İBNÜ’L KAYSERÂNÎ EL-MAKDİSÎ’NİN “TEZKİRATU’LMEVZÛ‘ÂT” ADLI ESERİNDEKİ RİCÂL TENKİT METODU

Yıl 2016, Sayı: 66, 519 - 550, 28.04.2016

Nevzat Aydın

Öz

Hiç şüphesiz ki hadis ilminin ortaya çıkışı, varoluş nedeni ve amacı, öncelikle rivayetlerin sıhhatini ve Hz.Peygamber’e aidiyetini tespit edebilmektir. Bu amaçla Muhaddisler tarafından sened ve metinle ilgili bir takım kriterler belirlenmiş; tabiî olarak ravî araştırmasına yani isnad tenkidine öncelik verilmiştir. H.V. asırdan itibaren ise uydurma olduğuna hükmedilen rivayetler belirli eserlerde toplanmış ve mevzûât literatürü oluşmuştur. Son zamanlarda, uydurma hadislerin tespitinde hangi kriterlerin öncelendiği ve uygulandığı tartışma konusu olmuştur. Bu araştırma, mevzû‘ hadisleri toplayan ilk eserlerden biri kabul edilen İbnü’lKayserânî el-Makdisî’nin “Tezkiratu’l-Mevzû‘ât”ı özelinde, onun uydurma rivayetleri tespitte ricâl tenkit metodunu tespit etmeyi amaçlamaktadır. İbn Hıbbân’ın “Kitâbu’lMecrûhîn”de tenkit edilen hadisleri ihtiva eden eser, ricâl tenkidi açısından incelenmiştir. Özellikle Makdisî’nin ricâl bilgisi, kullandığı cerh lafızları ve delâletleri, ricâl tenkit kaynakları, rivayetin Hz.Peygamber’e aidiyetini tespitte uyguladığı isnad tenkidi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

el-Makdisî, Tezkiratu’l-Mevzûât, Mevzû Hadis, Ricâl, Tenkit

Kaynakça

• Aliyyü’l-Kâri, Nureddin Ali b. Sultan Muhammed el-Herevî, el-Masnu’ fî marifeti’lhadisi’l- mevzû’, Thk.: Abdulfettah Ebû Gudde, Kahire 1984.
• Aşıkkutlu, Emin, Hadiste Rical Tenkidi, MÜİFV Yay., İstanbul 1997.
• Aşıkkutlu, “Bir İsnad Tenkit Yöntemi Olarak Şartlı Cerh-Ta’diller ve Uygulamadaki Sonuçları”, MÜİFD, S. 20, İstanbul 2001, s. 49-80.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, MÜİFV Yay., İstanbul 2011.
• el-Bağdadî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb, el-Kifâye fi İlmi’r-Rivâye, Nşr.: Ömer Ahmed Hâşim, Beyrut 1986.
• Bağdatlı, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-‘Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Asâru’l-Musannifîn, Daru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut 1951.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
• el-Fellâte, Muhammed b. Hasan Osman, el-Vad' fi'l-hadis, Mektebetü'l-Gazzâli, Müessesetü Menâhili’l - İrfân, Dımaşk 1981.
• el-Fettenî, Muhammed Tâhir b. Ali, Tezkiratu’l-Mevzûât fi’l-Ehâdîsi’l-Merfûât, İdâretü’t- Tıbâati’l-Münîriyye, Hindistan, Trs.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan, Tarihu Medineti Dımeşk, Darü’l-Fikr, Beyrut 1995.
• İbn Ebî Hatim, Ebû Muhammed b. Abdurrahman, İlelü’l-Hadis, Beyrut 1985.
• İbn Hacer, Ahmed b. Alî el- Askalânî, Lisânü’l-Mîzân, Mektebetü’l-Matbu’âti’l-İslâmiyye Haleb 2002.
• İbn Hacer, Tehzibu’t-tehzib, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, trs.
• İbn Hacer, Hedyu’s-sârî mukaddimetü Fethu’l-Bârî, Beyrut 1982.
• İbn Hıbban, Kitâbu’l-mecrûhîn mine'l-Muhaddisin ve'd-Du'afa ve'l-Metrukîn, Thk.: Hamdi Abdülmecîd es-Selefî, Dâru’s-Samiî, Riyad 2000.
• İbn Receb, Abdurrahman b. Ah'med el-Hanbeli, Şerhu İlelü't-Tirmizi, Nşr.: Subhi es-Samerrâi, Beyrut 1985.
• İbn Salah, Ebû Amr Osman b. Abdurrihmân, Marifetü Ulûmu’l-Hadis, Dârul Kütübi’lİlmiyye, Beyrut, 2002.
• İbn Teymiyye, Takiyüddin Ahmed el-Harrânî, Mecmu’u’l-Fetâvâ, Dârü’l-Vefâ, Mansura 1997.
• İbnü’l-‘İmâd, Şihâbuddin Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed el-‘Akrî, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, Dârü İbn Kesîr, Beyrut 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ebü’l-Ferec, Kitâbu’l-Mevzûât, Thk.: Abdurrahman Muhammed Osman, Mektebetü’s-Selefiyye, Medine 1966.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn el-Mübârek b. Muhammed, en-Nihâye fî Ğarîbi’l-Hadîs ve’l- Eser, Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, Ammân 2003.
• Kandemir, Mehmet Yaşar, Mevzû‘ Hadisler, Menşei, Tanıma Yolları, Tenkidi, DİB Yay., Ankara 1975.
• Kandemir, “İbnü’l-Kayserânî”, DİA, TDV Yay., C. XXI, İstanbul 2000, s. 109-111.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-Müellifîn, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1993.
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri, İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, Ankara Okulu Yay., Ankara 1999.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, TDV Yay., Ankara 2003.
• Kuzudişli, Ali, “Hadis Hırsızı (Sâriku’l-Hadis): Bir Cerh Teriminin Anlattıkları”, Gümüşhane İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.4, S.8, Gümüşhane 2015, s. 43-60.
• Kuzudişli, Bekir, “Hadis Rivayetinde Aile İsnadları”, İÜSBE, (Yayımlanmış Doktora Tezi), İstanbul, 2005.
• Kuzudişli, Bekir, “Hadis Tarihi Araştırmalarında Mevzû İsnad Verilerinden Yararlanma İmkân ve Sorunları”, EKEV Akademi Dergisi, S.32, Erzurum 2007, s. 89-104.
• Leknevî, Muhammed b. Abdülhayy Ebü’l-Hasanât, er-Ref’ ve’t-Tekmîl fi’l-Cerh ve’t- Ta’dîl, Mektebetü İbn Teymiyye, trs.
• Makdisî, Muhammed b. Tahir İbnü’l-Kayserânî, Tezkiratu’l-Mevzû‘ât, Thk.: Muhammed Mustafa el-Hadrî, Mektebetü’n-Nahdati’l-Hadisiyye, Mekke 1981.
• Makdisî, Tezkiretü'l-Huffâz etrâfu ehâdîsi Kitâbi’l-Mecrûhîn li’bni Hıbban, Thk.: Hamdi b. Abdülmecîd b. İsmail es-Selefî, Riyad 1994.
• Makdisî, Etrâfu’l-Garâib ve’l-Efrâd, li’d-Dârakutnî, Dâru’t-Tedmiriyye, Riyad 2007. Makdisî, el-Mensûr mine’l-Hikâyât ve’s-Suâlât, Mektebetü Dari’l-Minhâc, Riyâd 2008. el-Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali, el-Mukaffe’l-Kebîr, Dâru’l-Garbi’l-İlâmî, Beyrut 1991.
• Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkâdir, el-Beyân ve’t-ta’rîf bi-sarikati’l-hadîsi’nnebeviyyi’ş- şerîf, Dâru’t-tevhîd, Riyad 2007.
• es-Semânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed, Edebü’l-İmlâ ve’l-İstimlâ, Dâru’l- Kütübi’l - İlmiyye, Beyrut 1981.
• es- Suyûtî, Abdurrahmân İbnu’l‑ Kemâl Celâleddin, Tedribu’r-râvî fî şerhi Takribi’n-Nevevî, Beyrut 1985.
• Tartı, Nevzat, Mevzûât Yazarları, Coğrafya, Mezhep ve Kişilikler, İlahiyat Yay., Ankara 2013.
• Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Etüt Yay., Samsun 2001.
• Yıldırım, Enbiya, “İbnü’l-Cevzî’nin Hadisçiliğine Genel Bir Bakış”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.X/1, Sivas, 2006, s. 73-125.
• Yıldırım, Selahattin, “İbnü’l-Kayserânî el-Makdisî ve Hadisçiliği”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), SÜSBE, Konya, 2011.
• Yılmaz, Muhammet, “Uydurma Hadis Nüshaları ve "Nüshatü Nübeyt b. Şerît" İsimli Uydurma Hadis Nüshasından Nakledilen Bazı Rivayetlerin Değerlendirilmesi”, ÇÜİFD, C.7, S.1, Adana 2007, s. 1 - 25.
• Yücel, Ahmet, “Cerh Lafızlarından Münkeru’l-Hadis ve Farklı Kullanımları”, MÜİFD, S.13-14-15, İstanbul 1997, s.199-210.
• Yücel, Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar, MÜİFV Yay., İstanbul 1998. Yücel, Hadis Tarihi, MÜİFV Yay., İstanbul 2014.
• Zehebî, Şemsuddin Ahmed b. Osman, Tarihü’l-İslâm ve Vefiyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, Dârü’l-Kütübi’l‘Arabî, Beyrut 1994.
• Zehebî, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1996. Zehebî, Düvelü’l-İslam, Daru Sâdir, Beyrut 1999.
• Zehebî, Tezkiratu’l-Huffaz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, trs.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn, el-‘Alâm Kâmûsu Terâcim li Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ, Daru’l- ‘İlim li’l-Melayîn, Beyrut 2002