DİVAN EDEBİYATINDA SAKIZ VE SAKIZ’IN FETHİNİN EDEBİYATIN NÜKTE DÜNYASINA YANSIMALARI

Yıl 2018, Sayı: 73, 367 - 394, 29.04.2018

Hasan Kaplan

Öz

Sakız, Ege Denizi’nde yer alan, İzmir’e sekiz mil uzaklığında bir adadır. 1566’da fethedilen adada Osmanlı hâkimiyeti, 1913’e kadar devam etmiştir. Adanın fethinin divan şiirine birtakım yansımaları olmuştur. Ada fethedilmeden önce sakız, divan şairleri tarafından herhangi bir yönüyle zikredilmezken ada fethedildikten sonra şiirin malzemesi
olmuş, adanın ismine dayalı olarak çeşitli nükteler oluşmuştur. Bu çalışmada divan edebiyatında “sakız” etrafında geliştirilen hayaller ve söyleyişler incelenmiştir. Bu doğrultuda sakız maddesinden, sakız ağacından, sakız gülünden, sakız rakısı ve şarabından, sakız leblebisinden, sakız bademinden, sakız helvasından; aynı zamanda bir ada olan Sakız’ın şiire yansıyan özelliklerinden, Sakızlı güzellerden ve sakilerden bahsedilmiştir. Çalışmanın sonucunda Sakız’ın fethine dayalı olarak bazı ifadelerin ve deyimleşmiş yapıların ortaya çıktığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sakız Adası, Sakız’ın Fethi, Sakız Gülü, Sakız Şarabı, Sakız Adası, Sakız’ın Fethi, Sakız Gülü, Sakız Şarabı,, Sakız Ağacı

Kaynakça

• Akgül, A. (2011). Abdullah Sıdkî divanı (inceleme-metin-dizin). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Akgül, H. (2013). Diyarbakırlı Mâlî dîvânı (inceleme-metin). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslan, F. Ş. (2010). Âsım Ârif-zâde divançesi (inceleme-metin-dizin-sözlük). Yayımlan- mamış yüksek lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü.
• Arslan, M (2003). Aynî sâkînâme. İstanbul: Kitabevi Yay. Arslan, M (2004). Antepli Aynî dîvânı. İstanbul: Kitabevi Yay. Avcıl, Ş. (2010). XIX. Yüzyıl şairi Şeyh Hacı Abdullah Ferdî Efendi hayatı, eserleri, edebi kişiliği ve dîvânının tenkitli metni. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, A. (2015). Hanyalı Nûrî ve dîvânı, Türkiye Âlim Kitapları, Berlin: Schaltungsdi- enst Longe o.H.G.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı lugatı misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı İk- tisadî İşletmesi.
• Baltalı, S. (2016). Mehmed Adlî divanı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bektaş, E. (2007). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev dîvânı. Web: http://ekitap.kultur- turizMgov.tr/Eklenti/10630,muvakkitzade-pertevpdf.pdf?0 adresinden 2 Ekim 2017’de alınmıştır.
• Belli, H. (2010). Sabrî (Seyyid Muhammed Emin) dîvânı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bilkan, A. F. (2011). Nabi divanı I. 2. bs. Ankara: Akçağ Yay.
• Canım, R. (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Ankara: AKM Baş- kanlığı Yayınları.
• Çelik, R. (2012). Fehîm-i Sânî (Süleyman Fehîm) ve dîvânı. Yayımlanmamış yüksek li- sans tezi, Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çifçi, Ö. (t.y.). Fatîn Davud, Hâtimetü’l-eş’âr. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/ Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 adresinden 2 Ekim 2017’de alınmıştır.
• Çobanoğlu, F. (2006). Enderunlu Ferîd İbrahîm dîvânının metni ve incelenmesi. Yayım- lanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştır- maları Enstitüsü.
• Dağlı, Y., Kahraman, S. A. ve Dankoff, R. (2005). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 9. kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Darıcık, M (2006). Nazîf dîvânî (transkripsiyonlu çeviri ve metin-inceleme). Yayımlan- mamış yüksek lisans tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü.
• Demirel, G. (2005). 18. Yüzyıl şairlerinden Belîğ Mehmed Emîn dîvânı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirkazık, H. İ. (2009). 18. Yüzyıl şairi Mustafa Fennî dîvân. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Emecen, F. (2011). Sakız Adasının sakızları: Küçük bir Osmanlı tarım işletmesi. Osmanlı Araştırmaları İSAM, S. 21, s. 1-16.
• Erdem, M (1994). Bursalı Tâlib ve divanı tenkidli metin ve inceleme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Ersoy, E. (2011). Biladiye türünün yayımlanmamış bir örneği: İştibî Ahmed Efendi'nin bilâdnâmesi. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, 61-72.
• Güneş, M (2013). Manastırlı Celâl Bey dîvânı [incelenme-metin]. Yayımlanmamış yük- sek lisans tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2014). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 1. kitap. 8. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2012). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 4. kitap. 2. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kaplan, H. (2016). Divan şiirinde Karaman. Türkiyat Mecmuası, 26/2, 205-239.
• Kaplan, Y. (2016). Klasik Türk edebiyatında bilâdiyyeler ve Zihnî Efendi ile İştibî Ahmed Efendi bilâdiyyeleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 13/1, 102-124.
• Karacan, T. (1991). Bosnalı Alaeddin Sâbit divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Ya- yınları.
• Karaköse, S. (2017). Nev’î-zâde Atâyî dîvânı. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/ TR,194357/nevi-zade-atayi-divani.html adresinden 22 Kasım 2017’de alınmış- tır.
• Kaya, N. (2009). Tab’î hayatı, edebî kişiliği ve divânı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaynar, H. (2014). Muhabbet baki mahbubân kayıp: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e meyha- neler. İstanbul Araştırmaları Yıllığı, 3, 1-22.
• Keskin, F.Y. (2013). Bir Osmanlı adasında toplum ve ekonomi (XVI. yüzyıldan XVIII. yüzyıla Sakız). Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, F. (trs.) Âşık Çelebi divanı. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/Eklenti/ 10593,asikcelebidivanifilizkilicpdf.pdf?0 adresinden 2 Ekim 2017’de alınmış- tır.
• Kılıç, F. (t.y.). Şefkat, Tezkîre-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî. Web: http://ekitap.kulturtu- rizMgov.tr/Eklenti/10742,metinsbpdf.pdf?0 adresinden 2 Ekim 2017’de alın- mıştır.
• Koçu, R. E. (2015). Eski İstanbul’da meyhaneler ve meyhane köçekleri. 4. b.s. İstanbul: Doğan Kitap.
• Kurnaz, C. (1997). Divan edebiyatı yazıları. Ankara: Akçağ Yay.
• Macit, M (2012). Nedîm divânı. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/Eklenti/ 10635,nedim-divanipdf.pdf?0 adresinden 2 Ekim 2017’de alınmıştır.
• Okçu, N. (t.y.). Şeyh Gâlib dîvanı. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/Eklenti/ 10654,metinpdf.pdf?0 adresinden 2 Ekim 2017’de alınmıştır.
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. Haz. Cemal Kurnaz, İstanbul: H Yay.
• Örenç, A. F. (2009). Sakız adası. İslam Ansiklopedisi (6. cilt 6-10), İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
• Özgül, M K. (2006). Divan Yolu’ndan Pera’ya selâmetle modern Türk şiirine doğru. Ankara: Hece Yay.
• Öztekin, Ö. (2004). XVIII. Yüzyıl divan şiirinde toplumsal hayatın izleri: divanlardan
• yansıyan görüntüler. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pakalın, M Z. (2004). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: MEB Yay.
• Parlatır, İ., Gözaydın, N., Zülfikar, H., Aksu, B. T., Türkmen, S., Yılmaz, Y. (1998). Türk- çe sözlük. 9. bs., Ankara: TDK Yay.
• Sarıkaya, E. (2008). Ebubekir Celalî divanı: karşılaştırmalı metin-inceleme. Yayımlan- mamış yüksek lisans tezi, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sevinç, T. (2010). 1695 Sakız Seferi’nde organizasyon ve lojistik. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 59-79.
• Steingass, F. (1998). Persian-English dictionary. Beyrut: Librairie du Liban Publishers.
• Taşdelen, İ. (2014). Şevkî Hasan Tahsin İstanbulî divanı. Yayımlanmamış doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turan, Ş. (1966). Sakız’ın Türk hâkimiyeti altına alınması. Tarih Araştırmaları Dergisi, IV/6-7, 173-199.
• Yazar, İ. (2012). Kânî dîvânı. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/Eklenti/10620,kani- divanipdf.pdf?0 adresinden 2 Ekim 2017’de alınmıştır.
• Yazıcı, G. E. (t.y.) Edirneli Kâmi ve dîvânı. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/Eklenti/ 10619,kamipdf.pdf?0 adresinden 2 Ekim 2017’de alınmıştır.
• Yenikale, A. (2012). Sünbül-zâde Vehbî dîvânı. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/ Eklenti/10651,sunbul-zade-vehbipdf.pdf?0 adresinden 18 Eylül 2016’da alın- mıştır.
• Yılmaz, A. (2010). Nûrî, hayatı, edebi kişiliği, divanı ve divanının incelenmesi. Yayım- lanmamış yüksek lisans tezi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü.
• Zülfe, Ö. (1998). Nâşid dîvân. Web: http://ekitap.kulturturizMgov.tr/Eklenti/ 10634,nasidmetinpdf.pdf?0 adresinden 10 Ekim 2014’te alınmıştır.