TEFSİRDE YORUM FARKLILIĞINA YOL AÇAN SEBEPLER

Yıl 2014, Sayı: 58, 1 - 20, 20.03.2014

Celalettin Divlekci

Öz

Tefsirle ilgilenen her düzeyde okurun dikkatini çeken hususlardan birisi de tefsirler arasındaki
yorum farklılıklarıdır. Bu çerçevede yorum farklılığına yol açan sebepleri, müfessirden
kaynaklanan sebepler ve Kur’an metninden kaynaklanan sebepler şeklinde iki ana
başlık altında ele alıp inceledik. Müfessirden kaynaklanan sebeplerin bir kısmını, müfessirin
“Kur’an metni tasavvurundan kaynaklanan sebepler” başlığı altında ele aldık. Sebepleri
temsil gücü olan misallerden hareketle tespit ettik. Müfessirlerin ayetin anlamına dair bütün
ihtimalleri dikkatlere sunmak adına yer verdikleri görüş ve vecihler, okurda metnin ucu açık
bir yorum öznesi olduğu izlenimi uyandırsa da çoğu zaman, müfessirin râcih görüşü tercih
ettiği bir vâkıadır. Çalışmamız esnasında dikkatimizi çeken hususlardan birisi, tespit etmiş
olduğumuz tefsirde yorum farklılığına yol açan sebeplerin –tahmin edilenin aksine- hemen
hemen pek çoğuna dair verilebilecek örneklerin son derece sınırlı olduğudur. Bu da Kur’an
metninin yoruma açıklığı noktasında önemli bir fikir vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Yorum farklılığı, müfessir, Kur’an, metin tasavvuru, metot.

Kaynakça

• Bâzemûl, M. (1996). el-Kırâât ve eseruhâ fî’t-tefsîr ve’l-ahkâm, Suudi Arabistan: Dâru’l- Hicra.
• el-Batalyûsî, İ. (1981). et-Tenbîh ala’l-esbâb elleti evcebeti’l-ihtilaf beyne’l-müslimîn, (1. Basım). Tah: Ahmed Kühayl, Dâru’l-İtisâm.
• el-Begavî, H. (t.y.). Meâlimü’t-tenzîl, tah: Muhammed Abdullah en-Nemr, Riyad: Dâru’t- Taybe.
• Beydâvî, N. (2001). Envâru’t-tenzîl, (1. Basım). Beyrut: Dâr Sâdr.
• el-Cessâs, A. (1992). Ahkâmu’l-Kur’an, tah: M. es-Sadık el-Kamhâvî, Lübnan: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Çetin, A. (2001). Kırâatlerin tefsire etkisi. İstanbul: Marife Yayınları.
• Demirci, M. (2012). Tefsir tarihi, (13. Basım). İstanbul: İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Ebu’s-Su‘ûd, M. (1999). Tefsîru ebi’s-su‘ûd, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Ehdel, A. (1986). İhtilâfü’t-tenevvu ve ihtilâfü’t-tezâd fî tefsîri’s-selef, Yayınlanmamış doktora tezi, Riyad: Usûlüddin Fakültesi.
• Elmalılı, M. H. (1979). Hak dini Kur’ân dili, Eser Neşriyât.
• el-Endelüsî, M. (1993). el-Bahru’l-muhît, (1. Basım). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Füneysân, S. (1997). Ihtilafu’l-müfessirîn esbâbuhu ve âsâruhu, Riyad: Dâru İşbiliyye. Güngör, M. (1996). Fıkhî tefsir hareketi, (1. Basım). İstanbul: Kur’an.
• Abbâs, H. (2005). et-Tefsîr esâsiyyâtühü ve itticâhâtühü, (1. Basım). Amman: Mektebetü Dendîs.
• …………, Nevfel, el-Hâlidî, Şükrî, Ebû Hassân, (2006). et-Tefsîru’l-menhecî, (1. Basım).
• Fatiha’dan Nisa sonuna kadar Fadl Abbâs, Amman: Daru’l-Menhel.
• …………. , (2007), Muhâdarât fî ulûmi’l-Kur’an, (1. Basım). Amman: Dâru’n-Nefâis.
• …………. , (1992). Abbâs, H. el-Kasasu’l-Kur’ânî. (2. Basım). Amman: Dâru’l-Furkan.
• el-Hâlidî, S. (2007). Tarîfü’d-dârisîn bi-menâhici’l-müfessirîn, (3. Basım). Dimeşk: Dâru’l-Kalem.
• el-Halebî, S. ed-Dürru’l-masûn, tah: Ahmed Muhammed el-Harrât, Dimeşk: Dâru’l-Kalem.
• el-Herrâsî, İ. (1983). Ahkâmu’l-Kur’an, (1. Basım). Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü, Ankara: Engin Yayınları.
• el-Hûrî, A. (2001). Esbâbü ihtilâfi’l-müfessirîn, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kahire: Câmiatü’l-Kâhire Külliyetü Dâri’l-Ulûm.
• el-Isfahânî, R. (1974). Mukaddimetü câmi‘i’t-tefâsîr, tah: Ahmed Hasen Ferhat, el-Kuveyt: Dâru’d-Da‘ve.
• Semerkandî, E. (1993). Bahru’l-ulûm, (1. Basım). tah: Ali Muhammed Meavvad, vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• et-Tûfî, S. el-İksîr fî kavâidi’-tefsîr, (2. Basım). tah: Abdülkadir Huseyn, Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, t.y.
• İbn Acîbe, A. (1999). el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd, tah: Ahmet A. el-Kureşî Raslân,
• İbn Âşûr, T. (1984). et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr.
• İbn Atıyye, (2001). el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîm, (1. Basım). tah: Abdüsselam Abdüşşâfî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Cezerî, M. (1980). Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn, Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Cüzey, M. (1995). et-Teshîl li-ulûmi’t-tenzîl, (1. Basım). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, İbn Kesir, İ. (2000). Tefsîru’l-Kur’ani’l-azîm, (1. Basım). tah: Mustafa es-Seyyid Muhammed v.d, Kahire: Mektebetü Evladi’ş-Şeyh li’t-Türas.
• İbnü Teymiye, T. (1981). Mukaddime fî usûli’t-tefsir, tah: Adnan Zarzur, Mekke: Dâru’- Risâle.
• Karaman, H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ.K., Gümüş, S. (2007). Kur’an yolu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mahallî ve Suyûtî.(t.y.). Celâleyn, (Lübâbü’n-Nükûlle birlikte) Dâru İbni Kesîr, yy. Mâverdî, A. (t.y.). en-Nüket ve’l-uyûn, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Mervezî, M. (2002). Kitabü’s-sünne, tah: Ahmed Ebu’l-Mecd, Kahire: Dâru’l-Akide.
• Mukrinî, Â. (2012). İhtilâfü’l-müfessirîn, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Batne: Câmiatü’l-Hâc Lahkna Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi.
• el-Mutınî, A. (1986). el-Mecâz fî’l-lüğa ve fî’l-Kur’an’i’l-Kerim, Kahire.
• el-Müneccid, N. (1997). et-Terâdüf fi’l-Kur’ani’l-Kerim beyne’nazariyyeti ve’t-tatbîk, Dimeşk.
• en-Nesefî, A. (1995). Medârikü’t-tenzîl, (1. Basım). thrc. Zekeriyya Umeyrât, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• es-Sebt, H. (1997). Kavâidü’t-tefsîr, (1. Basım). Riyad: Dâr İbni Affân.
• Suyûtî, (1993). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an, (2. Basım). nşr: Mustafa Dîb el-Büğa, Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Süleyman, M. (2009). İhtilâfü’s-selef beyne’t-tanzîr ve’t-tatbîk, (1. Basım). Riyad: Dâr İbni’l-Cevzî.
• Şâtıbî, İ. (1997). el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîa, Lübnan: Dâru’l-Marife.
• eş-Şâyi, M. (1995). Esbâbü ihtilâfi’l-müfessirîn, (1. Basım). Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân.
• eş-Şâyi, A. (1994). el-Furûku’l-lügaviyye ve eseruha fî tefsiri’l-Kur’âni’l-Kerîm, Riyad. Şarkâvî, A. (2004). İhtilâfü’l-müfessirîn esbâbühü ve davâbütühü, Ezher Üniversitesi Usûlüddin Fakültesi Yıllık Dergisi, 17, Kahire.
• et-Taberî, M. (2001). Câmiu’l-beyân an tefsîri’l-âyi’l-Kur’an, tah: Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Kahire.
• Tiyek, F. (2008). Zamirlerin mercii ile ilgili ihtilafların tefsire etkisi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünal, M. (2005). Kur’an’ın anlaşılmasında kıraat farklılıklarının rolü, Ankara: Fecr Yayınları.
• Vardar, B., Güz, N., Huber, Senemoğlu, O., Öztokat, E. (1998). Açıklamalı dilbilim ve dilbilgisi terimleri sözlüğü, İstanbul.
• ez-Zehebî, M. (1986). el-İtticâhâtü’l-münharife, (2. Basım). Kahire: Mektebetü Vehbe.
• …..……, (1990). el-İsrâiliyât fî’t-tefsir ve’l-hadis, (1. Basım). Kahire: Mektebetü Vehbe.
• ………... (t.y.). et-Tefsir ve’l-müfessirûn, (1. Basım). Lübnan: Dâru’l-Kalem.
• ez-Zerkeşî, M. (1972). el-Burhan fî ulûmi’l-Kur’an, tah: M. Ebu’l-Fadl İbrahim.
• ez-Zemahşerî, M. (1997). el-Keşşâf, (1. Basım). tah: Âdil Abdülmevcut vd. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân.