ÇERİK ANALİZİ: ELEŞTİREL DÜŞÜNME

Yıl 2016, Sayı: 66, 671 - 696, 28.04.2016

Yusuf Söylemez

Öz

Eleştirel düşünme kavramı Sokrates’e kadar uzanan bir geçmişte tartışılmış, değerlendirilmiştir. Araştırmacılar ve konu hakkında düşünenler için farklı anlamlar ifade ettiğinden kavram üzerinde fikir ayrılıkları mevcuttur. Eleştirel düşünme hakkında yapılan tanımların çerçevesi geniş, niceliği oldukça çoktur ve kavram hâlâ değişmeye ve gelişmeye devam etmektedir. Sonuç olarak kavramla ilgili bir anlaşmanın olmadığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, çeşitli eleştirel düşünme tanımlarını, belirlenmiş eğilimleri, stratejileri, boyutları; eleştirel düşünürün sahip olması gereken özellikleri analiz ederek kavramı oluşturan temel unsurları belirlemek kuramsal anlamda bir eleştirel düşünme çerçevesi oluşturmaktır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yoluyla toplanan verilerin analizinde içerik analizi kullanılmış, tanımlardan yola çıkılarak oluşturulan temalar eleştirel düşünmeyle ilgili diğer bileşenlerin incelemesiyle genişletilerek bir kuramsal çerçeveye ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Düşünme, Eleştirel Düşünür, Düşünme Becerisi, Üst Düzey Düşünme Becerisi, İçerik Analizi.

Kaynakça

• Akbıyık, C. ve Seferoğlu, S. S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 3(32), s. 90-99.
• Akınoğlu, O. (2001). Eleştirel düşünme becerilerini temel alan fen bilgisi öğretiminin öğrenme ürünlerine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aral, H. (2005). Devlet ve özel ortaöğretim okullarında öğretim gören öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı, Elazığ.
• Askar, P., Paykoç, F., Korkut, F., Oklun, S., Yaygın, B. ve Çakıroğlu, J. (2005). Yeni öğretim programlarını inceleme ve değerlendirme raporu. Ankara: Eğitim Reformu Girişimi.
• Aslan, H. (2012). Gelecekçi sanat eğitimi modellerine temel oluşturması bakımından görsel okuryazarlık ve eleştirel pedagoji ilişkisi. Yayımlanmamış doktora tezi.
• Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun Aytunga, O. (2004), Bilgi çağında yükseköğretim programları, http://dhgm.meb.gov.tr/ yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/164/oguz.htm
• Bacanlı, H. (2012). Dört katlı düşünme modeli. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, S. 146, 29-37.
• Balcı, A. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma. Ankara: Pegem A.
• Bölükbaş, F. (2004). Yansıtıcı öğretim ile yabancı dil olarak Türkçe öğretimi. Dünyada Türkçe Öğretimi 6 Sempozyumu. Ankara
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2006). Bilgi toplumu oluşturma bağlamında Türk edebiyatı dersi üzerine düşünceler. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/169/nalan.pdf
• Cihaner, C. (2007). Eleştirel düşünme kazandırma yönüyle Bilgin Adalı’nın çocuk kitapları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Cottrell, S. (2005). Critical thinking skills: Developing effective analysis and argument. Palgrave
• Cüceloğlu, D. (1993). İyi düşün doğru karar ver. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Çığrı Yıldırım, A. (2005). Türkçe ve Türk dili ve edebiyatı öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak
• Çıkrıkçı, N. (1996). Eleştirel düşünme: bir ölçme aracı bir araştırma. III. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi. Çukurova Üniversitesi, Adana, 208-216.
• Çubukçu, Z. (2007). Critical thinking dispositions of the Turkish teacher candidates. The Turkish Online Journal of Educational Technology. October 2006 5 (4) s.22- 35.
• Demirel, Ö. (2007). Eğitimde program geliştirme. Pegem A, Ankara Deniz, E. (2009). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme beceri düzeyleri üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Descartes, R. (1986). Aklını iyi kullanmak ve ilimlerde hakikatı aramak için metod üzerine konuşma (Çev. M. Karasan). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Dewey, J.(2007). Deneyim ve eğitim. Çev. Sinan Akıllı. (1. Basım). Ankara: ODTÜ Yayıncılık Dinçer Göbel, Ş. (2013). Sınıf öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerisi öğretimi yeterlilikleri ve uygulamaları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya
• Doğan, H. (2014). İlkokul programında yer alan ortak temel becerilerin öğrenci çalışma kitaplarında bulunan etkinliklerde yer alma düzeyleri, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
• Dutoğlu, G., Tuncel, M. (2008). Aday öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimleri ile duygusal zekâ düzeyleri arasındaki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 8(1).
• Ergüven, S. (2011). Öğretmenlerin yansıtıcı düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmış yüksek lisans tezi. Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Evren, B. (2012). Fen ve teknoloji öğretiminde sorgulayıcı öğrenme yaklaşımının öğrencilerin sahip oldukları eleştirel düşünme eğilim düzeylerine ve fen ve teknoloji dersine yönelik tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Aydın
• Facione, P. A. (1990). Critical thinking: a statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction – executive summary - The Delphi Report. Millbrae, CA: The California Academic Pres. ERIC Document Reproduction Service No. ED 315 423. http://ericir.syr.edu.
• Gilstrap D. L., Dupree, J. (2008). A regression model of predictor variables on critical reflection in the classroom: integration of the critical incident questionnaire and the framework for reflective thinking. The Journal of Academic Librarianship Volume 34, Issue 6, November 2008, Pages 469-481.
• Gülveren, H. (2007). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve bu becerileri etkileyen düşünme faktörleri. Yayımlanmamış doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Gündoğdu, H. (2009). Eleştirel düşünme ve eleştirel düşünme öğretimine dair bazı yanılgılar. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 57-74
• Güneş, F. (2007). Türkçe öğretimi ve zihinsel yapılandırma. Ankara: Nobel Yayınları Gürkaynak, İ., Üstel, F., ve Gülgöz, S. (2008). Eleştirel Düşünme, İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi.
• Hayran, İ. (2002). İlköğretim öğretmenlerinin düşünme beceri ve işlemlerine ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Bilkent Üniversitesi/Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hotaman, D. (2008). Yeni ilköğretim programının kazandırmayı öngördüğü temel becerilerin öğretmen, veli ve öğrenci algıları doğrultusunda değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• -------------------------http://dergipark.ulakbim.gov.tr erişim tarihi: 14.02.2016
• -----------------http://eric.ed.gov erişim tarihi: 10.02.2016
• ---------------------http://ulakbim.tubitak.gov.tr erişim tarihi: 14.02.2016
• -------------------------http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt erişim tarihi: 14.03.2016
• -----------------http://www.asosindex.com erişim tarihi: 12.02.2016
• ----------------http://www.tdk.gov.tr, erişim tarihi: 05.03.2016
• --------------------http://www.toplukatalog.gov.tr erişim tarihi: 14.03.2016
• İşlekeller, A. (2008). Eleştirel düşünme becerilerini temel alan Türkçe öğretiminin üstün ve normal zihin düzeyindeki öğrencilerin erişi, eleştirel düşünme düzeylerine ve tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Kaptan F. ve Korkmaz H. (2001). Fen eğitiminde probleme dayalı öğrenme yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Number. 20,. p.191-192
• Karabacak, H. (2011). İlköğretim öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve beşinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum
• Karadüz, A. (2010). Dil becerileri ve eleştirel düşünme. Turkish studies ınternational periodical for the languages, literature and history of Turkish or Turkic, Volume 5/3 Summer 2010, 1566-1593
• Kasımoğlu, T. (2013). Öğretmen adaylarında eleştirel düşünme, mantıksal düşünme ve problem çözme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kaya, H., İ. (2010). Öğretmen eğitiminde yapılandırmacı öğrenmeye dayalı uygulamaların öğretmen adaylarının problem çözme, eleştirel düşünme ve yaratıcı düşünme eğilimlerine etkileri. Yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Kayabaşı, Y. (1995). Kritik düşünme-I. Çağdaş Eğitim Dergisi. 208, 43-45.
• Kazancı, O. (1989). Öğretimde eleştirel düşünme ve öğretimi. Ankara: Kazancı Hukuk Yayınları
• Kıbrıs, İ. (2006). Çocuk edebiyatı. TekAğaç Eylül Yayıncılık.
• Kiremitçi, O. (2012). Problem Çözme Yöntemiyle Düzenlenmiş Beden Eğitimi Derslerinin Problem Çözme Becerilerine Etkisi Ve Üstbilişsel Farkındalık Düzeyleriyle İlişkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir
• Korkmaz, Ö. (2009). Eğitim fakültelerinin öğrencilerin eleştirel düşünme eğilim ve düzeylerine etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(4), 879-902.
• Kökdemir, D. (2000), Denizyıldızlarını kurtarmaya çalışanların öyküsü: Eleştirel ve yaratıcı düşünme. XI. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Kökdemir, D. (2003). Eleştirel düşünme ve bilim eğitimi. PİVOLKA, 2(4), 3-5.
• Kökdemir, D. (2003). Eleştirel düşünme ve bilim eğitimi. PİVOLKA, 2(4), 3-5.
• Köksal, H. (2005). Tarih öğretiminde eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kurbanoğlu, S. (2010). Bilgi Okuryazarlığı: Kavramsal Bir Analiz, Türk Kütüphaneciliği 24, 4 (2010), 723-747
• Kurbanoğlu, S. (2010). Bilgi okuryazarlığı: Kavramsal bir analiz. Türk Kütüphaneciliği, 24(4), 723-747.
• Küçüktepe, C. (2003). Pedagojik konstruktivist yaklaşıma göre düzenlenmiş etkinliklerin öğrenci başarısına, kalıcılığa ve kritik düşünme becerisine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kürüm, D. (2002). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme gücü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• McKendree, J., Small, C., Stenning, H. (2002), The role of representation in teaching and learning critical thinking, Educational Review, Vol 54, No 1.
• Munzur, F. (1999). Türk dili ve edebiyatı ders kitaplarında eleştirel düşünme eğitimi üzerine bir değerlendirme (edebiyat 1 ve 2 örnekleri). Yayınlanmamış doktora tezi.
• Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Oflas, E. (2009). İlköğretim öğrencilerinde eleştirel düşünme becerisi düzeyinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van
• Orhan, S. (2010). Altı şapkalı düşünme tekniğinin ilköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin konuşma becerilerini geliştirmesine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum
• Öncül, R. (2000). Eğitim ve eğitim bilimleri sözlüğü. İstanbul: MEB. Yayınları
• Özatalay, H. (2007). İlköğretim 1. kademe Türkçe öğretim programında öğrencilere kazandırılması hedeflenen temel becerilerin ders kitaplarında kullanılmasına ilişkin
• durum çalışması. Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
• Özden, Y. (1998). Eğitimde dönüşüm. Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Özden, Y. (2005). Öğrenme ve Öğretme. Ankara: PegemA Yayıncılık
• Özensoy, A., U. (2011). Eleştirel okumaya göre düzenlenmiş sosyal bilgiler dersinin eleştirel düşünme becerisine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
• Özensoy, A., U. (2011). Eleştirel okumaya göre düzenlenmiş sosyal bilgiler dersinin eleştirel düşünme becerisine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
• Öztürk, Ç. (2013). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin bilimsel süreç, eleştirel düşünme ve yaratıcı düşünme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı Fen Bilgisi Öğretmenliği Bilim Dalı
• Royalty, J. (1995). The generalizability of critical thinking: paranormal beliefs versus statistical reasoning. The Journal of Genetic Psychology. 156, 477-488.
• Schreglmann, S. (2011). Konu temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının akademik başarı, eleştirel düşünme eğilimine ve düzeyine olan etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Semerci, Ç. (2007). Developing A Reflective Thinking Tendency Scale For Teachers And Student Teachers. Educational Sciences: Theory & Practice, 7(3), 1369-1376.
• Spitzer, K. L., Eisenberg, M. B. ve Lowe, C. A. (1998). Information literacy: essential skills for the information age. Syracuse: ERIC Clearinghouse.
• Spitzer, K. L., Eisenberg, M. B. ve Lowe, C. A. (1998). Information literacy: essential skills for the information age. Syracuse: ERIC Clearinghouse.
• Stupnisky, R. H. , Renaud, R. D., Daniels L. M.,Haynes T. L. ve Perry R. P. (2008).The interrelation of first-year college students’ critical thinking disposition, perceived academic control, and academic achievement. Research High Education, 49, 513– 530.
• Sünbül, A. M. (2011). Öğretim ilke ve yöntemleri (5. Baskı). Konya: Çizgi Kitabevi Şahin, F. (2009). Yönetsel Güçlülük: Etkili yönetim ve liderlik bileşeni olarak kavramsallaştırılması ve ölçülebilmesine ilişkin bir araştırma. Yayımlanmamış doktora
• tezi. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde
• Şahinel, S. (2001). Eleştirel düşünme becerileri ile tümleşik dil becerilerinin geliştirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şentürk, M. (2009). İlköğretim programının eleştirel düşünmeyi geliştirmesine ilişkin öğretmen görüşlerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı
• Taşcı, S. (2005) Hemşirelikte Problem Çözme Süreci. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. (14): 73-78.
• Tosun, M., F. (2014). Ortaokullarda eleştirel okuma eğitiminin Türkçe öğretmenlerinin görüşlerine göre incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kütahya
• Turan, H. (2010). Sınıf öğretmenlerinin yapılandırmacı özellikleri ile yaratıcı düşünme, problem çözme becerileri ve eleştirel düşünme eğilimler arasındaki açıklayıcı ilişkiler örüntüsü. Yayımlanmamış doktora tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Ülken, H. Z. (2001), Eğitim felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Ünalan, Ş. (2006), Türkçe öğretimi. 3.Baskı. Ankara, Nobel Yayınları.
• Üstünlüoğlu, E. (2006). Üst düzey düşünme becerilerini geliştirmede bilişsel soruların rolü. Çağdaş Eğitim, 31(331)17-24.
• Yağcı R. (2008), Sosyal bilgiler öğretiminde eleştirel düşünme: ilköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler öğretiminde, öğretmenlerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek için uyguladıkları etkinliklerin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Yahşi Cevher, Ö. (2008). Türkçe programının ilköğretim 6. sınıf düzeyinde eleştirel düşünme becerisine etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya
• Yıldırım, B. (2010). Beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğrenci hemşirelerde eleştirel düşünme gelişimine etkisi halk sağlığı hemşireliği programı. Yayımlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir
• Yılmaz Özelçi, S. (2012). Eleştirel düşünme tutumunu etkileyen faktörler: Sınıf öğretmeni adayları üzerine bir çalışma. Yayımlanmamış doktora tezi. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın
• Yurtsever, B. (2011). Mimarlık eğitiminde eleştirel düşünme becerisinin rolü: Birinci yıl tasarım eğitimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul