AKDAĞLI MUSTAFA B. ALİ AMÂSÎ VE SİGARANIN HÜKMÜ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Sayı: 74, 185 - 204, 28.09.2018

İsmail Narin

Öz

Tütün, günümüz dünyasında en çok tüketilen keyif verici maddelerden biridir. Tütün kullanımının dinî hükmü ise güncelliğini hâlâ koruyan fıkhî konular arasında yer almaktadır. İslâm coğrafyasındaki tüketiminin yaygınlaşması ve giderek artmasıyla beraber bu konunun fıkhî boyutu daha da önem kazanmıştır. Âlimlerin konuyla ilgili değerlendirmeleri neticesinde, tütün ürünleri tüketiminin dinî hükmü ile ilgili mubah, mekruh ve haram şeklinde üç farklı içtihat ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda tütün ürünleri tüketiminin
hükmünü tespit çerçevesinde pek çok risâle kaleme alınmıştır. Bu risâlelerden biri de XVIII. yüzyılda yaşamış Hanefî fakihlerinden Akdağlı Mustafa b. Ali Amâsî’ye ait Risâle
fî hurmeti’d-dühân’dır. Akdağlı bu risâlesinde tütün kullanmanın haram olduğunu savunmaktadır. Akdağlı’ya göre, bunun hükmünün belirlenmesinde dört unsura bakılması
gerekir. Bu unsurlar tütün yaprağı, sigaranın dumanı, külü ve zifir’dir. Bunlardan ilk üçü hakkındaki fıkhî hükmün bilinmekte olduğunu belirten Akdağlı, tütün ürünleri tüketiminin hükmünü belirlemede zifir maddesinin esas alınması gerektiğini savunur. Akdağlı’ya göre tütün, içerdiği zifir adlı maddeden dolayı habis ve necistir. İşte bundan dolayı, tütün ürünleri tüketimi fıkhî açıdan mubah sayılamaz. Müellif özellikle de zifiri, necâset-i galîza olarak kabul ettiği için tütün ürünlerini tüketmede ısrar edenin ve ağzına zifir bulaşan
kimsenin namazının da sahih olmadığını ifade eder. Bu çalışmada, Akdağlı’nın kısa bir biyografisinden sonra ilgili risâlesi tanıtılıp tütün ürünlerinin tüketimiyle ilgili görüşleri
değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Akdağlı Mustafa b. Ali, Risâle fî Hurmeti’d-dühân, Tütün, Sigaranın Hükmü, Amasya

Kaynakça

• Acar, Nurettin Muhtar, Sigara Hakkında İki Yazma Risale Abdü’l-Melik el-İsâmî’nin “Risale Celîle fî Şurbi’d-Duhân” ve Mustafa b. Ali el-Âmâsî’nin “Risale fî Tahrîmi’d-Duhân” Adlı Risaleleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Ahmed b. Muhammed b. Atîk, el-Ahkâmü’l-fıkhiyye el-müteallika bi-ahkâmi’t-tedhîn, Dâru’l-inân, 2008.
• Âkifzâde el-Amâsî, Abdürrahim b. İsmail (v. 1815), Kitâbu’l-Mecmû' fi'l-meşhûd ve'l- mesmû', Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 2527 (İSAM Ktp., fotokopi nüsha, nr. 25465).
• Bağdâdî, İsmâil Paşa (v. 1920), Hediyyetü’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve asâru’l-musan- nifîn, I-II, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 1955.
• Baysa, Hüseyin, “Ömer Müftî Kilîsî’nin Sigaranın Hükmü Hakkındaki Görüşünün De- ğerlendirilmesi –Risâletü’d-Dühân Bağlamında-”, Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, sayı: 2, 2015.
• Boran, Mustafa, “Tütün/Sigara ve Kât Gibi Zararlı Maddelerin Dini Hükmü”, Konya: İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 29, 2017.
• Burhaneddin el-Buhârî, Mahmud b. Ahmed (v. 616), el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n- Numânî, I-IX, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2004.
• Dalgın, Nihat, Gündemdeki Tartışmalı Dinî Konular 2, Samsun: Etüt Yayınları, 2012.
• Deylemî, Şîruye b. Şehredâr (v. 509), el-Firdevs bi-me’sûri’l-hitâb, I-V, Beyrut: Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, 1986.
• Duman, M. Zeki, “Habîs”, DİA, C. 14, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Durmuş, İsmail, “Adalı, Şeyh Mustafa”, DİA, C. 1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Ya- yınları, 1988.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar Yayınları, 2013. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (505/1111), el-Mustasfâ min ‘ilmi’l-usûl, I-II, Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 2009.
• Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, s.nşr. Ali Yılmaz – Mehmet Akkuş, Ankara 1986. İbn Âbidîn, Muhammed Emin (v. 1252), Reddü’l-muhtâr ila’d-Dürri’l-muhtâr, I-VI, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
• İbnü’n-Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim (v. 970), el-Eşbâh ve’n-nezâir, Beyrut: Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, 1999.
• Kahraman, Abdullah, “Gıda Ürünlerinde Helal ve Haramı Belirleme Yöntemi”, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, sayı: 1, 2012.
• Karaman, Fikret, “İslam Dini Açısından Tütün ve Sigara Üzerine Bir İnceleme”, Ankara: Diyanet İlmi Dergi, C. 35, sayı: 3, 1999.
• Karaman, Hayrettin, İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri, I-III, İstanbul: Nesil Yayınları, 1993.
• Kardâvî, Yusuf, el-Halâl ve’l-harâm fi’l-İslâm, Beyrut: el-Mektebeü’l-İslâmî, 1999.
• Kâsânî, Alâuddin Ebû Bekr (v. 587), Bedâi’u’s-senâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, I-VII, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1986.
• Kehhâle, Ömer Rıza (v. 1987), Mu’cemü’l-mellifîn, I-XV, Beyrut: Dâru ihyâ-i turâsi’l- arabî, trs.
• Kuhistânî, Şemseddin Muhammed (v. 962/1555), Câmi’u’r-rumûz, I-IV, Kalküta 1274/1858.
• Kuşeyrî, Abdülkerim (v. 465), er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, I-II, Kahire: Dâru’l-meârif, trs. İliş, Muhammed b. Ahmed (v. 1299), Fethu’l-‘aliyyi’l-mâlik fi’l-fetvâ ‘alâ mezhebi İmam Mâlik, I-II, Dâru’l-marife, y.y., trs.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd (v. 683), el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtar, I-V, Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937. Molla Hüsrev, Mehmed b. Feramrûz (v. 885), Dürerü’l-hukkâm şerhu Gureri’l-ahkâm (Şürünbülâlî’nin hâşiyesiyle beraber), I-II, Dâru ihyâi’l-kutubi’l-arabiyye, y.y., trs.
• Olcay, Osman Fevzi, Amasya Şehri, haz. Harun Küççük – Kurtuluş Altunbaş, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları, 2010.
• Özen, Şükrü, “Tütün”, DİA, C. 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012. Şa’bân, Zekiyüddîn, İslâm Hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kâfi Dönmez, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Şeltût, Mahmûd (v. 1963), el-Fetâvâ, dirâse li-müşkilâti’l-müslimi’l-mu’âsır fî hayâtihi’l- yevmiyyeti’l-‘âmme, Kahire: Dâru’ş-şurûk, 2004.
• Şenol, Yahya, Kur’an ve Sünnet Işığında Helal Gıda, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Ya- yınları, 2014.
• Teftâzânî, Sadeddîn (v. 792), Şerhu’t-Telvih ‘ala’t-Tevdîh li-metni’t-Tenkih, I-II, thk. Ze- keriyyâ Umeyrât, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1996.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali (v. 1158), Keşşâfu ıstılâhi’l-fünûn ve’l-ulûm, I-II, thk. Ali Dahrûc, Beyrut: Mektebetü Lübnan naşirun, 1996.
• Yılmaz, Fehmi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasî ve Ekonomik Tahli- li (1600-1883), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2005.
• Zelemî, Mustafa İbrâhim, et-Tedhîn adrâruhu ve tahrîmuhu fi’l-Kur’ân, Erbil 2009.