KUR’ÂN’IN İ‘CÂZI BAĞLAMINDA DİL-İNANÇ İLİŞKİSİ

Yıl 2014, Sayı: 58, 265 - 280, 20.03.2014

Salih Zafer Kızıklı

Öz

Bu makale, İslâm teolojisi ile Arap dilinin kesişme noktalarından birini yorumlamaya
yönelik bir girişimdir. Kur’ân ve belâgat bilimi çerçevesinde inancın dille ilişkisini ele
almaktadır. İslâm’ın kutsal kitabı Kur’ân, üslûpsal güzelliğiyle on dört asırdır Arap dili
ve edebiyatının eşsiz, benzersiz bir şaheseridir. Kur’ân’ın bu özelliğine Arap dili belâgat
biliminde “i‘câz” adı verilir. Kur’ân’ın i‘câzı ne kadar anlaşılabilirse, güzelliği ve değeri
de kavranabilecektir. Bu araştırmanın amacı, Kur’ân’ın dilsel boyutunu inançsal bir
düzlemde açıklayarak Kur’ân hakkında insanları bilinçlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Arapça, dil, belâgat, inanç, İslamî teoloji, kelâm, Kur’ân, İslâm

Kaynakça

• ‘Abdu’l-Cebbâr b. Ahmed, Ebu’l-Hasen (1409/1988). Şerhu’l-usûli’l-hamse, (thk. ‘Abdu’l-Kerîm ‘Usmân), (2.bsk.). Kahire: Mektebetu Vehbe.
• Ahmed Ebû Zeyd, (1409/1989). Mukaddime fi’l-usûli’l-fikriyye li’l-belâga ve i‘câzi’l- Kur’ân, (4. bsk.). Rabat: Dârul-Emân.
• el-‘Alevî, Yahyâ (1400/1980). et-Tırâzu’l-mutedammin li-esrâri’l-belâga ve ‘ulûmi hakâ’iki’l-i‘câz, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Arpa, Abdülmuttalip, (2012). Zâhirilik ve mecâz. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt XIV, Sayı: 25 (2012/1) s.43-67.
• el-Bağdadî, Ebû Mansûr ‘Abdu’l-Kâhir (1991). Mezhepler arasındaki farklar, (çev. E. Ruhi Fığlalı). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• el-Bâkıllânî, Muhammed b. Tayyib (1369/1950). el-İnsâf, (thk. Muhammed Zâhidîn el- Hasen el-Kûfî), Kahire: Mektebetu’n-Neşri’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye.
• ………………………………………. (1411/1990). İ‘câzu’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru İhyâi’l-‘Ulûm.
• el-Câhiz, ‘Amr b. Bahr, (1388/1969). el-Hayavân, (thk. ‘Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn), (3.bsk.), Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Turâsi’-l‘Arabî.
• ………………………….. (1414/1993). el-Beyân ve’t-tebyîn, (thk. Hasen es-Sendûbî), Beyrut Dâru İhyâ’i’l-‘Ulûm.
• el-Cevherî, İsmâ‘îl b. Hammâd (1404/1984). es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhi’l-‘Arabiyye, I-VI, (thk. Ahmed ‘Abdu’l-Gafûr ‘Abbâd), (3. bsk.), Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l- Melâyîn.
• el-Curcânî, ‘Abdu’l-Kâhir (1403/1983). Esrâru’l-belâğa, (thk. H. Ritter), (3.bsk.). Beyrut: Dâru’l-Mesîra.
• ……………………………. (1413/1992). Delâ’ilu’l-i‘câz, Kahire: Matba‘atu’l-Medenî.
• Dayf, Şevkî (1404/1983). el-Belâğa tatavvur ve târîh, (6.bsk.). Kahire: Dâru’l-Me‘ârif. Durmuş, İsmail (2003). “Mecaz”, DİA, Ankara, XXVIII,217-220.
• ed-Dûserî, Terhîb b. Rabî‘ân (1429/2008). “Neş’etu’l-luğa”, Mecelletu Câmi‘ati Ummi’l- Kurâ, Sayı: 45, s.235-282.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecdu’d-dîn Muhammed b. Ya‘kûb (1371/1952). el-Kâmûsu’l-muhît, Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed, (1413/1993). el-Mustasfâ, (thk. ‘Abdu’s-Selâm eşŞâfî). Beyrut: Dârul-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Güler, İ. (2001). Arap belâgatında biçim ve anlam tartışmaları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 10, Sayı: 2, s.135-144.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Usmân (tsz). el-Hasâ’is, (thk. Muhammed ‘Ali en-Neccâr), Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hasen (1418/1997). es-Sâhibî fî fikhi’l-luğati’l-‘Arabiyye ve mesâ’ilihâ ve suneni’l-‘Arab fî kelâmihâ, (thk. Ahmed Hasen Besec), Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbnu’l-Kayyım el-Cevziyye, (1408/1988). el-Fevâ’idu’l-muşevvik ilâ ‘ulûmi’l-Kur’ân ve ‘ilmi’l-beyân, (2. bsk.). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbn Kuteybe (1401/1981). Te’vîlu muşkili’l-Kur’ân, (thk. Seyyid Sakr). (3.bsk.). Medine: el-Mektebetu’l-‘İlmiyye.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlu’d-dîn Muhammed (1375/1956), Lisânu’l-‘Arab, Beyrut: Dâru Sâdir-Dâru Beyrut.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-‘Abbâs Takıyyu’d-dîn, (tsz). el-Îmân, (‘Abdu’r-Rahmân Muhammed b. Kâsım). Rabat: Mektebetu’l-Me ‘ârif.
• el-Kâdî ‘Abdu’l-Cebbâr, (1385/1965). Ebu’l-Hasen, el-Mugnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl, (thk. Mahmûd Muhammed Hudayrî). Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t- Terceme.
• ………………………., (1422/2001). Şerhu usûli’l-hamse, (thk. Semîr Mustafâ Rebâb). Beyrut: Dâru İhyâ’i ’t-Turâsi’l-‘Arabî.
• el-Kayrevânî, İbn Raşîk (1408/1988). el-Umde fî mehâsini’ş-şi‘r ve âdâbihi, I-II, (thk. Muhammed Karkazân). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• el-Kazvînî, Ebu’l-Me‘âlî Celâlu’d-dîn el-Hatîb (1275/1858). Telhîsu’l-miftâh. İstanbul. Kızıklı, Z. (2008). Arap dilinde belâgat bilimi. Ankara.
• Matlûb, Ahmed (1417/1996). Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-belâgiyye ve tatavvuruhâ, (2.bsk.). Beyrut: Mektebetu Lubnân.
• Nasr Hâmid Ebû Zeyd, (1419/1998). Mefhûmu’n-nass: Dirâse fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, (4.bsk.). Beyrut: el-Merkezu’s-Sekâfî el-‘Arabî.
• Reinert, B. (1986), “Madjāz”, EI, Leiden: E.J. Brill, V,1025-1026.
• es-Sagîr, Muhammed Huseyn ‘Ali, (1415/1994). Mecâzu’l-Kur’ân: Hasâ’isuhu’l-fenniyye ve belâgatuhu’l-‘Arabiyye. Bağdat: Dâru’ş-Şu’ûni’s-Sekâfeti’l-‘Âmme.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb (1420/2000), Miftâhu’l-‘ulûm, (thk.‘Abdu’ l-Hamîd Hindâvî). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• es-Suyûtî, Celâlu’d-dîn ‘Abdu’r-Rahmân, (1418/1998). el-Muzhir fî ‘ulûmi’l-luga ve envâ‘ihâ, I-II. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• ……………………………………, (1408/1988). Mu‘teraku’l-akrân fî i‘câzi’l-Kur’ân, (thk. Ahmed Şemsu’d-dîn Dâr). Beyrut: el-Kutubu’l-‘İlmiyye.
• eş-Şerîf er-Radî, (1406/1986). Telhîsu’l-beyân fî mecâzâti’l-Kur’ân, (Muhammed ‘Abdu’l-Ganî Hasen), (2.bsk.). Beyrut: Dâru’l-Advâ’.
• eş-Şehristânî, Muhammed b. ‘Abdu’l-Kerîm, (1413/1992). el-Milel ve’n-nihal, (thk. Ahmed Fehmi Muhammed), I-III. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Şimşek, M.A. (2001). Delâlet kavramı çerçevesinde lafız ve anlam ilişkileri. Nüsha Şarkıyat Araştırmaları Dergisi, Yaz Sayısı, s.80-111.
• et-Tîbî, Şerafu’d-dîn Huseyn b. Muhammed (1407/1987). et-Tibyân fî ‘ilmi’l-me‘ânî ve’lbedî‘ ve’l-beyân, (thk. Hâdî ‘Atiyye Matar el-Hilâlî). Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub.