2000 YILI VE SONRASINDA YAPILAN ALAN ARAŞTIRMALARI BAĞLAMINDA GÜNÜMÜZ ANADOLU ALEVÎLİĞİNİN HZ. ALİ TASAVVURLARI

Yıl 2015, Sayı: 63, 167 - 194, 31.08.2015

Kamile Ünlüsoy

Öz

Alevîlik, inanç esasları Hz. Ali üzerine kurulu olan bir dinî oluşumdur ve kendine
özgü Hz. Ali tasavvuruyla diğer dini gruplardan ayrılmaktadır. Alevî gelenekte Hz.
Ali’nin menkıbevi şahsiyeti tarihsel şahsiyetinden daha fazla kabul görmüştür. Dolayısıyla
Alevîliğin hem yazılı literatüründe hem de sözlü kültüründe Hz. Ali’yle ilgili çok sayıda
anlatıya rastlanmaktadır. Yazılı literatürdeki Hz. Ali tasavvurları üzerine çok sayıda
bilimsel çalışmalar yapılmış olmasına rağmen günümüz Alevî toplumlarındaki mevcut
Hz. Ali tasavvurları hakkında müstakil herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu makalenin
amacı, Alevî toplumlar üzerine yapılan alan araştırmalarından hareketle Alevîliğin Hz.
Ali tasavvurunu tespit etmek ve bu konudaki eksikliği gidermeye katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Hz. Ali, Alan Araştırması, Hak-Muhammed-Ali, Don Değiştirme

Kaynakça

• Aktaş, Ali Osman, Avut Köyünün Halk Bilim Açısından İncelenmesi, Basılmamış YL Tezi, Ondokuz Mayıs Ü. Sos. Bil. Ens., Samsun, 2007.
• Arslan, Mustafa, “Söylem, Mitos ve Tarih: Popüler Dini Literatürde Hz. Muhammed (sav) Tasavvuru-Muhammediyye Örneği”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. 2009, C. VI, S. 1, s.195-219.
• Ayata, Saim, Kırşehir Yöresi Abdallarının Dinî İnançları Üzerine Bir Araştırma. Basılmamış YL Tezi, Erciyes Ü. Sos. Bil. Ens., Kayseri, 2006.
• Aydın, Adem, Akdağmadeni Ardıçalanı ve Bozhüyük Köylerinde Alevîlik. Basılmamış YL. Tezi, Ata. Üni. Sos. Bil. Ens., Erzurum, 2009.
• Birge, J. Kingsley, The Bektashi Order of Dervishes, London, Çev. Reha Çamuroğlu, Bektâşîlik Tarihi, İstanbul, 1991.
• --------------------------Bozkuş, Metin, Sivas Alevîliği. Isparta, 2006.
• Cengiz, Recep, Çamiçi Beldesinde Dini Hayat: Alevilik Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma, Fırat Ü. Sos. Bil. Ens., Elazığ, 2000.
• Coşkun, Hasan, Sivas İli Altınyayla İlçesi Yassıpınar ve Serin Yayla Köylerinde Alevilik. Basılmamış YL Tezi, Erciyes Üni. Sos. Bil. Ens., Kayseri, 2001.
• Çiçek, Murat, Gürgentepe (Ordu) Yöresinde Yaşayan Alevîlerden Dinî ve Sosyal Hayat, Basılmamış YL. Tezi, Fırat Üni. Sos. Bil. Ens., Elazığ, 2007.
• Çift, Salih, “Bektâşî Geleneğinde Vahdet-i Vücûd ve İbnü’l-Arabî” Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’lArabî Özel Sayısı-2, 2009, S. 23, s. 257-279.
• Doğan, Mustafa, Dinî Gruplar Sosyolojisi Açısından Alevîlik -Fethiye Kasabası Örneği-. Basılmamış YL, Tezi Fırat Üni. Sos. Bil. Ens., Elazığ, 2010.
• Ebû’l-Hasan Muhammed b. Ahmed b. Ali b. el-Hasan İbn Şâzan, Mie Menkabe min Menâkıbı Emîri’l-Mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib ve’l-E’immeti min Veledihî, (Nşr. Nebil Rızâ Alevan), Kum, 1413.
• ---------------------------el-Kummî, Ali b. İbrahim Tefsîru’l-Kummî, Beyrut, 1
• el-Meclisî, Muhammed Bakır b. Muhammed Taki b. Maksud Ali, Biharü'l-Envari’l- Câmia li-Düreri Ahbari’l-Eimmeti’l-Ethar: Târîhu Ali, c. XXXVIII, Beyrut, 1983.
• el-Mes‘ûdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali, İsbâtu’l-Vasiyye li’l-İmâm Ali b. Ebî Talîb Aleyhisselâm, Beyrut, 1988.
• el-Mes‘ûdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali, İsbâtu’l-Vasiyye li’l-İmâm Ali b. Ebî Talîb Aleyhisselâm, Beyrut, 1988.
• Ersal, Mehmet, Isparta İli Senirkent İlçesi Uluğbey Beldesinde Alevîlik. Basılmamış YL Tezi, Celal Bayar Üni. Sos. Bil. Ens., Manisa, 2005.
• eş-Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm, el-Milel ve’n-Nihâl, Thk. Emir Ali Mehnâ-Ali Hasan Fâur, Dâru’l-Marife, Beyrut, 2001.
• eş-Şeyh el-Müfîd, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed, el-İrşâd, Beyrut, 1979.
• eş-Şeyh es-Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali, Risâletü’l-İ‘tikâdâti’l-İmâmiyye (Şiî İmâmiyye’nin İnanç Esasları), (Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Şiî İmâmiyye’nin İnanç Esasları), Ankara, 1978.
• Eyüpoğlu, İsmet, Bütün yönleriyle Bektaşilik, Ankara, 1990.
• Gaybî, Seyyid Huseyin İbn Seyyid Şerhu Hutbeti’l-Beyân, İnceleme-Metin, Haz. Mehmet Saffet Sarıkaya, Isparta, 2004.
• Gökdemir, İbrahim, Divriği Yöresinde Yaşayan Alevîlerde Dini Hayat ve Yaygın Halk İnançları, CÜ Sos. Bil. Ens., Sivas, 2011.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, “Şeyh Seyyid Gaybî oğlu Şeyh Seyyid Hüseyin’in “Fütüvvet-namesi”, İÜİFM, C.XVII, S.1-4, ss.27-126.
• Güngör Özcan-Aksoy, Erdal, “Sosyolojik Açıdan Alevi/Bektaşilerde Tenasüh İnancı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, 2012, S. 62, s. 249-270.
• Güngör, Özcan, Günümüz Alevi/Bektaşi Kimliğine Dair Sosyolojik Bir Araştırma Beypazarı/ Karaşar Yöresi Örneği. Basılmamış Doktora Tezi, AÜ Sos. Bil. Ens., Ankara, 2007.
• Gürer, Yunus, Kuluncak’ta Yaşayan Alevilerde Dini Hayat ve Yaygın Halk İnanışları, Fırat Üni. Sos. Bil. Ens., Basılmamış YL. Tezi, Elazığ, 2008.
• ----------------------------------Kaleli, Lütfi, Binbir Çiçek Mozaiği Alevilik, İstanbul, 1996.
• --------Kaplan, Doğan, Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik, Ankara, 2010.
• Köseoğlu, İbrahim, Elazığ Merkeze Bağlı Tadım Köyü Alevilerinin Halk İnanışları ve Bunların Dinler Tarihi Açısından Değerlendirilmesi. Basılmamış YL. Tezi, Fırat Üni. Sos. Bil. Ens., Elazığ, 2009.
• Küçük, Abdurrahman, vd., Dinler Tarihi, Ankara, 2010.
• Mecek, Süleyman, Serik Yöresi Tahtacılarının Halk Bilgisi Ürünleri Üzerine Bir İnceleme. Basılmamış YL Tezi, Afyon Kocatepe Üni. Sos. Bil. Ens., Afyon, 2014.
• Melikoff, İrene, Uyur İdik Uyardılar, Çev. Turan Alptekin, İstanbul, 1993.
• --------------Nesîmî Divanı, Haz. Hüseyin Ayan, Akçağ Yay., Ankara, 1990.
• -------------------------Noyan, Bedri, Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, Ankara, 1998.
• -----------------------Ocak, Ahmet Yaşar, “Bektâşîlîk”, DİA, İstanbul c. V, 1992, ss. 373-379.
• Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15. 17. Yüzyıllar), İstanbul, 1998.
• Özbakır, Akın, Malatya Kale Yöresi Alevi Bektaşi İnançlarının Tespit ve Değerlendirilmesi. Basılmamış YL. Tezi, Fırat Üni. Sos. Bil. Ens., Elazığ, 2010.
• ----------------------Özmen, İsmail, Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, Ankara, 1998.
• --------------------------Pir Sultan Abdallar, Haz. İbrahim Arslanoğlu, İstanbul, 1997.
• Rençber, Fevzi, Hak Muhammed Ali Aşkı Adıyaman Alevileri, Ankara, 2014.
• -----------------Risâle-i Şeyh Safî, Konya Mevlânâ Müzesi, Ferit Uğur 1172, 1b-61a.
• Çamuroğlu, Reha, “İslam’ın Egemen Olmadığı Hiçbir Coğrafyada Alevilik Yoktur” Röportaj: Ramazan Akkır, Dem Dergi, 215, S.6, s.40-50.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet, XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre İnanç Motifleri, Ankara, 2002.
• , “Bektaşî ve Alevîlerde Hz. Ali’nin Tanrılaştırılması İddialarına Dair Bir Değerlendirme”, Hazreti Ali –Sempozyum Bildirileri-, İzmir, 2009, s. 55-73.
• Selçuk, Ali, Tahtacılar Mersin Tahtacıları Üzerine Bir Araştırma, İstanbul, 2004. Sunar, Cavit, Melâmîlik ve Bektaşîlik, Ankara, 1975.
• Tarik, Ramazan, Tekirdağ Yöresi Alevî Bektaşî Kültürü, (Kılavuzlu Köyü Örneği), Basılmamış YL. Tezi, MÜ Sos. Bil. Ens., İstanbul, 2012.
• Taşğın, Ahmet, “Alevi İnancı: Bir Alan Araştırmasının Sonuçları”. Folklor/Edebiyat, Alevilik Özel Sayısı-II, 2002/2, C. VIII, S. XXIX, s. 53-84.
• Teber, Ömer Faruk, Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebî Unsurlar, Ankara, 2008. Tuğrul, Talip, Tunceli Alevîliğinde İnanç ve İbadet, Sarı Saltık Ocağı Örneği, Basılmamış YL. Tezi, MÜ Sos. Bil. Ens., İstanbul, 2006.
• Uçar, Ramazan, Sosyolojik Açıdan Alevîlik-Bektâşîlik, Abdal Musa Tekkesi Üzerine Bir Araştırma, Ankara, 2008.
• ---------------------Üçer, Cenksu, Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik, Ankara, 2010.
• Üzüm, İlyas, “Şâh-ı Merdan Murtazâ Ali: Kültürel Alevî Kaynaklarına Göre Hz. Ali Tasavvuru”, İslam Araştırmaları Dergisi, 2004, S.11, s. 75-104.
• ------------------------Günümüz Aleviliği, İstanbul, 1997.
• Yaman, Ali, Alevîlik’te Dedelik ve Ocaklar, İstanbul, 2004.
• Yemînî, Dervîş Muhammed, Fazîlet-Nâme I (Giriş-İnceleme-Metin), Haz. Yusuf Tepeli, TDK Yay., Ankara, 2002.
• Yıldırım, Erdal, Tunceli Alevîliği, Basılmamış Doktora Tezi, Ata Üni. Sos. Bil. Ens., Erzurum, 2010.
• Yıldız, Harun, Anadolu Alevîliği Amasya Yöresi Bağlamında, Ankara, 2004.
• Yılmaz, Hulusi, Sosyal Değişme Sürecinde Alevilik (Ankara Örneği), Basılmamış Doktora Tezi, İnönü Üni. Sos. Bil. Ens., Malatya, 2008.
• Çetin, Nurullah, “Mevlana Hümanist Bir Şair midir?”, Edebiyat Ufku Dergisi, 2008, http://www.edebiyatufku.com/artikel.php?artikel_id=141, 09.06.2015.
• Kılavuz, Hasan, “Alevilikte Tanrı Yok İnsan Var”, 2008, http://kiblesi-insan-olanlar. com/index.php?id=27&tx_ttnews%5Bpointer%5D=6&tx_ttnews%5Btt_ news%5D=8&tx_ttnews%5BbackPid%5D=10&cHash=769249be32, 09.06.2015.
• Özdemir, Gülseren, Pir Sultan Abdal'ın Şiirlerinde Eski Türk İnançlarının ve Animizmin Etkisi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, "2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni" (17-18-19 Ekim 2007) http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/gulseren_ozdemir_ pir_sultan_abdal_animizm_inanclar.pdf. 11.06. 2015