TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ VE ŞANGAY İŞ BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ ÜLKELERİYLE TİCARİ İLİŞKİSİNİN PANEL ÇEKİM MODELİ YAKLAŞIMIYLA AMPİRİK ANALİZİ

Yıl 2021, Sayı: 87, 471 - 490, 21.09.2021

Murat Mere Mahmut Masca

Öz

Çalışmada Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) ve Şangay İş Birliği Örgütü (ŞİÖ) ülkeleriyle olan
dış ticaret ilişkisi incelenmiştir. Bunun için 2003-2017 dönemine ait yıllık
verileri kullanılarak panel veri analizi yapılmıştır. Çalışmada oluşturulan her bir model
için bağımlı değişken olarak Türkiye’nin AB ve ŞİÖ ülkelerine gerçekleştirdiği ihracat ve
ithalat rakamları toplamı kullanılmıştır. Bağımsız değişken olarak ülkelerin ekonomik büyüklük
göstergesi olan gayrı safi yurtiçi hâsıla (GSYİH) değerleri, ülkelerin birbirleriyle
uzaklıklarını ifade eden mesafe değişkeni, reel döviz kuru değişkeni, gümrük birliğine üye
olup olmama ve 2008 yılında gerçekleşen ekonomik kriz kukla değişkenleri kullanılmıştır.
Uygulanan bütün modellerin ampirik analiz sonuçlarına göre ülkelerin gayri safi yurtiçi
hasılaları dış ticareti pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı, ülkeler arası uzaklığında dış
ticareti negatif ve istatistiksel olarak anlamlı etkilediği tespit edilmiştir. Gümrük Birliği
kukla değişkeninin oluşturulan model 4’te istatistiksel olarak anlamlı ve negatif, ekonomik kriz
kukla değişkeninin ise bütün modellerde istatistiksel olarak anlamlı ve negatif
yönde dış ticareti etkilediği tespit edilmiştir. Reel döviz kuru değişkeninin dış ticaret üzerindeki
etkisinin negatif ve istatistiksel olarak anlamlı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çekim Modeli, Panel Veri Analizi, Dış Ticaret, Avrupa Birliği, Şanghay İş Birliği Örgütü.

Kaynakça

• Akçay, F. ve Saygılı, F. R. (2019). Türkiye’nin bölgesel ekonomik örgütlerle ihracatı üzerine çekim modeli uygulaması: AB dışında alternatifler mümkün mü? Hacettepe Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37(2), 193-214.
• Anderson,J.(1979).Atheoreticalfoundation forthe gravity equation. American Economic Review, (69), 106-116.
• Aysun, A., Öksüzler, O. ve Yılgör, M. (2012). Gümrük Birliği’nin Türkiye’nin dış ticareti üzerine etkisi: Panel çekim modeli uygulaması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 15-26.
• Batra, A. (2006). India’s global trade potential: The gravity model approach. Global Ekonomic Review, 35(3), 327-361.
• Baytar, R. A. (2012). Türkiye ve BRIC ülkeleri arasındaki ticaret hacminin belirleyicileri: Panel çekim modeli analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (21), 403-424.
• Christie, E. (2003). Foreign direct investment in southeast Europe. Working Papers, (24), 1-31.
• Dinçer, G. ve Muratoğlu, Y. (2014). Türkiye’den OECD ülkelerine gerçekleşen göçün çekim modeli ile analizi. MPRA, 11(32), 1-15.
• Driscoll, J. C. and Kraay, A. C. (1998). Consistent covariance matrix estimation with spatially dependent panal data. Review of Economics and statistics, (80), 549- 560.
• Durgan, S. (2016). Türkiye'nin doğrudan yabancı yatırım potansiyelinin çekim modeli kullanılarak belirlenmesi. Uzmanlık Tezi, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı.
• Eaton, J. and Tamura, A. (1994). Bilateralism and regionalism in japanese and U.S. trade and direct foreign investment pattern. Journal of the Japanese and Internatıonal Economics, (8), 478-510.
• Filippini, C. and Molini, V. (2003). The determinants of east asian trade flows: A gravity equation approach. Journal of Asian Economics, Elsevier, 14(5), 695-711.
• Freund, C. ve Weinhold, D. (2000a), On the effect of the internet on international trade. Board of Governors of the Federal Reserve System International Finance Discussion Papers, (693), 1-42.
• Genç, M. C., Artan, S. ve Berber, M. (2011). Karadeniz ekonomik iş birliği bölgesinde ticaret akımlarının belirleyicileri: Çekim modeli yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(2), 207-224.
• Golovko, A. (2009). Çekim modeli: Avrasya ülkelerinin dış ticareti. Anadolu Eskişehir Üniversitesinde Sunulmuş Tebliğ, Eskişehir.
• Golovko, A. (2014). Avrasya ülkelerinin dış ticaretinin çekim modeli çerçevesinde analizi. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gündüz, Ç. ve Duyar, M. (2018). Küçülten demokrasi: Sahra altı Afrika ülkeleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31) 213-233.
• Işık, N. (2016). Türkiye ile Şanghay İş Birliği Örgütü arasındaki ticaret akımlarının panel çekim modeli ile analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (17), 151-174.
• Işık, N. ve Bostancıeri, B. (2017). Avrupa’dan Türkiye’ye yönelik turizm haraketliliğinin panel çekim modeli ile analizi. International Journal of Contemporary Tourism Research, (2), 1-15.
• Kalaycı, C. ve Artan, S. (2009). İnternetin uluslararası ticaret üzerindeki etkileri OECD ülkeleri örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 10(2), 175-187.
• Kaplan, F. (2016). Türkiye'nin meyve ve sebze ihracatı: Bir çekim modeli uygulaması. Journal of Yasar University, 11(42), 77-83.
• Karagöz, K. (2011). Göç ticaret ilişkisi: Panel çekim modeli. Sosyo Ekonomi, 11(3), 56- 68.
• Kızıltan, A. ve Şahin, H. (2020). Çekim Modeli Uygulamasında Karşılaşılan Temel Sorunlar ve Ampirik Çözüm Stratejilerine Yönelik Bir Literatür İncelemesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (64) 175-190.
• Kien, N., T. ve Hashimoto Y. (2005). Economic analysis of ASEAN free trade area by a country panel data. Graduate School of Economics and Osaka School of International Public Policy, Osaka University, Toyonaka, Osaka, 560(43), 7- 20.
• Kimura, L. ve Hoon-Lee, H. (2006). The Gravity Equation in International Trade in Services, Review of World Economics, 142(1), 92-121.
• Quere, B. A., Coupet, M. and Mayer, T. (2007). Institutional determinants of foreign direct investment. The World Economy, 764-782. doi: 10.1111/j.1467- 9701.2007.01022.
• Rojid, S. (2006). Comesa trade potential: A gravity approach. Applied Economics Letters, (13), 947-951.
• Şahin,L.(2016).Tercihlerde benzerlik teorisinin sınanması: Fildişi Sahili Cumhuriyeti’nin Waemu’ya ihracatının panel çekim modeliyle analizi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 335-348.
• Şeker, A. (2017). Uluslararası ticarette internet kullanımının rolü: Türkiye örneği. Ege Akademik Bakış, 17(1), 75-88.
• Tatlıcı, Ö. Kızıltan, A. (2011). Çekim modeli: Türkiye’nin ihracatı üzerine bir uygulama, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, (10). Ekonometrik ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, 287-289.
• Tatoğlu, F. Y. (2016). Panel Veri Ekonometrisi Stata Uygulamalı, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Tinbergen, J. (1962). Shaping the world economy: Suggestions for an international economic policy. New York: Twentieth Century Fund.
• Yılgör, M., Öndes, H. ve Demir, A. (2018). Petrol tüketiminin ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin panel veri analizi: AB ülkeleri ve Türkiye örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (6), 341-348.
• Yıldırım, K., Mercan, M. ve Kostakoğlu, S. F. (2013). Satın alma gücü paritesinin geçerliliğinin test edilmesi: Zaman serisi ve panel veri analizi. Eskişehir Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(3), 75-95.