ALMANYA’DA TOPLUM BİLİMLERİ (GESELLSCHAFTSWISSENSCHAFTEN) DERSİNDE ÇOCUK HAKLARI EĞİTİMİ

Yıl 2020, Sayı: 84, 359 - 376, 27.12.2020

İrem Pamuk

Öz

Çocukların doğrudan kendilerini ilgilendiren çocuk haklarına dair farkındalık kazanmaları gerekmektedir. Çocuklarda hak farkındalığının sağlanmasında ilk adım, çocuk hakları eğitimidir. Böylece “çocuk hakları kültürü” oluşturmasına yönelik bütünsel bir yaklaşım geliştirilebilir. Toplum bilimleri (Gesellschaftswissenschaften) dersi Almanya’da çocuk hakları eğitiminin verildiği derslerdendir. Toplu öğretim dersi olan toplum bilimleri, ülkemizdeki sosyal bilgiler dersine benzer yaklaşımla oluşturulmuştur ve Almanya’nın Berlin eyaletinde ilköğretimde (Grundschule) blok sınıflar olan 5/6. sınıflarda okutulmaktadır. Bu çalışmanın amacı, toplum bilimleri dersinde çocuk hakları eğitimine dair temel yaklaşımın özelliklerini ortaya koymaktır. Bu bağlamda çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması kullanılarak yürütülmüştür. Araştırmanın örneklemini Berlin’de toplum bilimleri dersinde okutulan Projekt G ismini taşıyan ders kitabı oluşturmaktadır. Veri toplama aracı durum çalışmasına uygun olarak doküman incelemesidir. Verilerin analizinde ise betimsel analiz ve içerik analizi kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, toplum bilimleri ders kitabının Çocuk dünyaları- mükemmel dünyalar? konu alanında çocuk hakları eğitimi, tarihsel ve tematik bağlamlarda ele alınmış, eğitim hakkı temel kategoriyi oluşturmuş ve gerek sunuş yoluyla, kaynaklar aracılığıyla, örnek olay aracılığıyla sunulan metinleriyle, gerekse çeşitli ve öğrencilerin fikir inşa etmelerinde yardımcı olacak görselleriyle yapılandırmacı öğrenme yaklaşıma uygun şekilde tasarlanmıştır. Ayrıca çocuk haklarının ilkesel olarak öğretiminin yanı sıra hak ihlallerine dikkat çekilmiş ve bu bağlamda dezavantajlı çocuklar temelinde bir çerçeve çizilmiştir

Anahtar Kelimeler

Çocuk Hakları Eğitimi, Çocuk Hakları, Toplum Bilimleri, Gesellschaftswissenschaften, Sosyal Bilgiler, Ders Kitabı.

Kaynakça

• Aktepe, E. ve Atay, İ. M. (2017). Çocuk evlilikleri ve psikososyal sonuçları. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 9(4), 410-420.
• Akturan, U. (2008). Doküman incelemesi. T. Baş ve U. Akturan (Editörler). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, s.117-126’daki bölüm.
• Akyüz, E. (2001). Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin temel ilkeleri ışığında çocuğun eğitim hakkı. Milli Eğitim Dergisi, 151, 3-24.
• Akyüz, E. (2018). Çocuk hukuku. Çocukların hakları ve korunması. Ankara: Pegem Akademi.
• Avşar- Kurnaz, Ş. (2007). Çocuk yoksulluğu. Aile ve Toplum, 9(3), 47-55.
• Balbağ, N. L., Gürdoğan-Bayır, Ö. ve Ersoy, A. F. (2017). İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Dersini Öğretmenler ve Öğrenciler Nasıl Algılıyor?. Sakarya University Journal of Education, 7(1), 223-241.
• Darlington, B. O. ve Scott, A. H. (2002). Qualitative research in practice. Stories from the field. Crows Nest: Allen & Unwin.
• Diarra, E., Glowczewski, R., Klinge, H., Melster, M., Neumann, H.-M., Pauli, L., Pinter, G. ve Werner, S. (2017). Projekt G. Gesellschaftswissenschaften 5/6. Stuttgart: Ernst Klett Verlag.
• Doğan, Y., Torun, F. ve Akgün, H. (2014). Okul öncesi öğretmen adaylarının çocuk haklarına ilişkin tutumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. International Journal of Human Sciences, 11(2), 503-516.
• Dinç, E. (2012). Tarih öğretiminde yazılı kaynakların kullanımı. İ. H. Demircioğlu ve İ. Turan (Editörler), Tarih öğretiminde öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Ankara: Pegem Akademi, s.75-116’daki bölüm.
• Erbay, E. (2019). Çocuk hakları. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Ersoy, A. F. (2011). İlköğretim öğrencilerinin çocuk haklarına ilişkin algıları. İlköğretim Online, 10(1), 20-39.
• Ersoy, A. F. (2012). Vatandaşlık eğitiminde ihmal edilen bir alan: evde ve okulda çocuk haklarının eğitimi. International Online Journal of Educational Sciences, 4(2), 359-376.
• Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş. (Çev. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu). Ankara: Anı Yayıncılık. (Eserin orijinali 1991’de yayımlandı).
• Gören, Z. (2017). Janusz Korczak’ın izinde günümüzde çocukların temel hakları. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16(32), 43-67.
• Hart, R. A. (2016). Çocukların katılımı. (Çev. T. Şener- Kılınç). Ankara: Nobel. (Eserin orijinali 1997’de yayımlandı).
• Hatch, J. A. (2002). Doing qualitative research in education settings. New York: State University of New York Press.
• Kabapınar, Y. (2007). 1998 ve 2004 öğretim programlarına göre yazılmış hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarında sosyal olay ve değerlerin sunumu: İşlev ve nitelik açısından farklı bir noktaya geldik mi?. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 25, 109-128.
• Kabapınar, Y. (2009). Yeni öğrenme anlayışının ışığında sosyal bilgiler ders kitapları. C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi, demokratik vatandaşlık eğitimi. Ankara: Pegem Akademi, s.367- 401’deki bölüm.
• Kabapınar, Y. (2012). Kuramdan uygulamaya hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Karataş, Z. (2020). Çocuklar. M. Serdar (Ed.). Dezavantajlı gruplar ve sosyal hizmet. Ankara: Grafiker Yayınları, s.71-111’deki bölüm.
• Keskin, Y. ve Horzum, M. B. (2016). Sosyal bilgiler dersinde kullanılan öğretim strateji, yöntem ve teknikleri. D. Dilek (Ed.). Sosyal bilgiler eğitimi. Ankara: Pegem Akademi, s.723-742’deki bölüm.
• Kinderrechteschulen- NRW. (tarihsiz). Kinderrechtsbildung heißt “Handeln”. Web: http:// kinderrechteschulen-nrw.de/ kinderrechtsbildung/ adresinden 10 Mayıs 2020’de alınmıştır.
• Kinder- und Jugendanwaltschaft [Kija] Salzburg. (2018). Kinder haben Rechte. Salzburg: Druckerei Land Salzburg.
• Kop, Y. ve Tuncel, G. (2010). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin çocuk haklarını algılamaları. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 6(1), 106-124.
• Landesinstitut für Schule und Medien Berlin- Brandenburg. (2017). Rahmenlehrplan 1- 10 kompakt. Berlin: Senatsverwaltung für Bildung, Jugend und Familie.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı. Ankara: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Nayır, F. ve Karaman- Kepenekçi, Y. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında çocukların katılım hakları. İlköğretim Online, 10(1), 160-168.
• Ocak, G. ve Yurtseven, R. (2009). Beşinci sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına göre değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(22), 94-109.
• Punch, K. F. (2014). Sosyal araştırmalara giriş. (Çev. D. Bayrak, H. Bader- Arslan ve Z. Akyüz). Ankara: Siyasal Kitabevi. (Eserin orijinali 2005’te yayımlandı).
• Rahmenlehrplan Gesellschaftswissenschaften.(2015). Teil C Gesellschaftswissenschaften Jahrgangsstufen 5/6. Berlin: Ministerium für Bildung, Jugend und Sport Berlin.
• Stroetmann, E. ve Sommer, A. (2020). Kinderrechtsbildung ist Menschenrechtsbildung. Web: http://www.kinderfreundliche-kommunen.de/deutsch/startseite/ adresin- den 15 Haziran 2020’de alınmıştır.
• Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu [Unicef]. (2004). Çocuk haklarına dair sözleşme.
• Uyan- Semerci, P. ve Erdoğan, E. (2014). Türkiye’de çocukların gözünden çocuğun iyi olma hali alanlarının ve göstergelerinin tanımlanması ve değerlendirilmesi. Ankara: Unicef.
• Yanpar- Yelken, T. (2011). Oluşturmacı öğrenme kuramları. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? Tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi, s.49-53’teki bölüm.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.