BAŞLANGICINDAN 1071’E KADAR TÜRKLERİN ANADOLU’YA AKINLARI HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2014, Sayı: 59, 211 - 232, 20.05.2014

Abdullah Kaya

Öz

gibi Türk toplulukları tarafından akınlara maruz kalmış bir bölgedir. Türkistan’dan
Anadolu’ya kadar uzanan ilk akınlar Türk tarihinde önemli bir yere sahiptir. 1071’den
önce Anadolu’ya yapılan Türk akınları ile sonrasında yapılan seferler arasında oldukça
bariz farklar vardır. Malazgirt’ten önce Anadolu’ya yapılan akınlar daha çok keşif
ve talan amaçlı iken sonrakiler sahiplenme adına yapılmıştır. Anadolu’nun o günlerdeki
siyasi ve demografik yapısı özellikle Oğuz/Türkmenlerin buraya olan akınlarını oldukça
kolaylaştırmıştır.
Çalışmada konuyla alakalı yerli, yabancı ve İslâm kaynaklarında edinilen bilgilerin
ışığında Malazgirt Zaferi’nden önce Anadolu’ya yapılan ilk akınların amaçları, genel
özellikleri, Arapların Anadolu’ya yaptığı akınlardan farkları, akınlarda kullanılan yol
güzergâhları üzerine bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Oğuzlar, Selçuklular, Tuğrul Bey, Alparslan Bey, İskân, Anadolu.

Kaynakça

• Aksaraylı Kerimeddin Mahmud, (1943). Selçukî devletleri tarihî, aksaraylı Kerimeddin Mahmud’unMüsameret-al-ahyar adlı Farsça Tarihinin Tercümesi, (Çev., M. N. Genç Osman önsöz ve notlar F. N. Uzluk), Ankara: TTK Basımevi.
• Alexiad, A. K. (1996). Malazgirt’in sonrası, (Çev. B. Umar), İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Alpaslan, İ. (1984). Ağrı Anadolu’nun giriş kapısı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Aşan, M. B.( 1989). “Doğu Anadolu ve Malazgirt’in tarihi coğrafyası”, Anadolu’nun Kapısı Malazgirt, Malazgirt Sempozyumu Bildirisi, Muş.
• Aşan, M. B.(1989). Elazığ, Tunceli, ve Bingöl illerinde Türk iskân izleri xı. ve xıı. yüzyıllar, Ankara: TKAE Yayınları.
• Atçeken, Z. ve Bedirhan. Y.(2004). Malazgirt’ten vatana anadolu Selçuklu tarihi, Konya: Eğitim Kitabevi.
• Augustinos, G. (1997). Küçük Asya Rumları, (Çev. Devrim Evci), Anakara: Ayraç Yayınevi.
• Azimî Tarihi, (1988). (Selçuklular dönemiyle ilgili bölümler: H.430- 538), (Çev., Ali Sevim), Ankara: TTK Yayınları.
• Baştav, Ş. (1941). “Sabirler”, Belleten C. 5, S.17-18, Ankara: TTK Yayınları. s.60-62. Belazuri, (1932). Fütuh’ül-buldan, (Neşr. R. M. Rıdvan), Kahire.
• Bilge, A, (1971). Anadolu’nun Türkleşmesi, İslâmlaşması ve aramızdaki Rumlar tarihi, Konya: Ülkü Basımevi.
• Bodmer, J. P. (2001). “Selçuklular Anadolu’da”, cogito- Selçuklular- Üç Aylık Düşünce Dergisi, S. 29, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s.33-46.
• Brooks, E. W. (1957). “The Successors of heraclius”, CMH II Cambridge, s.391–417. Cahen, C. (1984). Osmanlılardan önce Anadolu’da Türkler, (Çev., Yıldız Moran), İstanbul: E Yayınevi.
• Cahen, C. (1992). Türklerin Anadolu’ya ilk girişi (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı), (Çev. Yaşar Yücel-Bahaeddin YediYıldız), Ankara: TTK yayınları.
• Cahen,C.(1955-1956).Estce Quelesetats Seldjouki desetatientd esetats feoda ux? (Selçuklu devletleri feodal devletler miydi?), (Terc. Lütfi Güçer), İktisat fakültesi Mecmuası, C.17, İstanbul, s. 348-358.
• Gregory Abul Farac, (Bar Hebraeus). (1987)..Abû’l- Farac tarihi, Syriacum, nşr., P.Bedyan, Paris 1890; (Trc., Ömer Rıza Doğrul), Abû’l- Farac Tarihi, C.I-II, Ankara: TTK. Yayınları.
• Gül, M. (2010). Orta çağlarda doğu ve güneydoğu Anadolu, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yaynevi.
• Güzel, A. ve Seferoğlu, Ş. K. (1986). “İslamiyet’e Anadolu’da giren Türkler”, Milli Kültür,., S.54, Ankara: KTB Yayınları.
• H. Hüsameddin, (1929-1932). Amasya tarihi, II, İstanbul. Honigman, E. (1970). Bizans Devleti’nin doğu sınırı, (Terc.F.Işıltan), İstanbul: İÜEF Yay.
• İbnü’l Esir. (1987). El-Kamilfi’t tarih, (Trc. Abdulkerim Özaydın), Bahar Yay., C. X. İstanbul.
• İmad Ed- Din El- Katip El Isfahani. (1999). Zubdat AL-Nuşra ve Nuhbat AL’Usra (trk. Trc. Kıvameddin Burslan), Irak ve Harasan Selçukluları tarihi olarak (nşr M. Th. Houtsma), (2. baskı), Ankara: TTK Yayınları.
• İpek, A. (2002). “Azerbaycan üzerinden Anadolu’ya ilk Türk akınları”, Yeni Türkiye 44, Türkoloji ve Türk Tarihi II, Sayı: 44, Ankara, s. 28.
• Kafalı, M.(1997). Anadolu’nun fethi ve Türkleşmesi, Ankara: AKM Yayınları. Kafalı, M.(2002).“Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması”, (Editör Hasan Celal Güzel), Türkler Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kafesoğlu, İ.(1972). Selçuklu tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Kaplanoğlu, R. (2000), Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, No:7, İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları.
• Kaşgarlı, M. A. (1990). Kilikya Tabi Ermeni Baronluğu Tarihi, Ankara: Kök Yayınları. Kırzıoğlu, F. (1982). Anı şehri tarihi (1018-1236), Ankara.
• Koca, S. (1997). “Büyük Selçuklu devleti kuruluncaya kadar Selçuklu ailesi ve Türkmenler”, Yeni Türkiye, Türk Dünyası I, S. 15, Ankara.
• Koca, Salim, “Diyâr-ı Rûm”un (Roma Ülkesi=Anadolu) “Türkiye” Hâline gelmesinde Türk kültürünün rolü”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1, Konya.
• Konukçu, E. (1993). “Selçukluların doğu Anadolu’da ki yerleşim Köymen, M. A. (1962). “Anadolu’nun fethi ”, 1961 Yılı DİB. Dergisi, Ankara.
• Köymen, M. A. (1963). Köymen, Mehmet Altay, Selçuklu Devri Türk tarihi, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Köymen, M. A. (1976). Tuğrul Bey ve zamanı, İstanbul.
• Köymen, M. A. (1986). “Selçuklular ve Anadolu’nun Türkleşmesi meselesi”, Selçuklu Dergisi, Selçuk Ünv. Selçuklu Araştırmaları Merkezi, S:1, Konya.
• Kurat, A. N. (1937). “Peçenekler”, İA. C. IX, İstanbul, s. 44-64.
• Müverrih Vartabet Vardan. (1937). “Cihan tarihi, Türk Fütühatı tarihi (889-1269)”, Çev., Hrant D. Andreasyan), Tarih Semineri Dergisi I/I, İstanbul: İÜEF Yay.
• Oğuz, M. (2004). Anadolu’nun Fethi Türk ermeni ilişkileri ve kilise (1018-1923), İstanbul: Ayna Sanat Yayıncılık.
• Ostrogorsky, G. (1981). Bizans devleti tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), Ankara: TTK Yayınları
• Öğün, M. G. (1991). “Türk Fethi öncesi Bizans’ın Doğu Anadolu siyaseti”, Yüzüncü Yıl Ünv. Sos. Bilm. Dergisi, S.2, Van, s.73-80.
• Özergin, M. K. (1959). Anadolu Selçukluları çağında Anadolu yolları, İÜ. Ede. Fak.,(Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Polat, M. S. (2004). Selçuklu göçerlerinin dünyası Karacuk’tan Aziz George kolu’na, İstanbul: Kitabevi.
• Politikası”, 1.-2. Millî Selçuklu kültür ve medeniyeti semineri bildirileri, Konya: SÜ. Yayınları.
• Ramsay, W. M. (1960). Anadolu’nun tarihi coğrafyası, (Çev. Mihri Pektaş), İstanbul: MEB Yayınları.
• René, G. (2006), Bozkır imparatorluğu, (Çev. M. Reşat Uzmen),İstanbul: Ötüken Neşriyat. Saraçoğlu, H. (1989).Doğu Anadolu bölgesi, İstanbul: MEB Yayınları.
• Savvidis, A. G. K. (1994). “Selçuklu Sultanı Alp Arslan ve Bizans”, İÜEF Tarih Dergisi, Prof.Dr. Hakkı Dursun Yıldız Hatıra Sayısı, S: 35, İÜEF Yay. İstanbul, s. 305.
• Sevim, A. (1983). Genel çizgileriyle Selçuklu Ermeni ilişkileri, Ankara: TTK Yayınları.
• Sevim, A. (1990). Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah, Ankara: TTK Yayınları.
• Sevim, A. (2000). Anadolu’nun fethi Selçuklular dönemi, Anakara: TTK Yayınları.
• Sevim, A. (2011). Ünlü Selçuklu komutanları Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur, Ankara: TTK Yayınları.
• Sevim, A. ve Yücel, Y. (1989) Türkiye tarihi- Fetih Selçuklu ve beylikler dönemi, Ankara: TTK Yayınları.
• Sıbt İbnül Cevzi, (1968). Mir’atu’z-zaman, Ebü’l Muzaffer Şemseddin Yusuf bin Kizoğlu Sıbt İbnü’l-Cevzi. Mir’atu’z-zaman fi Tarihil-a’yan (Türk Tarihi- Selçuklular), (Yay., Ali Sevim), Ankara: AÜ. DTCF Yayınları.
• Sümer, F. (1960). “Anadolu’ya yalnız göçebe Türkler mi geldi?”, Belleten, sayı.96, Ankara: TTK. Yayınları, s.567-594.
• Sümer, F. (1999), Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay. Sümer, F. ve Sevim, A. (1988), İslam kaynaklarına göre Malazgirt savaşı (Metinler ve Çeviriler), Ankara TTK Yayınları.
• Şapolyo, E. B. (1972). Selçuklu İmparatorluğu tarihi, Ankara: Güven Matbaası.
• Şeker, M. (2007). Fetihlerle Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması, Ankara: DİB Yay. Tellioğlu, İ. “Doğu Karadeniz bölgesinin Türk yurdu haline gelmesi hakkında bir değerlendirme”, Turkish Studies Academic Journal, Sayı:Volume 2 Issue 2, s.654-664.
• Toksoy, A. (2002). “Doğu Anadolu’da Türk hâkimiyeti”, Yeni Türkiye 44, Türkoloji ve Türk Tarihi-II, Tarih Araştırmaları Özel Sayısı-II, Sayı: 44, Ankara, s.18.
• Toksoy, A. (2002). A. “Malazgirt zaferinden önce doğu Anadolu’ya yapılan Türk akınları”, Türkler Ansiklopedisi, (Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), C. 4, Ankara, s.678-693.
• Turan, O. (1969). Selçuklular tarihi ve Türk-İslâm medeniyeti, istanbul: neşriyat yurdu. Turan, O. (1993). Selçuklular ve İslâmiyet, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Uçar, Ş. (1990). Anadolu’da İslâm-Bizans mücadelesi, İstanbul: Bilimsel Araştırma Dizisi. Urfalı Mateos (2000). Vekayi-nâmesi (952-1136) ve papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (Türkçeye çev. Hrant D. Andreasyan), Ankara: TTK Yayınları.
• Ünal, O. (1980), Türkiye tarihine giriş Horasandan Anadolu’ya, Ankara: Töre Devlet Yay. Ünalan, S. (2002). “Mervanoğullarının kuruluşu ve Selçuklu devleti’nin hakimiyetine girişi”, Yeni Türkiye 44, Türkoloji ve Türk Tarihi: II, Siyasi Tarih, Tarih Araştırmaları Özel Sayısı: II, S. 44, Ankara, s. 44.
• Wittek, P. (1944). Menteşe beyliği, (Trc.Şaik Gökyay), Ankara: TTK. Yayınları. Yınanç, M. H. (2009). Türkiye tarihi, Selçuklular devri-I, (Yayına Sunan: Refet Yinanç), Anakara: Ekol Yayınevi.
• Zoroğlu, L. (2002). “Anadolu’da 1071 öncesi ilk Türk izleri”, Yeni Türkiye Tarihi: 43, Türkoloji ve Türk Tarihi-I, Sayı: 43, Anakara, s. 194-197.