ESKİ BİR TÜRK GELENEĞİNİN KLASİK TÜRK ŞİİRİNE YANSIMASI: “KAN YALAŞMAK”

Yıl 2021, Sayı: 87, 65 - 78, 21.09.2021

Deva Özder

Öz

Klasik Türk şiirinin beslendiği en önemli kaynaklarından biri şüphesiz ki içinde bulunduğu toplumun
kültür ve yaşayışıdır. Şairler, yaşadıkları toplumun kültürlerini şiirlerine aktarırlarken
bir kısmının bugün dahi devam ettiği âdet, gelenek, görenek ve birtakım
uygulamalara temas etmişlerdir. Klasik Türk şairlerinin şiirlerinde yer verdiği uygulamalardan biri de
“kan yalaşmak”tır. Metinlerde sıklıkla karşılaşılan “kan yalaşmak” ifadesi
“kardeş olmak için iki kişinin birbirlerinin birer damla kanını yalaması, iki yabancı kişinin birbirinin
kanını emmek veya yalamak suretiyle kardeş olması” anlamına gelmekte
ve Türklerin en eski ant içme törenlerinden olan bir Türk geleneğini işaret etmektedir.
Türk kültür tarihi içerisinde çok köklü bir geçmişe sahip olan bu gelenek, yemini edecek
kişilerin kollarını sivri bir nesne ile çizerek akan kanı bir çanağa almaları, bu kanı süt,
kımız veya şarapla karıştırarak şahitler huzurunda yarı yarıya içmeleri yahut çanaktaki
kana kılıç, ok gibi birtakım silahlar batırarak kanı dudaklarına sürmeleri ve bunları yaparken
kutlu sayılan yemini etmeleri şeklinde gerçekleşmektedir. Türklerin İslamiyet’i
kabul etmesi ve Kur’an-ı Kerim’in insana kan içmeyi yasaklaması, ayinin sadeleşmesine
ve zamanla uygulanabilirliğini yitirmesine sebep olsa da bu gelenek klasik Türk şiirinde
“kan yalaşmak”, “kan yalaşıp kardeş olmak” ifadesiyle karşımıza çıkmaktadır. Çalışmada eski bir
Türk geleneği olan ve farklı varyantlarıyla günümüze kadar gelen “kan
yalaşmak” âdetinin klasik Türk şairlerince nasıl ele alındığı, o dönem toplum hayatında
nasıl bir yere sahip olduğu ve ifadeye gerçek anlamının dışında ne tür sembolik anlamlar
yüklendiği örnek beyitler ışığında tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Eski Türk İnanışları, Divan Şairleri, Kan Yalaşmak, Kardeş Olmak.

Kaynakça

• Akarsu, K. (2011). Rumelili Za‘îfî dîvânı (tenkitli metin). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Atalay, V. (2017). Vechî dîvânı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Averbek, G. D. (2017). Edirneli Nazmî dîvânı. ABD: Create Space Publishing Platform.
• Avşar, Z. (2017). Revânî dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Aydemir, Y. (2018). Ramazan Behiştî dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Bahadır, S. C. (2013). Divan edebiyatında şarap ve şarapla ilgili unsurlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Başpınar, F. (2008). 17. yy. şairlerinden Beyânî’nin dîvânı. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Bilkan, A. F. (2011). Nabi divanı 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Buyruk, İ. E. (2009). Ümîdî Ahmed divanı (İnceleme-metin-özel adlar dizini). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çavuşoğlu, M. ve Tanyeri M. A. (1981). Hayretî divanı tenkitli basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çay, A. ve Durmuş, İ. (2002). İskitler. Türkler ansiklopedisi 1. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Çıpan, M. (1991). Fasîh Ahmed Dede, hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve dîvânının tenkitli metni. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durmuş, İ. (2009). Türk kültür çevresinde ant. Milli Folklor Dergisi, 84, 97-106.
• Durmuş, İ. (2011). Türklerde kan kardeşliği ve antla ilgili unsurlar. Millî Folklor 23 (89), 100-108.
• Duymaz, A. ve Ayaz, B. (2013). Balıkesir yöresinde kan bağı ve evlilik dışı akrabalık ilişkilerinde ant. E. Gürsoy Naskali. (Editör). Yemin Kitabı. Birinci Baskı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 75-107’deki makale.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Gıynaş, K. A. (2017). Pervâne Bey mecmuası. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Gökkaya, R. (2017). 16. asır şairlerinden Seyrî ve dîvânı (inceleme - metin – dizin). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay, F. (2001). Râşid (Vak’anüvis), hayatı, edebî kişiliği, divanının tenkitli metni ve incelemesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güneş, M. (2013). Manastırlı Celâl Bey dîvânı (inceleme-metin). Sivas: Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Harmancı, E. (2007). Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethuda dîvân. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hüseyin Kazım Kadri. (1943). Türk lügati 1. İstanbul: Maarif Matbası.
• İnan, A. (1948). Eski Türklerde ve folklorda ant. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 6(4), 279-290.
• Karacan, T. (1981). XVII. yüzyıl şairlerimizden Sâbit ve edisyon kritikli divan metni. Yüksek lisans tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaköse, S. (2017). Nev‘î-zâde Atâyî dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Keklik, M. (2014). Üsküplü İshak Çelebi divan (metin-çeviri-açıklamalar-dizin). Yayımlanmamış doktora tezi, Bişkek: Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi.
• Köksal, M. F. (2017). Edirneli Nazmi Mecma‘u’n-nezâ‘ir (inceleme-metin). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Kurnaz, C. Ve Tatcı, M. (2001). Ümmî divan şairleri ve Enverî divanı. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• Kurtoğlu, O. (2017). Lebîb dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Nas, Ş. K. (2017). Oğuz Türklerinden bugüne gelen Türk kültürünün izinden: Klasik Türk şairlerinin dilinden and içmek. Türk Dünyası Araştırmaları, 117(230), 133-148.
• Oğuz, F.S.K. (2017). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî dîvân. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Orkun, H. N.(1950). Eski Türkler nasıl yemin ederlerdi? Resimli Tarih Mecmuası, 9, 349-350.
• Öztelli, C. (1959). Türklerde and-yemin. Türk Folklor Araştırmaları, 120(5), 1938- 1940.
• Pakalın, M. Z. (1971). Tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü 2. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sultanzade, V. (2012). Mitoloji ve folklorla ilgili bazı ortak dil unsurlarının kaynağı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19(1) 73- 90.
• Sungur, N. (1994). Âhî divânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Tarlan, A. N. (1992). Necâtî Beg divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Taymaz, C. (2018). Moralı Azîz dîvânı (tenkitli metin-inceleme). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Giresun: Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tok, E. (2021). Klasik Türk şiirine misafirperverliğin yansıması. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 139-147.
• Tulum, M. ve Tanyeri, M. A. (1977). Nev‘î divan tenkitli basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tunç, S. Ve Yeniterzi, E. (2013). Osmanlı mühür sanatı ve klasik Türk şiirinde mühür. Turkish Studies, 8(1), 2633-2650.
• Turan, L. (1998). Yenişehirli Avnî Bey divanının tahlili (tenkitli metin). Encümen-i şu‘arâ ve Batı tesirinde gelişen Türk edebiyatına geçiş. Yayımlanmamış doktora tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzun, S. (2011). Üsküdarlı Aşkî divanı tenkitli metin, nesre çeviri ve 16. yy. Osmanlı hayatının divandaki yansımaları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ünver, N. (2020). Gelibolulu Sürûrî dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Yakar, H. İ. (2010). Edirneli Şevkî dîvânı. Konya: Palet Yayınları.
• Yavuz, K. Ve Yavuz, O. (2016). Muhibbî dîvânı bütün şiirler. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yekbaş, H. (2010). Klasik Türk şiirinde bazı halk inanışları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 155-184.