BEDİÜZZAMAN SAİD NURSİ’NİN OSMANLI DÖNEMİNDE BİR ADI NEDEN SAİD-İ KÜRDİ?

Yıl 2017, Sayı: 72, 163 - 194, 25.12.2017

Murat Sarıcık

Öz

İslam tarihi ve kültürü ile ilgili kaynaklarda ırka nisbet edilen isimlere çokça rastlanır. Kişi ülkesine, bölgesine, devletine, doğduğu yerleşim merkezine, dedelerine ve babalarına, yakın ırk ve kabileye, dine, bir mezhebe, tarikata ve benzerlerine nispet edilmektedirler. Kişinin sanatı, kölelikten azatlayanı da isminin mensubiyetinde görülebilir. Irk bildiren mensubiyetler dil kaideleri açısından tavsif ettikleri isimlerin sıfatlarıdır. Hz. Peygamber (a.s.v.) başta olmak üzere hemen hemen bütün sahabelerin bir ırka nisbetini bildiren ırkî nisbeleri vardır. Bu gelenek İslam kültüründe daha sonraları da devam etmiştir.
Kur'ân-ı Hakîm; teâvün ve teârüf için insanların millet millet, kabile kabile yaratıldıklarını açıklar.1 Hatta bazı fıkhî emir ve sebeplerle İslam’da İslamiyet'te soyu inkâr yasak ve büyük günahtır.2
İsmi ırka, kabileye ve diğer şeylere nisbet etmek dince mahzurlu görülmez. Kişi; Arabî, Türkî, Kürdî, Rumî, Türkmanî, Mısrî, Habeşî ve Farisî gibi ırki mensubiyetlerle anılabilir. Hz. Peygamber (a.s.v.) de zaman zaman ırkı ve kabilesinden söz etti. Rasulullah, “Ben Hâşimîyim” diyebiliyorsa, kişi yeri gelince ırkını ve soyunu açıklayabilir ve adını ırkına nisbetle anabilir.
Osmanlı dönemi tarih ve tercüme-i hâl kitaplarında da ırkla ilgili veya ilgili olmayan nisbetlerin kullanıldığı görülür.
Bediüzzaman Said Nursi, gençliğinden itibaren hayatının hiçbir devresinde ırkçılığa sıcak bakmadı. Osmanlı dönemi hayatında onun adı da Kürdî lakabıyla anıldı. Bu, Osmanlı dönemi eserlerinde, gazete yazılarında, devletin resmî belgelerinde de yer aldı.
Bediüzzaman Osmanlı döneminde ayrıca o; Kürd Hoca,3 Bediüzzaman Sa‘îd-i Kür-dî4 Said-i Kürdî, Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî Efendi, Bediüzzaman Molla Sa‘îd-i Kürdi, Kürdî Said, Bediüzzamân-ı Kürdî, Kürd Said Efendi, Bediüzzamân-ı Kürdî, Sa‘îd Nursî, Bediüzzaman, Bediüzzaman Sa‘îd, Said Efendi, Molla Sa‘id Bediüzzaman” gibi adlarla anıldı.5 Makalede, konunun iyi anlaşılması bakımından önce kısa da olsa Osmanlı döneminde adları ırka nisbet üzerinde durulurken, sonra Bediüzzaman’ın ırkî nisbetleri konusu irdelenir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Irkçılık, Nursi, Arabî, Türkî, Kürdî.

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan, “Said Nursi, DİA, C. XXXV, İstanbul 2008, s. 565- 572; Ak, Mehmet, “Mehmet Paşa, Gürcü”, DİA, C. XXVIII, İstanbul 2003, s. 509-510.
• Akgündüz, Ahmet, Arşiv Belgeleri Işığında Bediüzzaman Said Nursi, I- V, Osmanlı Araş- tırmaları Vakfı, İstanbul 2013- 2015. (Bediüzzaman Said Nursi).
• Algar, Hamid, “Kürdî Muhammed Efendi”, DİA, C. XXVI, İstanbul 2002, s. 564-565. Algül, Hüseyin, “Gazve”, DİA, C. III, İstanbul 1996, s. 488.
• Arnold, Thomas Walker, İntişâr-ı İslam Tarihi, trc., Hasan Gündüz, Akçağ Yayınları, An- kara 1982. (İntişâr-ı İslam Tarihi).
• Apak, Adem, “Şuûbiye”, DİA, C. XXIX, İstanbul, 2000, s. 244- 246.
• Apak, Adem, Asabiyet ve Erken Dönem Siyasî Tarihindeki Yeri, Düşünce Kitabevi İstan- bul 2004. (Asabiyet).
• Babanzade, Ahmed Naim, İslam’da Irkçılık ve milliyetçilik (İslam’da Davay-ı Kavmiy- yet), İkbal Yayınları, Ankara 1979. (İslam’da Irkçılık ve milliyetçilik).
• Badıllı, Abdullkadir, Bediüzzaman Sa’îd Nursi, Mufassal Tarihçe-i Hayatı, Envar Neşri- yat, İstanbul 1999. (Bediüzzaman Sa’îd Nursi).
• Baltacı, Ahmet, “Ebu Bekir İbnu’l-Arabî”, DİA, C. XX, İstanbul 1999, s. 487-488.
• Bedîüzzamân Sa‘îd-i Kürdî, Lema‘ât, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, İstanbul 1337- 1339/1920. (Lema‘ât).
• Berk, Nurculuk Davası, Yeni Asya Yayınları, İstanbul 1971. (Nurculuk Davası).
• BOA, Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslar’da ve Anadolu’da Ermeni Mezâlimi, 1906, s. 220.
• BOA, DH. MKT. 2730/7614 M 1327 (5 Şubat 1909).
• BOA, ZB. 629/55, 11 Mayıs 1325 (24 Mayıs 1909).
• Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte, I- XVIII, İstanbul trs. (Kütüb-i Sitte).
• Cebecioğlu, Ethem, “İbnu’l-Arabî, Ebu Saîd”, DİA, C. XX, İstanbul 1999, s. 493.
• Cerîde-i Sofiyye, 11 Rebiülevvel 1327/2 Mayıs 1909 nr. 6, s. 3.
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Said-i Kürdî’nin Mustafa Kemal Paşa’ya gönderdiği 10 Mad- delik mektup, sıra: 1, kutu:1/357(91-3), fihrist nr: 1/134, 1-108).
• Çağrıcı, Mustafa, “Adalet”, DİA, C. IV, İstanbul 1992, s. 341- 342.
• Çağrıcı, Mustafa, “Asabiyet”, DİA, C. III, İstanbul 1991, s. 453- 454.
• Çağrıcı, Mustafa, “Hamiyet”, DİA, C. XV, İstanbul 1997, s. 481.
• Çeker, Orhan, “Kız”, DİA, C. XXV, Ankara 2002, s. 541- 542.
• Çubukçu, Asri, “Ebu Dücane”, DİA, C. X, İstanbul 199, s. 122.
• Dağcı, Şamil, “Kısas”, DİA, C. XXV, Ankara 2002, s. 488- 495.
• Demir, Ömer, “Salih Amelin Düşünsel Arka Planı olarak Ayet Okuryazarlığı”, EKEV
• Akademi Dergisi, yıl: 17, S.56, Erzurum 2013, s.69- 82.
• DİA, “Acemiyye”, DİA, C. I, İstanbul 1988, s. 325.
• Diyarbekri, Hüseyin b. Muhammed, Târîhu’l- Hamîs, I- II, Dâru’s- Sâdır, Beyrut trs.(Târihu’l- Hamis).
• Durmuş İsmail, “Ebu Abdullah İbnu’l-Arabî”, DİA, C. XX, İst. 1999, s. 487-488.
• Elmalı, Hüseyin, “Ebu Miskâl el-Arabî”, DİA, C. X, İstanbul 1994, s. 189.
• Erdem, Sadık, Râmiz ve Âdâb-ı Zürafâ’sı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1994. (Râmiz ve Âdâb-ı Zürafâ’sı).
• Eyice, Semavî, “Acemî b. Ebu Bekir”, DİA, C. I, İstanbul 1988, s. 313-324.
• Günay, Mehmet, “İbnu’t-Türkmânî”, DİA, C. XXI, İstanbul 2000, s. 235.
• Hasan İbrahim Hasan, İslam Tarihi, I-IV, trc., İsmail Yiğit ve Arkadaşları, Kayıhan Yayın- ları, İstanbul 1985. (İslam Tarihi).
• Hatiboğlu, Mehmet Said, Hilâfetin Kureyşliliği, Otto Yayınları, Ankara 2011. (Hilâfetin Kureyşliliği).
• Heyet, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, I- XV, Çağ Yayınları, İstanbul 1989. (Doğuştan Günümüze).
• Hitti, Philip, K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, I- IV, trc., Salih Tuğ, Boğaziçi Yayınları,
• İstanbul 1980. (Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi).
• Hoca Sadettin Efendi, Tâcü’t- Tevârih, I- V, Sadeleştiren, İsmet Parmaksızoğlu, Kültür Bakanlığı, İstanbul 1979. (Tâcü’t- Tevârih).
• httb://wwwbediüzzamansadidnursi. org (12. 03. 2015).
• httb://wwwrisale-inurenstitusu.org (12. 03. 2015).
• httb://wwwsorularlasaidnursi.com (12. 03. 2015).
• httb://wwwrisale-inur.org; (12. 03. 2015).
• httb://wwwbediuzzamansaidnursi. net (12. 03. 2015).
• İbn-i Hacer, Muhammed b. Ali, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, I-IV, Mısır 1930, II, 333. (el-İsâbe).
• İbn-i Hişam, Abdulmelik b. Hişam, Siretü’n- Nebi, I- IV, Dâru’l- Fikr, Kahire 1937. (Sire).
• İbn-i Hişâm, Abdulmelik b. Hişâm, Sîretü’n-Nebi, I-IV, Dâru’l-Fikrî, Beyrut trs. (Sire).
• İbn-i İshak, Muhammed b. İshâk, Sîretü İbn-i İshâk, tahkik, Muhammed Hamîdullah, Hayra Hizmet Vakfı, Konya, 1981.( (Sire).
• İbn-i Kesîr, İsmail b. Dımar, Tefsir’ul- Kur’âni’l- ‘Azim, I- IV, Çağrı Yayınları, İstanbul 1987. (Tefsir).
• İbn-i Mace, Muhammed b. Yezid, Sünen, I- II, el- Mektebetü’l- İslamiyye, İstanbul trs. (Sünen).
• İbşirli, Mehmet, “Alâeddin Arabî Efendi”, DİA, C. II, İstanbul 1989, s. 319. İttihâd-ı Muhammedî Cemiyeti Nizamnâmesi, Volkan, sayı: 75, 3 Mart 1326/ 16 Mart 1909.
• El- Kandehlevi, Hayâtu’s- Sahabe, I- IV, terc., Ahmet Meylani, İslami Neşriyat, Konya 1983. (Hayâtu’s- Sahabe).
• Karadaş, Cağfer, “İbnu’l-Arabî, Muhyiddin, DİA, C. XX, İstanbul 1999, s. 516- 528.
• Kılıç, M. Erol, “İbnu’l-Arâbî, Muhyiddin”, DİA, İstanbul 1999, C. XX, s. 493- 516.
• Konyalı İ. Hakkı, “Yunus Emre Karamanlıdır”, Yeni Asya Gazetesi, 9 Haziran, 1973.
• Köksal, M. Âsım, Hz. Muhammed ve İslâmiyet, I- IX, Şâmil Yayınevi, İstanbul 1981. (Hz. Muhammed ve İslâmiyet).
• Kurşun, Zekeriya, “Suûdiler”, DİA, C. XXVII, İstanbul 2009, s. 584-587.
• Kürt Teâvün ve Terakkî Gazetesi, 22. 11. 1324 (4.12. 1908), 1/7.
• Kürt Teâvün ve Terakkî Gazetesi, 6. 12. 1324 (19.12. 1909), 3/20- 22.
• Mansur Ali Nasîf, et-Tâcu’l- Câmi‘u li’l- Usûl, I-V, Mektebetü Pamûk, İstanbul 1961. (et-Tâc).
• Mantran, Robert, İslam’ın Yayılış Tarihi, trc., İsmet Kayaoğlu, Ankara 1981. (İslam’ın Yayılış Tarihi).
• Molla Said-i Kürdi, “Molla Sa’îd-i Kürdî’nin Tımarhâne Hatırâtı”, Kürt Teâvün ve Terak- kî Gazetesi, 20. 12. 1324/2.1. 1909, 5/7.
• Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, I- II, trc., Salih Tuğ, İrfan Yayınevi, İstanbul 1980. (İslam Peygamberi).
• Muhammed Mecdi Efendi, Hakâiku’ş- Şakâik, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989, (Şakâik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri içinde). (Hakâik).
• Muhammed Rıza, Muhammed, Dâru’l- Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1988. (Muhammed). Munavi, Abdurrauf, Feyzu’l-Kadir, I- VI, Beyrut trs. (Feyzu’l-Kadir).
• Misbah Gazetesi, 19. 09. 1324/2.10. 1908 sayı, 2.
• Müftüoğlu, Ferruh, “Beylek el-Kıpçakî”, DİA, C. VI, İstanbul 1992, s. 68-69.
• En-Neseî, Ahmed b. Şuayb, Sünen, I- VIII, trc., A. Muhtar Büyükçınar ve arkadaşları, Kalem Yayıncılık, İstanbul 1981. (Sünen).
• Nev’izâdeAtayi, Hadâiku’l- Hakâik, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989, (Şakâik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri, içinde). (Hadâik).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Emirdağ Lâhikası, I- II, Sinan Matbaası, İstanbul 1959. (Emir- dağ Lâhikası).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Asây-ı Mûsa, Sözler Yayınevi, İstanbul 1976. (Asây-ı Mûsa).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Barla Lâhikası, Sözler Yayınevi, İstanbul 2006. (Barla Lâhi- kası).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Âsâr-ı Bedîiyye, Envar Neşriyat, İstanbul 2012. (Âsâr-ı Be- dîiyye).
• Nursi, Bediüzzaman Said, İşârâtü’l- İ’câz, Sözler Yayınevi İstanbul 2014. (İşârâtü’l- İ’câz).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Mektûbat, İstanbul 1977, s. 297- 298. (Mektûbat).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Lem’alar, Sözler Yayınevi, İstanbul 1976. (Lem’alar).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Sözler, Envar Neşriyat, İstanbul 1985. (Sözler).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Münâzarat, Sinan Matbaası, İstanbul 1960. (Münâzarat).
• Nursi, Bediüzzaman Said, Sünûhât Tulûât İşârât, RNK Neşriyat, İstanbul 2006. (Sünûhât Tulûât İşârât).
• Ortaylı, İlber, “Millet, DİA, C. XXX, İstanbul 2005, s. 66- 68;
• Özel, Ahmet, “Cihad”, DİA, C. VII, İstanbul 1993, s. 527- 531.
• Özkan, Ertuğrul, “Acem Ali” DİA, C. I, İstanbul 1988, s. 322.
• Özkan, İ. Hakkı, “Kürdî”, DİA, C. XXVI, İstanbul 2000, s. 563- 564.
• Özkan, İ. Hakkı, “Kürdî”, DİA, C. XXVI, İstanbul 2000, s. 565- 567.
• Özkuyumcu, Nadir, “Hılf”, DİA, C. XVIII, İstanbul 1998, s. 29- 30.
• Öztuna, Yılmaz, Büyük Tarih Ansiklopedisi, I- II, Bateş Yayınları, İstanbul 1992. (Büyük Tarih Ansiklopedisi).
• Rağıb el- Isfahani, Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât, Kitâbu’l- Cumhuriye, Beyrut ty. (el-Müfredât). Rehber-i Vatan, nr. 1, s. 4.
• Sarıcık, Murat, Cahiliye, Nesil Yayınları, İstanbul 2001. (Cahiliye).
• Sarıcık, Murat, Kendi Dilinden Peygamberimiz-1, Nesil Yayınları, İstanbul 2006. (Kendi Dilinden Peygamberimiz-1).
• Sarıcık, Murat, Hz. Muhammed’in Çağrısı- Mekke Dönemi, Nesil Yayınları, İstanbul 2006. (Hz. Muhammed’in Çağrısı- Mekke Dönemi).
• Sarıcık, Murat, Hz. Osman, Nesil Yayınları, İstanbul 2009. (Hz. Osman).
• Sarıcık, Murat, Hz. Ali, Nesil Yayınları, İstanbul 2010. (Hz. Ali).
• Sarıcık, Murat, Hz. Ebu Bekir, Nesil Yayınları, İstanbul 2011. (Hz. Ebu Bekir).
• Sarıcık, Murat, Hz. Ömer, Nesil Yayınları, İstanbul 2011. (Hz. Ömer).
• Sarıcık, Murat, Kaderin Şifreleri, Nesil Yayınları, İstanbul 2011. (Kaderin Şifreleri).
• Sarıcık, Murat, Irkçılık, Nesil Yayınları, İstanbul 2013. (Irkçılık).
• Sarıcık, Murat, Hz. Muhammed’in Çağrısı- Medine Dönemi, Nesil yayınları, İstanbul 2009. (Hz. Muhammed’in Çağrısı- Medine Dönemi).
• Şahiner, Necmeddin, Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursi, Yeni Asya Yayın- ları, İstanbul 1976. (Bilinmeyen Taraflarıyla).
• Şentürk, Recep- Canatan, Kadir, “Irkçılık”, DİA, C. XIX, İstanbul 1999, s. 124- 131.
• Şeyhi Muhammed Efendi, Vakâyi’u’l- Fuzalâ, I- II, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989, (Şakâik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri içinde). (Vakâyi’).
• TBMM, Zabıt Ceridesi, C. 27, s. 418- 419.
• Tanin, S. 259, s. 3, 10 Mayıs 1325 (23 Mayıs 1909).
• Tanrıkorur, Çinuçen, “Acem-Kürdî”, DİA, C. I, İstanbul 1988, s. 325- 326.
• Üzüm, İlyas, “Hüküm”, DİA, C. XVIII, İstanbul 1998, s. 464- 466.
• El-Vakidi, Muhammed b. Ömer, el- Meğazi, I- III, Matba‘atu Câmi‘ati Oxford, London 1966. (el- Meğazi).
• Volkan, S. 68, 24 Şubat 1324 (9 Mart 1909).
• Volkan, S. 75, 03 Mart 1325 (16 Mart 1909).
• Volkan Gazetesi, sayı, 95, 23 Mart 1325.
• Yazır, M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, I- IX, Eser Neşriyât, İstanbul 1979. (Hak Dini).
• Ez- Zehebi, Ahmed b.Osman, Târihu’l- İslam, I, Dâru’l- Küttâbi’l- Arabi, I, Beyrut 1987. (Târihu’l- İslam).