KIRAAT FARKLILIKLARININ DİLBİLİMSEL İMKÂN ZEMİNİNE DAİR BİR İNCELEME

Yıl 2021, Sayı: 87, 363 - 386, 21.09.2021

Mehmet Zülfi Cennet Abdullah Bedeva

Öz

Yazınsal bir metin, yazıldığı dilin kaidelerinden ve yapısal formlarından ayrı düşünülemediği gibi
Kur’ân lafızlarının farklı okunması şeklinde özetlenebilecek Kıraat ilmi de
aynı şekilde Arapçanın dilsel yapısından ayrı düşünülemez. Dolayısıyla kıraat ilminin dil
ile olan ilişkisi, bir şeyin içinde inşa edildiği ve oturtulduğu zeminle olan ilişkisi gibidir.
İşte bu araştırma, kıraat ilminin Arap diliyle olan ilişki ağı zemininden hareketle oluşturulmuştur.
Ancak bu araştırma, rivayet olgusunu göz ardı ederek kıraat farklılıklarının
temel belirleyici unsurunun dil olduğu iddiasını taşımamaktadır. Asıl hedeflediği gaye, kıraat tahlillerinde
konu edilen âyetlerdeki ferşi farklılıklar incelenirken mevcut Mushaf’ta
yer alan mütevatir vecihlerin yanı sıra şâz olarak görülen diğer vecihlerin dahi bir açıdan da olsa
dilsel zemine sahip olduğunu belirlemek ve ilgili dil kaideleri üzerinden temellendirmektir. Buradan hareketle
şâz kıraatin dahi dilsel zeminde yer bulduğuna göre rivayet olmaksızın kıraatin sıhhat derecesinin sadece dil üzerinden belirlenemeyeceği o
rtaya koymaktır. Belirlenen bu hedef doğrultusunda muhtemel kıraat farklılıkları, kelime
türü, kelime formu, i’rab olgusu, harflerin noktalama ve hareke durumları gibi araştırma
alanları belirlenmiştir. Ayrıca bu konuların genel bir fotoğrafı çekilerek mesele ana hatlarıyla bu başlıklar etrafında kategorize edilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Dil, Kıraat, Mütevatir, Şâz.

Kaynakça

• Ahfeş, Ebu’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade, Me‘âni’l-Ḳur’ân, thk. Hüdâ Kurâa Mahmûd, Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1990.
• Beyḑāvī, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer, Envāru’t-Tenzīl ve Esrāru’t-Te’vīl, thk.
• Muḥammed Subhī Ḥasen Hallāk, Muḥammed Aḥmed el-Etraş. Beyrut: Dāru’r- Reşīd-Mu’essesetu’l-Īmān, 2000.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ, Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Buladı, Kerim, “Klasik Tefsir Mukaddimelerinde Yedi Harf Meselesi ve Yorumları”, Yakın Doğu İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2016), s. 113-139.
• Câmî, Nûrüddîn Abdurrahmân, el-Fevâ’idü’ż-Żiyâ’iyye, İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, 1989.
• Cubûrî, Süheyle Yâsîn, Aṣlu’l-Ḫaṭṭi’l-‘Arabî ve Taṭavvuruhû ḥattâ Nihâyeti’l-‘Aṣri’l- Emevî, Bağdat, 1977.
• Dağ, Mehmet, “Kur’an’ın Anlam ve Telaffuza Dayalı Okunması: Yedi Harf Ruhsatı”, Uluslararası Din ve Dil Sempozyumu, (2018), s. 527-536.
• Da’âs, Kasım Hamid, İ’rabi’l-Kur’ânı’l Kerim, Dımeşḳ: Dâru’n-Numeyr, 2004.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd, el-Muḥkem fî naḳṭi’l-meṣâḥif, Beyrût: Dâru’l-Fikri’-el- Muâsır, 1997.
• Dervîş, Muhyiddin, İ‘râbü’l-Ḳur’âni’l-Kerîm, Dımeşḳ: Dâru İbni Kesîr, 1992.
• Dimyâtî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed, İtḥâfü fużalâ’i’l-beşer fi (bi)’l-ḳırâ’âti’l- erba‘ate ‘aşer. thk. Enes Mahra, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmail el-Makdisî, el-Murşidu’l-vecîz ilâ ‘ulûm tete‘alleḳu bi’l-Kitâbi’l-‘Azîz, Beyrût: Dârû’l-Kütûbi’l-İlmiyye, 2003.
• Ḫalīl b. Aḥmed, Kitābu’l-‘Ayn, thk. ‘Abdulḥamīd Hindāvī, Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-‘İl- miyye, 2003.
• Endelusī, Ebū Ḥayyān, el-Baḥru’l-Muḥīṭ, thk. ‘Ādil Aḥmed ‘Abdulmevcūd-‘Alī Muḥammed Mu‘avvaḑ, Beyrut: Dāru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, 1993.
• Ferrā, Yahya b. Ziyād, Me‘āni’l-Ḳur’ān, Beyrut: ‘Ālemu’l-Kutub, 1983.
• İbn Âdil, Sirâcuddîn Ömer ed-Dımaşkī, el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-Kitâb, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud-Ali Muhammed Muavvid, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn ’Akîl, Bahâüddîn Abdullah b. Abdirrahmân, Şerḥu Elfiyyeti İbn Mâlik, Beyrût: Mektebetu’l-’Asriyye, 1988.
• İbn Atıyye, Abdülhak b. Gâlib, el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. Abdüsselâm Abdüssâfî Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed, en-Neşr fi’l-ḳırâ’âti’l-‘aşr, thk. Ali Muhammed ed-Debba’, Beyrût; Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, trs.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân, el-Muḥteseb fî tebyîni vücûhi şevâẕẕi’l-ḳırâ’ât ve’l-îżâḥ ‘anhâ, thk. Ali en-Necdî Nâsıf, Abdülfettah İsmail Şelebî. Vezâra-tu’l-Evkâf, 1994.
• İbn Fāris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed, Mu‘cemu Meḳāyīsi’l-Luġa, thk. ‘Abdusselām Muḥammed Hārūn, Dımeşḳ: Dāru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn, el-Ḥücce fi’l-ḳırâ’âti’s-seb‘, thk. Abdul Al Salim Mukrim, Beyrût: Dâru’ş-Şurûk, 1979.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn, İ‘râbü’l-ḳırâ’âti’s-seb‘ ve ‘ilelühâ, thk. Abdurrahman b. Süleymena el-’Useymîn, Kahire: Mektebetu’l-Ḫāncī, 1992.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn, Muḫtaṣar fî şevâẕẕi’l-Ḳur’ân, Mektebetu’l- Mütenebbî, Kahire, trs.
• İbn Hişâm, Cemâluddîn Abdullāh b. Yûsuf, Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ ve belli’ṣ-ṣadâ, Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf, Muġni’l-lebîb, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Riyad: Dâru’t-Telai, 2009.
• İbn Ḳuteybe, Tefsīru Ġarībi’l-Ḳur’ān, thk. es-Seyyid Aḥmed Saḳar, Beyrut: Dāru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 1978.
• İbn Ḳuteybe, Te’vīlu Muşkili’l-Ḳur’ān, thk. es-Seyyid Ahmed Saḳar, Kahire: Dāru’t-Tura s, 1973.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh, el-Elfiyye, Beyrût: el-Mektebetu’ş- Şa’biyye, trs.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh, Şerḥu’t-Teshîl, thk. Ahmed es-Seyyid Seyyid Ahmed Ali, Kahire: el-Mektebetu’t-Tefvîkiyye, trs.
• İbn Manẓūr, Lisānu’l-‘Arab, thk. ‘Abdullāh ‘Aliyyu’l-Kebīr, Muḥammed Aḥmed Ḥasbullāh, Hāşim Muḥammed eş-Şāẕeli, Kahire: Dāru’l-Me‘arif, trs.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs, Kitâbü’s-Seb‘a, thk. Şevki Dayf, Dâru’l-Me‘ârif, trs.
• İbn ‘Āşūr, Muḥammed eṭ-Ṭāhir, et-Taḥrīr ve’t-Tenvīr, Tunus: ed-Dāru’t-Tūnisiyye, 1984.
• İbn ‘Aṭiyye, Ebû Muhammed Abdülhak el-Endelüsî, el-Muḥarreru’l-Vecīz fī Tefsīri’l- Kitābi’l-‘Azīz, thk. er-Raḥḥale el-Fārūḳ v.dğr., Beyrut: Dāru’l-Ḫayr, 2007.
• Kaysi, Mekki b Ebî Talib, el-Keşf an vücûhi’l-kırâ’âti’s-seb’ ve ilelihâ ve hucecihâ, Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Kaysî, Mekkî b. Ebî Tâlib, el-İbâne an me’âni”l-ḳırâât. thk. Abdülfettâh İsmail Şelebî. Kahire: Dâru Nahda, 1960.
• Ḳurṭûbî, Muḥammed b. Aḥmed, el-Cāmi‘ li Aḥkāmi’l-Ḳur’ān, thk. ‘Abdullāh b. ‘Abdulmuḥsīn et-Turkī, Beyrut: Müessesetu’r-Risāle, 2006.
• Ma‘mer b. Musennā, Mecāzu’l-Ḳur’ān, thk. Mehmed Fuad Sezgi, Kahire: Mektebetu’l- Ḫāncī, 1954.
• Meydânî,Abdurrahman Hasan Habenneke, el-Belâgatu’l-‘Arabiyye ususuhâ ve ‘ulûmuhâ ve funûnuhâ, Dımeşḳ: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Nahhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed, İ‘râbu’l-Kur’ân, thk. Halid el-Ali, Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2008.
• Nesefî, Ebü’l-Berekat Abdullah b. Ahmed, Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, thk. Yusuf Ali Budeyvî, Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, İbn Mihrân, el-Ġāye fi’l-ḳırâ’âti’l-‘aşr, thk. Muhammed Gıyâs el-Canbâz, Riyad: Dâru’ş-Şevaf, 1985.
• Öğmüş, Harun, “Yedi Harf Meselesi”, İslâm Araştırmaları Dergisi, (2010), Sayı: 24, s. 1-23.
• Önen, Hacı, "Ebu 'Amr ed-Dânî'ye Göre Yedi Harfin Anlamı", Şarkiyat/11, (2014): 56- 72.
• Radi, Radıyyüddîn Muhammed el-Esterâbâdî, Şerḥu’l-Kâfiye, thk. Yusuf Hasan Ömer, Bingazi: Cāmi‘atu Karyunus, 1996.
• Rāzī, Faḫruddīn, Mefātīḥu’l-Ġayb, Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1981.
• Sağîr, Mahmud Ahmed, el-Ḳiraâtu’ş-şâzzetu ve tevcîhuha’n-nahvî, Dımeşḳ: Dâru’l-fikir, 1999.
• Semîn el-Halebî, Şihâbuddîn Ahmed b. Yûsuf, ed-Durru’l-maṣûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l- meknûn, thk. Ahmed Muhammed El-Harrât, Dımeşḳ: Dâru’l-Kalem, trs.
• Sîbeveyhi, Ebû Osmân Amr b. Osmân, el-Kitâb, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1988.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İtḳān fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân, thk. Şuayn Arnavut, Beyrût: Mu’essesetu’r-Risāle, 2008.
• Ṭaberī, Muḥammed b. Cerīr, Cāmi‘u’l-Beyān‘an Te’vīli Āyi’l-Ḳur’ān, thk. ‘Abdullāh b. ‘Abdulmuḥsin et-Turkī, Kahire: Dāru Hecr, 2001.
• Tabersî, Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen, Mecma‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân, Beyrût: Dâru’l- ’Ulûm, 2006.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn, Şerḥu Taṣrîfi’l-’İzzî, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Matbaatu’l-İstikame, 1934.
• ’Ukberî, Ebu’l-Bekā Muhibbüddîn, İ‘râbü’l-ḳırâ’âti’ş-şevâẕ, thk. Muhammed Seyyid Ahmed Azzuz, Beyrût: Alemu’l-Kutub, 1996.
• Ünal, Mehmet, “Bir Kırâat Terimi Olarak ‘Hüccet’in Kavramsal Alanı ve Tarihsel Gelişimi”, İslami Araştırmalar Dergisi 17/1 (2004), 69-83.
• Vāḥidī, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed, et-Tefsīru’l-Basīṭ, thk. Farklı Muhakkikler, Riyad: Cāmi‘atu’l-İmām Muḥammed b. Su‘ūd el-İslāmiyye-‘I ma detu’l-Bah si’l-‘İlmī, 1430.
• Zeccāc, Ebû İshâk İbrâhîm, Me‘āni’l-Ḳur’ān, thk. ‘Abdulcelīl ‘Abduh Şelebī, Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub, 1988.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer, el-Mufaṣṣal fî ṣınâ‘ati’l-i‘râb, thk. Ali Bû Mulham, Beyrût: Dâru Mektebetu’l-Hilal, 1993.
• Zemaḫşerī, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşāf ‘an Ḥaḳā’iḳi’t-Tenzīl thk, ‘Ādil Aḥmed ‘Abdulmevcūd - ‘Alī Muḥammed Mu‘avvaḑ, Riyad: Mektebetu’l- ‘Ubeykān, 1998.