MEDİNE VESİKASI: “ÖTEKİ”NE TAHAMMÜL MÜ HOŞGÖRÜ MÜ?

Yıl 2021, Sayı: 85, 483 - 498, 31.03.2021

Yılmaz Ceylan

Öz

Medine Vesikası İslam dünyasında birlikte yaşama kültürüne ve gayrimüslimlerle olan ilişkilere temel oluşturan önemli bir sözleşme hüviyetindedir. Medine Vesikası bir devlet çatısı altında yaşayan gayrimüslimlerin ve onların haklarının nasıl belirleneceği ve onlara karşı Müslümanların nasıl bir tavır takınmaları gerektiğini belirten ve bizzat Hz. Peygamber önderliğinde gerçekleştirilen önemli bir antlaşmadır. Günümüzde bile azınlıkların belirlenmesi ve onlara verilmesi gereken haklar noktasında ciddi problemler ve tartışmalar vardır. İslam’ın azınlıkları belirleme şekli ve onlara tanınacak haklar konusunda muhtelif fikirler olsa da Peygamber’in bizzat ortaya koyduğu bir sünnetin olması bu bağlamda tartışmaları az da olsa minimize edebilmektedir. Ancak tartışmaların merkezinde “öteki”lere tanınan hakkın bir geçiciliği ve kendinden ödün vermeyi ifade eden tahammül çerçevesinde mi yoksa karşı tarafa saygı içerisinde onu normal gören hoşgörü çerçevesinde mi değerlendirileceği yatmaktadır. İçinde yaşadığımız dünyada azınlıklar üzerinden yapılan tartışmaların ve onlara tanınacak hakların da bu çerçevede tartışıldığı söylenebilir. Bu türden tartışmalara İslam dininin geleneklerinde aranan alternatiflerin birisinin Medine Vesikası olduğu söylenebilir. Bu tartışmalara dini alanın seküler alana olan katkısı olarak bakılabilir. Bu çalışmada birlikte yaşama kültürü bağlamında Medine Vesikasının gayrimüslimlere tanıdığı haklarının tahammül mü yoksa hoşgörü çerçevesinde mi değerlendirilebileceği tartışılmıştır. Çalışmanın sonucunda İslam dünyasının birlikte yaşama tecrübesi Medine Vesikası üzerinden değerlendirilmiş ve günümüze dair bazı tartışmalara katkı sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Medine, Vesika, Medine Vesikası, Tahammül, Hoşgörü, Öteki.

Kaynakça

• Aktay, Y., Kızılkaya, A., Osmanoğlu, E., Dilek, K. ve Yurdakul, S. (2010). Türkiye’de ortak bir kimlik olarak ötekilik. Ankara: Eğitim-Bir-Sen.
• Allahdad, A. (2019). Medine vesikası ve Türkiye’de vesikanın ekseninde yapılan tartışmalar. 8. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Kitabı IV, 117-134.
• Anık, M. (2012). Kimlik ve çokkültürcülük sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (1998). Hak, TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV İslam Araştırma Merkezi, XV.
• Bereketî, M. (2003). et-Ta’rifâtu’l-Fıkhıyye. Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye.
• Bingöl, A. (2018). Kur’an’a göre ötekiler. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (3) 319–332.
• Buğda, S. (2019). İslam hukuk düşüncesinde tahammül ve hoşgörü bağlamında zimmîlerin dinî yaşam hakları. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı Sempozyum kitabı, Muş, 403-415.
• Bulaç, A. (1990). Din ve modernizm. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bulaç, A. (1991). İslam niçin bir teokrasi değildir. Kitap Dergisi, 58-60, Aralık-Ocak- Şubat.
• Bulaç, A. (1992). Medine vesikası hakkında genel bilgiler. Birikim Dergisi, 37, 102-111.
• Bûti, M. S. (1992). Fıkhu’s Siyre (Çev. A. Nar ve O. Aktepe). İstanbul: Gonca Yayınevi. (Eserin orijinali 1968’te yayımlandı).
• Canatan, K. (2017). Müslüman Dünyada Toplumsal Değişme-Medenileşme-Modernleş- me-Mondializasyon, İstanbul: Mana Yayınları.
• Demirci, A. (2012). Medine Vesikası: oluşum süreci ve zimmet antlaşmalarına etkisi. İstem, 19, 253-271.
• Doytcheva, M. (2009). Çokkültürlülük (Çev. T. A. Onmuş). İstanbul: İletişim Yayınları. (Eserin orijinali 2005’te yayımlandı).
• Erincik, S. (2011). Michael Sandel’in yükümüz ben eleştirileri ve deontolojik liberal adaletin sınırları. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (10), 171-191.
• Gray, J. (2000). Liberalizmin iki yüzü (Çev. K. Değirmenci). Ankara: Dost Kitabevi. (Eserin orijinali 2000’de yayımlandı).
• Gutmann, A. (2010). Giriş. Çokkültürcülük Tanınma Politikası. İstanbul: YKY yayınları.
• Güneş, A. (2005). Toplumsal bir zorunluluk: bir arada yaşamak. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (2), 89-103.
• Hamidullah, M. (1991). İslam peygamberi (Çev. S. Tuğ). İstanbul: İrfan Yayıncılık. (Eserin orijinali 1959’da yayımlandı).
• Hazır, M. (2012). Çokkültürlülük teorisine çağdaş katkılar ve bireysel haklar-grup hakları ekseninde çokkültürlülüğü tartışmak. Akademik İncemeler Dergisi, 7, 1-28.
• Karaman, H. (2011). Tahammül mü hoş görmek mi?.Web: https://www.yenisafak.com/ yazarlar/hayrettinkaraman/tahammul-mu-ho-gormek-mi-28484, adresinden 10 Ekim 2020 tarihinde alınmıştır.
• Kocadağ, N. (2007). Hz. peygamber döneminde İslam ve diğerleri-Medine Vesikasının sosyolojik analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köker, L. (2010). Türkçe baskıya önsöz: Charles Taylor: kimlik/farklılık sorununa sahici demokratik çözüm arayışı. Çokkültürcülük Tanınma Politikası. İstanbul: YKY yayınları.
• Köse, A. (2014). Sekülerleşme teorileri bağlamında Türkiye’de din ve modernleşme. A. Köse (Editörler), Kutsalın Dönüşü. İstanbul: Timaş Yayınları, s. 171-181’deki makale.
• Kymlicka, W. (1998). Çokkültürlü yurttaşlık-azınlık hakların liberal teorisi (Çev. A. Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. (Eserin orijinali 1995’te yayımlandı).
• Modood, T. (2014). Çokkültürcülük bir yurttaşlık tasarımı (Çev. İ. Yılmaz). İstanbul: Phoenix Yayınları. (Eserin orijinali 2007’de yayımlandı).
• Özdemir, Ç. (Ed.) (2005). Çokkültürlülük ve Türkiyelilik. Ankara: Tek Ağaç Yayınları.
• Özkan, M. (2016). Medine vesikası, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV İslam Araştırma Merkezi, 2 Temmuz 2020 tarihinde alınmıştır.
• Parekh, B. (2002). Çokkültürlülüğü yeniden düşünmek kültürel çeşitlilik ve siyasi teori (Çev. B. Tarıseven). Ankara: Phoenix Yayınları. (Eserin orijinali 2000’de yayımlandı).
• Parlak, İ. (2015). Kimliğin inşası, ötekinin icadı ve şeytanlaştırma. Ötekinin var olma sancısı Türk politik kültüründe şeytanlaştırma eğilimleri. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Rousseau, J. J. (2006). Toplum sözleşmesi (Çev. V. Günyol). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Eserin orijinali 1762’de yayımlandı).
• Sambur, B. (2014). Medine Vesikasının özgürlük ve çoğulculuk açısından tahlili. Liberal Düşünce Dergisi, 181, 179-186.
• Sezen, S. (2006). Dinler arası diyalog ihaneti. (1. Basım). İstanbul: Kelam Yayınevi.
• Soykan, T. T. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda gayrimüslimler. İstanbul: Ütopya Kitabevi Yayınları.
• Söylemez, M. M. (2010). İlk dönem İslam toplumunda gayrimüslimlerin yeri: haklar ve hoşgörü. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 99-124.
• Şan, M. K. (2006). Küreselleşme çağında farklılık ve çokkültürlülük siyaseti. Avrupa Günlüğü EUROAGENDA 8, 299-335.
• Taşdelen, M. (2005). Türkiye’de dil farklılığı dışında etnik azınlık yoktur. Çokkültürlülük ve Türkiyelilik. M. Çağatay Özdemir (Editörler). Ankara: Tek Ağaç Yayınları, s. 157-167’deki makale.
• Taylor, C. (2010). Tanınma politikası (Çev. Y. Salman). Çokkültürcülük ve tanınma politikası,Amy Gutman (Editörler). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s. 46-94’deki makale. (Eserin orijinali 1994’te yayımlandı).