ERGENLERDE KARİYER VE YETENEK GELİŞİMİ ÖZ-YETERLİĞİNİN, ÜST BİLİŞSEL FARKINDALIK, YAŞAM DOYUMU VE ALGILANAN ARKADAŞ SOSYAL DESTEĞİ İLE İLİŞKİSİ

Yıl 2020, Sayı: 84, 435 - 448, 27.12.2020

Mehmet Emin Turan Murat İskender

Öz

Kariyer ve yetenek gelişimi öz-yeterliği, kariyer keşfi öz-yeterliği, yetenek gelişimi öz-yeterliği ve çalışma alışkanlıkları-iş değerleri öz-yeterliği alt boyutlarından oluşan çok boyutlu bir kavramdır. Kariyer ve yetenek gelişimi öz-yeterliği kavramı öğrencilerin kariyer gelişimleri sürecinde yetenek ve becerilerini en üst düzeye çıkarmalarına yönelik inançlarını ifade eder. Bu çalışmada ergenlerin kariyer ve yetenek gelişimi öz-yeterliği düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Ergenlerin kariyer ve yetenek gelişimi öz-yeterliği düzeyleri, üst bilişsel farkındalık, yaşam doyumu, algıladıkları arkadaş sosyal desteği düzeyleri ve cinsiyet açısından incelenmiştir. Çalışma grubunu 1047 ergen oluşturmaktadır. Verilerin analizi sırasında cinsiyet ile kariyer ve yetenek gelişimi öz-yeterliği düzeyinin önemli bir biçimde farklılaşıp farklılaşmadığı bağımsız gruplar t testi ile incelenmiştir. Üst bilişsel farkındalık, yaşam doyumu ve algılanan arkadaş sosyal desteğinin, kariyer ve yetenek gelişimi öz-yeterliğini yordamasına ilişkin bulgular için regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırmada üst bilişsel farkındalığın, yaşam doyumunun ve algılanan arkadaş sosyal desteğinin, kariyer ve yetenek gelişimi öz-yeterliğini yordadığı sonucuna ulaşılmıştır. Yordama ilişkisinde üst bilişsel farkındalığın modele en fazla katkı yapan değişken olduğu bulunmuştur. Araştırma sonucunda kızların erkeklerden daha yüksek kariyer ve yetenek gelişimi öz-yeterliği düzeyine sahip olduğu bulunmuştur. Bu bulgulara paralel biçimde, eğitim politikaları şekillendirilirken, kariyer gelişimine katkı sunmak amacıyla müfredatta daha fazla üst bilişsel etkinliklere yer verilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kariyer ve Yetenek Gelişimi Öz-Yeterliği, Üst Bilişsel Farkındalık, Yaşam Doyumu, Algılanan Arkadaş Sosyal Desteği, Regresyon.

Kaynakça

• Abdellah, R. (2015). Metacognitive awareness and its relation to academic achievement and teaching performance of pre-service female teachers in Ajman University in UAE. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 174, 560-567. doi:10.1016/ j.sbspro.2015.01.707
• Aloqleh,A. M.A., &Teh, K. S. M.(2019).The effectiveness of metacognition on academic achievement among the jordanian universities students. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 9(9). doi:10.6007/ijarbss/ v9-i9/6315
• Azizli, N., Atkinson, B. E., Baughman, H. M., & Giammarco, E. A. (2015). Relationships between general self-efficacy, planning for the future, and life satisfaction. Personality and Individual Differences, 82, 58–60. doi:10.1016/ j.paid.2015.03.006
• Babarović, T., & Šverko, I. (2016). Vocational development in adolescence: Career construction, career decision-making difficulties and career adaptability of Croatian high school students. Primenjena Psihologija, 9, 429-448. doi: 10.19090/pp.2016.4.429-448
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215. doi:10.1037/0033-295x.84.2.191
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: W. H. Freeman and Company.
• Barrera, M. (1986). Distinctions between social support concepts, measures, and models. American Journal of Community Psychology, 14(4), 413–445. doi:10.1007/ bf00922627
• Branigan, H.E.,&Donaldson, D.I.(2020).Teachersmatterformetacognition: Facilitating metacognition in the primary school through teacher-pupil interactions. Thinking Skills and Creativity, 38, 100718. doi:10.1016/j.tsc.2020.100718
• Burman, N. J., Boscardin, C. K., & Van Schaik, S. M. (2014). Career long learning: Relationship between cognitive and metacognitive skills. Medical Teacher, 36(8), 715–723. doi:10.3109/0142159x.2014.909010
• Byars-Winston, A. M., & Fouad, N. A. (2006). metacognition and multicultural competence: Expanding the culturally appropriate career counseling model. The Career Development Quarterly, 54(3), 187–201. doi:10.1002/j.2161-0045.2006. tb00151.x
• Capri, B., Ozkendir, O. M., Ozkurt, B., & Karakus, F. (2012). General self-efficacy beliefs, life satisfaction and burnout of university students. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 47, 968-973. doi:10.1016/j.sbspro.2012.06.765
• Cera,R., Mancini, M., &Antonietti,A.(2013).Relationships between metacognition,self- efficacy and self-regulation in learning. Educational, Cultural and Psychological Studies, 7, 115–141. doi:10.7358/ecps-2013-007-cera
• Coutinho, S. A., & Neuman, G. (2008). A model of metacognition, achievement goal orientation, learning style and self-efficacy. Learning Environments Research, 11(2), 131–151. doi:10.1007/s10984-008-9042-7
• Desoete, A. (2008). Multi-method assessment of metacognitive skills in elementary school children: How you test is what you get. Metacognition and Learning, 3(3), 189–206. doi:10.1007/s11409-008-9026-0
• Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), 71–75. doi:10.1207/ s15327752jpa4901_13
• Eker, D., Arkar, H., & Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmişformunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1), 17-25. Erişim adresi: http://www.turkpsikiyatri.com/C12S1/ cokBoyutluAlgilanan.pf
• Freeman, E. E., Karayanidis, F., & Chalmers, K. A. (2017). Metacognitive monitoring of working memory performance and its relationship to academic achievement in grade 4 children. Learning and Individual Differences, 57, 58–64. doi:10.1016/ j.lindif.2017.06.003
• Ghosh, A., & Fouad, N. A. (2017). Career adaptability and social support among graduating college seniors. The Career Development Quarterly, 65(3), 278–283. doi:10.1002/cdq.12098
• Ginevra, M. C., Magnano, P., Lodi, E., Annovazzi, C., Camussi, E., Patrizi, P., & Nota, L. (2018). The role of career adaptability and courage on life satisfaction in adolescence. Journal of Adolescence, 62, 1-8. doi:10.1016/j.adolescence.2017 .11.002
• Hackett, G. (1995). Self-efficacy in career choice and development. Self-Efficacy in Changing Societies, 232–258. doi:10.1017/cbo9780511527692.010
• Hair, J. F., Black, W. C., & Babin, B. J., & Anderson., R. E. (2010). Multivariate Data Analysis. New Jersey: Pearson.
• Jovanović, V. (2016). The validity of the satisfaction with life scale in adolescents and a comparison with single-item life satisfaction measures: A preliminary study. Quality of Life Research, 25(12), 3173–3180. doi:10.1007/s11136-016-1331-5
• Kabadayı, F., & Şahin, M. (2019). Kariyer araştırma öz-yeterliğinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 46(46), 215–229. doi:10.9779/pauefd.453987
• Karakelle, S., & Saraç, S. (2007). Çocuklar için üst bilişsel farkındalık ölçeği (ÜBFÖ- Ç) A ve B formları: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Yazıları, 10 (20), 87-103. Erişim adresi:http://www.turkpsikolojiyazilari.com/PDF/ TPY/20/87103.pdf
• Karasar, N. (2003). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.
• Kline, R. B. (2010). Principles and Practice of Structural Equation Modeling. New York: Guilford.
• Köker, S. (1991). Normal ve sorunlu ergenlerin yaşam doyumu düzeyinin karşılaştırılması (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kramarski, B. (2008). Promoting teachers’ algebraic reasoning and self-regulation with metacognitive guidance. Metacognition and Learning, 3(2), 83-99. doi:10.1007/ s11409-008-9020-6
• Kuzgun, Y. (2006). Meslek rehberliği ve danışmanlığına giriş. Ankara: Nobel.
• Lewis, A. D., Huebner, E. S., Malone, P. S., & Valois, R. F. (2011). Life satisfaction and student engagement in adolescents. Journal of Youth and Adolescence, 40(3), 249–262. doi:10.1007/s10964-010-9517-6
• Li, J., Han, X., Wang, W., Sun, G., & Cheng, Z. (2018). How social support influences university students' academic achievement and emotional exhaustion: The mediating role of self esteem. Learning and Individual Differences, 61, 120– 126. doi: 10.1016/j.lindif.2017.11.016
• Lyons, M. D., & Huebner, E. S. (2015). Academic characteristics of early adolescents with higher levels of life satisfaction. Applied Research in Quality of Life, 11(3), 757–771. doi:10.1007/s11482-015-9394-y
• Mert, A., Duman, A. E., & Kahraman, M. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinde kariyer karar verme öz-yeterliğinin yordayıcıları olarak benlik saygısı ve algılanan sosyal destek. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 594– 619. doi:10.23891/efdyyu.2019.183
• Negru-Subtirica, O., & Pop, E. I. (2016). Longitudinal links between career adaptability and academic achievement in adolescence. Journal of Vocational Behavior, 93, 163–170. doi:10.1016/j.jvb.2016.02.006
• Öztemel, K. (2012). Kariyer kararsızlığı ile mesleki karar verme öz yetkinlik ve kontrol odağı arasındaki ilişkiler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32 (2) , 459-477. Erişim adresi: http://www.gefad.gazi.edu.tr/tr/issue/6735/90549
• Özyürek, R. (1995). Fen bilimleri alanını seçen öğrencilerin kariyer yetkinlik beklentisi ile kariyer seçenekleri zenginliği ve üniversiteye giriş sınavlarındaki performansları arasındaki ilişkiler (Yayınlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Papaleontiou-Louca, E. (2019). Do children know what they know? Metacognitive awareness in preschool children. New Ideas in Psychology, 54, 56–62. doi:10.1016/j.newideapsych.2019.01.005
• Park, S., & Jun, J. (2017). Structural relationships among variables affecting elementary school students career preparation behavior: Using a multi-group structural equation approach. International Electronic Journal of Elementary Education, 10(2), 273-280. doi:10.26822/iejee.2017236122
• Rohde, T. E., & Thompson, L.A. (2007). Predicting academic achie vement with cognitive ability. Intelligence, 35(1), 83–92. doi:10.1016/j.intell.2006.05.004
• Rottinghaus, P. J., & Zytowski, D. G. (2006). Commonalities between adolescents’ work values and interests. Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 38(4), 211–221. doi:10.1080/07481756.2006.11909783
• Santrock, J. W. (2011). Adolescence. New York: McGraw Hill.
• Sapmaz, İ. (2010). İlköğretim II. kademe öğrencilerinin kariyer gelişimleri ile ilgi ve yetenekleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Shek, D. T. L., & Li, X. (2015). Perceived school performance, life satisfaction, and hopelessness: A 4-year longitudinal study of adolescents in hong kong. Social Indicators Research, 126(2), 921-934. doi:10.1007/s11205-015-0904-y
• Sperling, R.A., Howard, B. C., Miller, L.A., & Murphy, C. (2002). Measures of children’s knowledge and regulation of cognition. Contemporary Educational Psychology, 27(1), 51–79. doi:10.1006/ceps.2001.1091
• Suldo, S., Thalji, A., & Ferron, J. (2011). Longitudinal academic outcomes predicted by early adolescents’subjective well-being, psychopathology, and mental health status yielded from a dual factor model. The Journal of Positive Psychology, 6(1), 17–30. doi:10.1080/17439760.2010.536774
• Super, D. E., & Šverko, B. (Eds.). (1995). Life roles, values, and careers: International findings of the work importance study. San Francisco: Jossey-Bass.
• Symes, B., & Stewart, J. (1999). The relationship between metacognition and vocational indecision. Canadian Journal of Counselling and Psychotherapy, 33, 195-211. Erişim adresi: https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ603019.pdf
• Ulas-Kilic, O., Peila-Shuster, J. J., Demirtas-Zorbaz, S., & Kizildag, S. (2018). Career decision-making self-efficacy of young adolescent students in Turkey. International Journal of School & Educational Psychology, 1–11. doi:10.1080/ 21683603.2018.1552220
• Vrugt, A., & Oort, F. J. (2008). Metacognition, achievement goals, study strategies and academic achievement: Pathways to achievement. Metacognition and Learning, 3(2), 123–146. doi:10.1007/s11409-008-9022-4
• Wong, L. P. W., & Yuen, M. (2019). Career guidance and counseling in secondary schools in hong kong: A historical overview. Journal of Asia Pacific Counseling, 9(1), 1–19. doi:10.18401/2019.9.1.1
• World Health Organization. (2006). Orientation programme on adolescent health for health-care providers. Erişim adresi: https://apps.who.int/iris/bitstream/ handle/10665/42868/9241591269_Handout_eng.pdf;jsessionid=C1811676C3F DE55996002FF24DB026E7?sequence=2
• Wright, M. F.(2018).Cyberstalking victimization, depression, and academic performance: The role of perceived social support from parents. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 21(2), 110–116. doi:10.1089/cyber.2016.0742