es-Sübki’nin Tabâkâtü’ş-Şâfiiyyet’il-Kübrâ Adlı Eserindeki Nahiv ile İlgili Görüşleri

Yıl 2021, Sayı: 87, 37 - 64, 21.09.2021

Aslam Jankır

Öz

İmam Tâcettin Abdülvahhab b. Ali b. Abdülkafi es-Sübkî’nin Tabâkâtü’ş-Şafiyet’il-Kübrâ adlı kitabı değerli
bir eser olup; fıkıh, hadis, tarih ve literatür gibi bilimlerle birlikte nahiv ilminin de kitapta önemli bir payı bulunmaktadır. Bu çalışmanın önemi ise
kitaptaki nahiv meselelerinden ileri gelmektedir. Bu çalışmada, analitik ve niteleyici metot esas alınıp nahiv meseleleri
incelenerek ve analiz edilerek işlenir, bazen de eleştirici
metot kullanılmaktadır. Çalışmada, Kur’an-ı Kerim ayetleri, sure ismi, ayet numarası
ve şiir örneklerine özen gösterilmiş, şiir örnekleri sahiplerine nispet edilerek şiir divanlarından tahriç edilmektedir. Çalışma,
Tabâkâtü’ş-Şafiyet’il-Kübrâ adlı eseri ve eserin
yazarını tanıtır; nahiv ile ilgili meseleleri ele alarak açıklar. Özellikle es-Sübkî’nin görüşlerinden bahsederek bu görüşleri
açıklamayı ve söz konusu görüşleri zenginleştiren
bazı destekleyici görüşleri vermeyi hedeflemektedir. Tabâkâtü’ş-Şafiyet’il-Kübrâ kitabı,
Arapça bilgini ve din âlimlerinin ilgisini çeken önemli bir grup meseleler içerdiği sonucuna varılması gibi; bu çalışmada
birçok sonuçlara varılmıştır. Essübki’nin o meseleler
hakkındaki görüşleri belli olmuş ancak görüşleri şeyhi Ebî Hayyan el-Endelüsî’den aldığı ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tabâkâtü’ş-Şâfiiyyet’il-Kübrâ, Nahiv Meselesi, es-Sübkî, Şiir Ör- nekleri.

Kaynakça

• Abbas, Hasan, en-Nahvü’l-vafi, Darü’l-maarif, Lübnan, 15. Baskı, tsz.
• el-Accac, Divanü’l-Accac, Tahkik: Abdülhafiz, Essatli, Mektebetü Atlas, Dimaşk, tsz.
• el-Ahfeş, Said b. Mes'ade, Ma'ani’l-Kur’an, Tahkik: Hüda Mahmud Kara'a, Mektebtetü’l- Hanci, Kahire, 1. Baskı, 1990.
• el-Askerî, Ebu Hilal el-Hasan, b. Abdullah b. Sehl b. Said b. Yahya b. Mehran, Cemheretü’l- Emsal, Darü’l-fikr, Beyrut, tsz.
• el-Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Musa, el-Makasidü’n-nahviye fi Şerhi’ş-şevahidi Şüruhi’l-elfiyyeti’l-meşhure bi şerhi’ş-şevahidi’l-kübra, Tahkik: Ali Fahir, Ahmed Sudani ve Abdülaziz Fahir, Darü’s-selam li’t-tibaa ve’n-neşr, Kahire, Mısır, 1. Baskı, 2010.
• el-Bağdadî, Abdülkadir b. Ömer, Şerhü Ebyati’l-muğni’l-lebîb, Tahkik: Abdülaziz Rabah, Ahmed Yusuf Dakkak, Darü’l-Me’mun li’t-türas, Beyrut, 2. Baskı, 1414h.
• el-Berücerdî, Muhammed b. Feruce, el-Fethü ‘Ala Ebi Feth, Tahkik:Abdülkerim el-Düceyli, Darü’ş-şuûni’s-sakafiyeti’l-amme, Bağdat, Irak, 2. Baskı, 1987.
• el-Endelüsî, Muhammed b. Yusuf b. Hayyan b. Hayyan, Irtişafü’d-Darbi min Lisani’l- ‘Arabi, Tahkik: Receb Osman Muhammed, Müracaa: Ramadan Abdüttevvap, Mektebetü’l-Hanci, Kahire, Mısır, 1. Baskı, 1418H – 1998.
• el-Endelüsî, Muhammed b. Yusuf Hayyan b. Hayyan, Et’Tezyilü ve’t-tekmil fi Şerhi Kitabi’t- tehsil, Tahkik: Hasan Hindavî, Darü’l-kalem, Dimaşk, Suriye.
• el-Farisî, Hasan b. Ahmed b. Abdülgaffar, Kitabü’ş-şi’r ev Şerhü’l-ebyati’l-müşkileti’l- irabî, Tahkik: Mahmud Muhammed et-Tanahî, Mektebetü’l-Hanci, Kahire, Mısır, 1. Baskı, 1998.
• el-Ferezdak, Hümam b. Galib, Divanü’l-Ferezdak, Tahkik, Abdullah İsmail es-Savî, Şerhü Divani’l-Ferezdak bi Rivayeti’s-Sükkerî ‘an Muhammed b. Habib, Matbaatü’s-Savî, 1. Baskı, tsz.
• el-Galalinî, Mustafa, Camiü‘d-Durûsi’l-‘Arabiyye, Darü’l-hadis, Kahire, Mısır, tsz. Gemi, Ahmet, İrab-i Kelimeti’t-Tevhîd, Matbaatü İlahiyat, Ankara, 2019.
• Gemi, Ahmet. “‘Ucâle fî i‘râbı lâ ilâhe illallah li-İbrahim el-Kûrânî”, Ekev Akademi Dergisi, es-sene: 2015, el-aded: 62, s. 717-734.
• Gemi, Ahmet. “Dirase Havle Risâle Fî Αrabi Lâ İlâhe İllallah li-Abdillah Bin Hicâzî Bin İbrahim Eş-Şerkâvî”, Mecelle li-Külliyeti İlahiyat bi-Tabiati Şırnak, es-sene: 2016/2, el-aded: 16, s. 133-161.
• Gemi, Ahmet. “Risâle fî i‘râb-ı lâ ilâhe illâllah li-Ebî Abdillah Celaluddin ed-Devvânî,” Mecelletu Ekev Akademi, es-sene: 2014, el-aded: 58, s. 723-738.
• el-Hanefî, Şihabeddin Ahmed b. Muhammed el-Hafacî, Şifaü’l-ğalil fima fi Kelami’l-‘Arabi mine’d-dahil, Tahkik: Muhammed Bedreddin b. Ebi Bekir b. Ömer, Ta‘likü’l- Feraidi ‘ala Teshili’l-Fevaidi, Tahkik: Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed el-Müfedde, Doktora tezi, 1. Baskı, 1983.
• İbn Malik, Muhammed b. Abdullah, Şerhü’l-kafiyeti’ş-Şafiye, Tahkik: Abdülmünim Ahmed Haridi, Camiatü Ümmü’l-kurra, Mekke-i Mükerreme, 1. Baskı, 1982.
• İbn Manzur, Lisanü-l Arab, Darü Sadır, Beyrut, tsz.
• İbn Serrac, Muhammed b. Sehl, el-Usûl fi’n-nahv,Tahkik:Abdülhüseyin Fetlî, Müessesetü’r- risale, Beyrut, 4. Baskı, 1999.
• İbn Usfûr, Ali b. Mümin b. Muhammed b. Ali el-İşbilî, Şerhü’l-Cümel, Tahkik: Fevvaze eş- Şa'ar, Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Baskı, 1998.
• İbn Ya‘iş, Muvaffakuddin b. Ali, Şerhü’l-Mufassal, İdaretü’t-tibaati’l-münire, Mısır, tsz.
• İbni Cinnî, Ebül Feth Osman, El-Mühtesib fi Şevazzi’l-kıraat ve’l-idahi ‘anha, Vizaretü’l- evkaf, 1999.
• İbnü’l Hacib, Osman b. Ömer Ebu Ömer Cemalettin el-Kürdî, Emali İbini’l-Hacib, Dirase ve tahkik: Fahir Salih Kaddare, Darü ‘Ammar, Ürdün ve Darül Celil, Beyrut, 1989.
• İbnü’l-Hişam el-Ensarî, Evdahü’l-mesalik ila Elfiyeti İbn-i Malik, Tahkik: Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bukaî, Darü’l-fikir li’t-tibaa ve’n-neşr ve’t-tevzi, Beyrut, tsz.
• İbnü’l-Hişam, Abdullah b. Ahmed b. Yusuf, Muğni’l-lebib ‘an Kütübi’l-Earib, Tahkik: Mazin Mübarek ve Muhammed Ali Hamdullah, Darü’l-fikir, Dimaşk, 6. Baskı, 1985.
• İbnü’l-Hişam, Cemalettin Ebu MuhammedAbdullah b.Yusuf, Tahlisü’ş-şevahid ve talhisü’l- fevaid, Tahkik: Abbas Mustafa es-Salihî, Darü’l-kitabi’l-‘Arabi, 1. Baskı, 1986.
• el-Kümeyt b. Zeyd el-Esedî, Divanü’l-Kümeyt b. Zeyd el-Esedi, Tahkik: Muhammed Nebil Tarifi, Darü’s-sadir, Beyrut, tsz.
• el-Meydanî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed b. İbrahim En-Nisaburî, Mü‘cemmü’l-emsal, Tahkik: Muhammed Muhyiddin, Abdülhamid, Darü’l-marife, Beyrut, Lübnan, tsz.
• Muhammed b. Sirri el-Usul fi’n-nahv, Tahkik: Abdülhüseyin El-Fetli, Müessesetü’r-risale Beyrut, Lübnan, tsz.
• el-Müberrid, Muhammed b. Yezid Ebü’l-‘Abbas, el-Kamil fi’l-lüga ve’l-edeb, Tahkik: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Darü’l-fikr’il-‘Arabi, Kahire, Mısır, 3. Baskı, 1997.
• el-Velevî, Muhammed b. Ali b. Adem b. Musa, el-Bahrü’l-muhit’s-seccac fi Şerhi Sahihi’l- İmam-ı Müslim b. el-Haccac, Darü İbn-i Cevzî, 1. Baskı, 1426-1436h.
• en-Nisaburî, ez-Zehebi, Şemsettin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyerü Alami’n-nübela, Tahkik: Mecmu'atün mine’l-muhakkikin bi işrafi’ş-Şeyh Şuayb el-Arnavut, Müessesetü’r-risale, Beyrut, Lübnan, 3. Baskı. 1985.
• Radiyuddin, Muhammed b. el-Hasan el-Estrabazi, Şerhü Radi ‘ale’l-Kafiye li’bn-i’l-Hacib, Yusuf Hasan Ömer, Camiatü Kar Yunus, Libya, 1975.
• er-Razî, Ahmed b. Faris b. Zekerya el-Kazvini, es-Sahibi fi fıkhı’l-luga, Tahkik: Muhammed Baydun, 1. Baskı, 1997.
• es-Samürrai, Fadıl Salih, Ma‘ani’n-nahv, Darü’l-fikr li’t-tibaa ve’n-neşr ve’t-tevzi, Ürdün, 1. Baskı 2000.
• Sibeveyh, Kitabü Sibeveyh, Tahkik: Abdüsselam Harun, Darü cil, Beyrut, Lübnan, 1. Baskı, tsz.
• es-Sübkî, Tacettin Ebu Nasir Abdülvahhap b. Abdilkafi, Tabakatü’ş-şafiiyeti’l-kübra, Tahkik: Mahmud Ahmed Et-Tanahi, Abdülfettah Muhammed, Darü İhaya'il- kütübi’l-‘Arabiyye, tsz.
• es-Suyûtî, Abdürrahman b. Ebi Bekir, Celaleddin, el-Eşbah ve’n-Nezair fi’n-nahv, Tahkik: Garidü’ş-Şeyh, Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2. Baskı, 2007.
• eş-Şair, Hasan Musa, İrabü La İlahe İlla Allah, el-Camiatü’l-İslamiye bi’l-Medineti’l- Münevvere, 1409h.
• eş-Şemah, Divanü’ş-Şemmah b. Dirari’z-Zübyanî, Tahkik: Salaheddin el-Hadî, Darü’l- maarif, Mısır, 2009.
• ez-Ziriklî, Hayrettin, el-Alam, Darü’l-ilm li’l-melayin, Beyrut, 15. Baskı, 2002.