nesil Yayınları, İstanbul 2006.
• Sarıcık, Murat, Kendi Dilinden Peygamberimiz-1, Nesil Yayınları, İstanbul 2006.
• Sarıcık, Murat, Hz. Osman, Nesil Yayınları, İstanbul 2009.
• Sarıcık, Murat, Hz. Ali, Nesil Yayınları, İstanbul 2010.
• Sarıcık, Murat, Ehl-i Beyt’i sevmek, Nesil Yayınları, İstanbul 2010.
• Sarıcık, Murat, Hz. Ebu Bekir, Nesil Yayınları, İstanbul 2011.
• Sarıcık, Murat, Hz. Ömer, Nesil Yayınları, İstanbul 2011.
• Sarıcık, Murat, Kaderin Şifreleri, Nesil yayınları, İstanbul 2011.
• Sarıcık, Murat, İnanç ve Zihniyet Olarak Cahiliye, Nesil Yayınları, İstanbul 2011.
• Sarıcık, Murat, Irkçılık, Nesil Yayınları, İstanbul 2013.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, Ikdam Matbaası 1317.
• Tanrıkorur, Çinuçan, “Acem-Kürdî”, DİA, I, İstanbul 1988, s. 325-326.
• Yazır, M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Neşriyat, İstanbul 1979.