KISSALAR BAĞLAMINDA MÂTURÎDÎ’NİN KUR’ÂN’DAKİ MÜBHEMLERE YAKLAŞIMI

Yıl 2017, Sayı: 72, 195 - 214, 25.12.2017

Mustafa Cihad Bakkal

Öz

Mübhemât, tefsir ilminde kapalı lafızları ifade etmek için kullanılan bir ıstılahtır. Bu gibi lafızları ele alıp inceleyen ilim dalı ise “Mübhemâtü’l-Kur’ân” şeklinde adlandırılır.
Maturîdî Te’vîlâtu’l-Kur’ân adlı tefsirinde mübhemât ile ilgili düşüncelerini net bir şekilde ortaya koyar ve mevzu hakkında önemli bilgiler verir. O, konuya ilişkin açıklamalarını daha ziyade kıssaların zikredildiği âyetlerde yoğunlaştırır. Çeşitli gerekçeler ileri sürerek kesin bir nas bulunmadıkça mübhemleri tayinden uzak durulması gerektiğini genel bir ilke olarak savunur. Bu makalede, İmam Mâturîdî’nin mübhemât anlayışı kıssalar özelinde detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mübhem, Kıssa, Tayin, Mâturîdî, Te’vîlâtu’l-Kur’ân

Kaynakça

• Abay, Muhammed, Kur’ân Kıssaları, Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.
• Albayrak, Halis, “Mübhemâtü’l-Kur’ân İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”, Ankara Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 32, s. 155-182.
• el-Âlûsî, Şihâbuddîn Muhammed (ö.1270/1853), Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l- Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî (I-XXX), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1418/1997.
• el-Beydâvî, Nâsıruddîn Ebi’l-Hayr Abdullah b. ‘Umer b. Muhammed (ö.685/1286),
• Tefsîru’l-Beydâvî (Envaru’t-Tenzil ve Esrâru’t-Te’vîl) (I-V), Dâru İhyai’t- Turâsi’l-Arabî, Beyrut trs.
• Birışık, Abdülhamit, Hüseyin Abdülhâdî Muhammed, “Mübhemâtü’l-Kur’ân”, DİA, C. 31, s. 437-439.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 12. Baskı, Ankara 1998.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul 2007.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Ğırnâtî el-Endelusî (ö.745/1344), el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsîr (I-X+Fihrist), Dâru’l-Fikr, Beyrut 1413/1992.
• Ebussuûd, Muhammed el-İmâdî el-Hanefî (ö.982/1574), İrşâdu’l-Akli’s-Selîm İlâ
• Mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm (I-V), Tahk. Abdulkâdir Ahmed Atâ, Mektebetu’r-Ri- yad, Riyad trs.
• Erten, Mevlüt, “Mübhemâtü’l-Kur’ân ve Fırkalar (İdeolojik Tefsir)”, Ekev Akademi Der- gisi, C. 3, S. 1 (Bahar 2001), s. 65-84.
• el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed (ö.175/791), Kitabu’l-Ayn (I-VIII), Tahk. Mehdî el-Mah- zûmî- İbrâhim es-Samerrâî, Muessesetu’l-Âlemî li’l-Âlemî li’l-Matbûât, Beyrut 1408/1988.
• Gezer, Süleyman, “Kur’ân’daki Belirsiz Anlatımlar/Mübhemât Sözlü Dil Bağlamında Bir
• Yaklaşım”, Çorum Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/2, s. 253-264.
• el-Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî (ö.405/1014), el-Mustedrek ala’s-Sahîhayn (I-V), Tahk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan 2002.
• İbn Atiyye, Kâdî Ebû Muhammed Abdu’l-Hak b. Gâlip el-Endelûsî (ö.546/1152), el-Mu- harrarul-Veciz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz (I-VI), Tahk. Abdusselâm Abduşşâfi Mu- hammed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye, Beyrut 1422/2001.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrim (ö.711/1311), Lisânu’l Arab (I-XV), Dâru Sâdır, Beyrut 1979.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî (ö.333/944),
• Te’vîlâtu’l-Kur’ân (I-XVII), Dâru’l-Mîzan (Mizan Yayınevi), İstanbul 2005- 2011.
• Kaya, Remzi, “Kur’an-ı Kerim Kıssaları ve Düşündürdükleri”, Uludağ Üniversitesi İla- hiyat Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 2, Bursa 2002, s. 31-58.
• Mennâu’l-Kattân, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Müessetü’r-Risâle, Beyrut-Lübnan 2009. en-Nesefî, Ebu’l-Berekât, Abdullah b. Ahmed Mahmûd (ö.710/1310) Tefsîru’n-Nesefî
• (Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl) (I-III), Dâru İbn Kesîr, 1. Baskı, Dı- meşk-Beyrut 1426/2005.
• Öztürk, Mustafa, “Mübhemâtü’l-Kur’ân ve İmâmiyye Şiası”, On Dokuz Mayıs Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Samsun 2001, S. 12-13, s. 437-455.
• Paçacı, Mehmet, ve diğer., Kur’ân ve Hadis İlimleri, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Ankara 2006.
• Râğıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed (ö.502/1108), el-Mufredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Tahk. Muhammed Seyyid Keylânî, Şerike Mektebe ve Matbaa Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır 1381/1961.
• es-Sâhib, İsmâil b. Abbâd (ö.385/995), el-Muhit fi’l-Luga (I-IX), Tahk. Muhammed Âli Yâsin, I. Baskı, Beyrut 1414/1994.
• es-Suyûtî, Ebu'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö.911/1505), el-İtkân fî
• Ulûmi’l-Kur’ân (I-II), Talik: Mustafa Dîb el-Buğâ, Dâru İbn Kesir, Dımaşk- Beyrut 2006.
• Şengül, İdris, Kur’ân Kıssaları Üzerine, Işık Yayınları, İzmir 1994.
• ________, “Kıssa”, DİA, C. 25, s. 498-501.
• eş-Şevkânî, Muhammed Ali b. Muhammed (ö.1250/1834), Fethu’l-Kadîr el-Câmi’ Beyne
• Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min ‘İlmi’t-Tefsîr (I-V), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1417/1997.
• et-Taberânî, Ebu’l-Kâsım Suleyman b. Ahmed (ö.360/971), el-Mu’cemu’l-Kebîr (I- XXV), Mektebetu İbn Teymiye, Kahire trs.
• Tuğlu, Nuri, Mâturîdî Kelâm Ekolü Çerçevesinde Kelâmî Hadislerin Değerlendirilmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Isparta 2003.
• ez-Zebîdî, Muhibbuddîn Muhammed Murtezâ Huseyn Vâsıtî (ö.1205/1790), Tâcu’l Arûs min Cevâhiri’l-Kâmus (I-XX), Dâru’l Fikr, Beyrut 1414/1994.
• ez-Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah (ö.794/1392), el-Burhân fî Ulûmi’l- Kur’ân (I-IV), Tahk. Muhammed Ebu'l-Fazl İbrahim, Dâru’t-Turâs, Kahire trs.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım, Mahmud b. Ömer (ö.538/1143), el-Keşşâf an Hakâiki
• Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ’Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl (I-V), Mektebetu’l-Ubey- kân, Riyad, 1418/1998.
• ______, Esâsu’l-Belâğa (I-II), el-Heyetu’l-Mısrıyyetu’l-Âmme li’l-Kitab, Kahire 1985