ARAZÎ KANUNNÂMESİ (1274/1858) VE İNTİKAL KANUNLARIYLA İSLAM MİRAS HUKUKUNUN MUKAYESESİ

Yıl 2014, Sayı: 60, 449 - 470, 31.08.2014

Abdurrahman Yazıcı

Öz

1858 tarihli Osmanlı Arazî kanunnâmesinde arazi çeşitlerinin tabi oldukları hukuk
rejimlerine göre ele alınarak İntikal kanunları ile İslâm miras hukuku açısından değerlendirilecek
olan bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde kanunnâmeye
yapılan şerhler çerçevesinde ilgili literatüre, ikinci bölümde kanunnâmenin hazırlanış
süreci, genel yapısı ve Osmanlı hukukundaki önemine yer verilecektir. Üçüncü bölümde
kanunnâmedeki mülk, mîrî ve vakıf vb. arazi çeşitleri tabi oldukları hukuk rejimleri açısından
ele alınarak özellikle mîrî ve mülk arazilerin toprak yapısındaki değişim süreci,
dördüncü ve son bölümde ise kanunnâmenin İslam hukuku açısından temelleriyle intikal
ve miras hukuku arasındaki benzerlik ve farklılıklar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Arazi Kanunnamesi, Miras Hukuku, İntikal Kanunları, Arazi Çeşitleri, Osmanlı Hukukunda Arazi

Kaynakça

• Afyoncu, E. (1994). Defterhâne, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, IX, s. 100– 104.
• Albayrak, S. (1973). Budin kanunnâmesi ve Osmanlı toprak meselesi, İstanbul: Tercüman Gazetesi.
• Ali Haydar Efendi, Eminefendizâde Küçük. (1311). Şerhu cedîd li-kanûni’l-arâzî, İstanbul: Matbaa-i Saffed Enver.
• Altunsu, A. (1972). Osmanlı şeyhülislâmları, Ankara: Ayyıldız Matbaası. Ahmet Cevdet Paşa. (1986). Tezâkîr: 1–40 ve tetimme, yay. Cavid Baysun, 2. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Atıf Bey. (1902). Arazi kanunname-i hümayunu şerhi = şerh-i kanunname-i arazi, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Aydın, M. A. (1991). Arazi kanunnâmesi, (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, III, s. 346–347.
• Aydın, M. A. (1989). Ali Haydar Efendi, Küçük, (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, II, s. 396–397.
• Aytekin, E. A. (2005). Hukuk, tarih ve tarih yazımı: 1858 Osmanlı Arâzi Kanunnâmesi’ne Yönelik Yaklaşımlar, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 3 (5), s. 723– 444.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türk toprak hukuku tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) tarihli arazi kanunnâmesi, Türkiye’de toprak meselesi, hz. Abidin Nesimi v.dğr., Gözlem Yayınları, İstanbul, s. 291-375.
• Bilge, M. L. (1991). Arif Hikmet Bey, şeyhülislam”, (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, III, s. 365-366.
• Cin, H. (1987). Miri arazi ve bu arazinin özel mülkiyete dönüşümü, 2. bs., (Konya: Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
• -------------. (1966). “Osmanlı toprak hukukunda miri arazînin hukukî rejimi ve bu arazinin TMK karşısındaki durumu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XXII, (1), s. 745–798.
• -------------. (1992). Osmanlı toprak düzeni ve bu düzenin bozulması, 3. bs., Konya: Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. (1903/1322). Şerhu’s-Sirâciyye, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul.
• Çeker, O. (1985). Arâzi kanunnâmesi, İstanbul: Ebru Yayınları.
• Ebü’l-Ulâ Mardin. (1946). Medeni hukuk cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Ebü’l-ûlâ Mardin. (1947). Toprak hukuku dersleri, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Eşref, H. (1315). Külliyât-ı şerh-i kanun-ı arâzi, Dersaâdet: Yuvanaki Panayotidis Matbaası.
• Gayretli, M. (2008). Tanzimat sonrasından Cumhuriyet’e kadar olan dönemde kanunlaştırma hareketleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
• Güleç, H. (1991). Âtıf Mehmed Bey, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, IV, s. 61.
• Günay, H. M. (2005). Son devir Osmanlı hukukçusu Küçük Ali Haydar Efendi (1853– 1935): Hayatı, İlmi Faaliyetleri ve Eserleri, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 6, s. 179–188.
• Haydar, Ali (Büyük). (1311). Şerhu cedîd li-kanûni’l-arâzî, İstanbul: Estepan Matbaası. Hilmi, Ömer. (1301/1884). Ahkâmü’l-arâzî, İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası, Hüseyin Hüsnü (Efendi). (1310). Arazi kanunnâmesi şerhi, 2. bs., Dersaadet: Mahmut Bey Matbaası.
• İpşirli, M. (1998). Hüseyin Hüsnü Efendi, (DİA), Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, XVIII, s. 552–553.
• Karakoç, S. (2006). Külliyât-ı kavanîn: Kavanîn nizâmât ve ferâmîn ve berevât ve irâdâtı seniyye ile muahedât ve umûma ait mukâvelâtı muhtevidir. Fihrist-i Tarihi 16 Muharre 855- 3 Şaban 1293 (1451-1876), edt. Mehmet Akif Aydın vd., Ankara: Türk Tarih Kurumu, , I-II.
• Karpat, K. H. (1968). The land regime, social structure and modernization in the Otoman Empire, beginnings of modernization in the middle east in the nineteenth century, edt. W.R. Polk, Chicago: R.L. Chambers.
• Kenanoğlu, M. M. (2006). 1858 Arazi kanunnamesi ve uygulanması, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Say. 1, (Bahar), s. 107–138.
• ------------. (2005). Mîrî arazi, (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, XXX, s. 157– 160.
• Ortaylı, İ. (1983). İmparatorluğun en uzun yüzyılı, İstanbul: Hil Yayınları.
• Özcan, T. (2007). Ömer Hilmi Efendi, (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, XXXIV, s. 70–71.
• Topal, Ş. (2005). “Karinâbâdî Ömer Hilmi Efendi (1845–1889)”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi (İHAD), say. 6, , s. 69–76.
• Yavuz, C. (1998). “Ebü’l-Ulâ Mardin”, (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, X, s. 363–364.