BAĞDAT’IN ŞİA’DAN ALINMASI MÜNASEBETİYLE 1639 YILINDA OSMANLICA TE’LİF EDİLMİŞ el -‘ȂDİYȂT SȖRESİ TEFSİRİ

Yıl 2016, Sayı: 65, 171 - 195, 25.02.2016

Esra Hacımüftüoğlu

Öz

İnsanlığa hidayet rehberi olarak gönderilen Kur’ân-ı Kerîm, vasıflarının bir gereği olarak tarih boyunca mü’minler tarafından çeşitli sebeplerle tefsir edilmiştir. Tetkîk ettiğimiz yazma tefsir risalesi de, yaşadığı döneme tanıklık eden ve olaylara Kur’ân nazarıyla bakmak isteyen bir müellifin, Bağdat’ın Şia’dan alınışı münasebetiyle el-‘Âdiyât Sûresi’nin tefsirini ele aldığı bir eserdir. 1639 yılında Osmanlıca te’lif edilen bu tek yazma nüshada, Sultan IV. Murad’ın (v. 1640) Bağdat seferinin sonuçlanmasıyla, sûre ile bu olay arasında münasebet kurulmuş ve bir bakıma ayetlerin yorumu güncellenmiştir. Bu yazma tefsir risalesi, Osmanlı tefsir birikimine katkı sağlamakla birlikte, Kur’ânî nassların güncel olaylarla yeniden yorumlanabilmesinin de güzel bir örneğini sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

el-‘Âdiyât, Tefsir, Yazma, Bağdat, IV. Murad.

Kaynakça

• Albayrak Nurettin-Pala, İskender, Hayvan, DİA., 1998, XVII.
• Ȃlûsî, Ebu’l-Fazl Şehabeddin es-Seyyid Mahmudel-Bağdâdî, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l- Kur’âni’l-‘Azîm ve’s-Seb’ı’l-Mesânî, Thk. Ali Abdülbâri, Beyrut: Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1995, I-XV.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Sûre-i Fethin Türkçe Tefsiri: İ’tila-i İslam ve İstanbul’un Tarihçesi Fethi, İstanbul, 1953.
• Birışık, Abdülhamit, “Osmanlı Döneminde Türkçe Tefsirler”, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’an Tefsirine Hizmetleri, 21-22 Ekim 2011, Marmara ÜİF, İstanbul, 2012, s. 199-240.
• Çalışkan, İsmail, Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci, Ankara: Ankara Okulu, 2003. Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1972, III.
• ---------------------------------------------ed- Dûrî, Abdulaziz, Bağdat-Genel Bakış, DİA, 1991, IV.
• el-Vâhidi, Ali b. Ahmed, Esbâbü’n-Nüzûl, thrc ve tet. Abdülmuhsin Meydani, Demmam: Dâru’l-Islâh, 1996.
• Erten, Mevlüt, Nass-Yorum İlişkisi, Ankara: Ankara Okulu, 2013.
• Güney, Ahmet Faruk, “Gaza Devrinde Kur’an’ı Yorumlamak: Fetih Öncesi Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Eserleri”, Divan İlmî Araştırmalar, S.18 (2005/1), s. 193- 244.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah, İ’câz ve Belâgat Deyimleri, Erzurum: Ekev, 2001.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah, Berâat-i İstihlâl, DİA, 1992, V.
• -------------------------Halaçoğlu, Yusuf, At, DİA., 1991, IV.
• Halaçoğlu, Yusuf, Bağdat-Osmanlı Devri, DİA, 1991, IV.
• ----------------------------------Işık, Emin, Adiyat Sûresi, DİA., 1988, I.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükrim b. Ali, Lisânu'l-‘Arab, Beyrut: Dâr-u Sadır, trs., I-XV.
• Mertoğlu, Mehmet Suat, “Kur’an’ın Güncel Olaylarla İlişkilendirilmesi-Sırat-ı Müstakim/ Sebilürreşad Mecmuası Çerçevesinde Osmanlı Son Döneminde Sosyo-Politik Tefsir Yaklaşımı”, Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları- II, İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, s.399-428.
• Mertoğlu, Mehmet Suat, Osmanlıda II. Meşrutiyet Sonrası Modern Tefsir Anlayışı (Sıratı Müstakim/Sebilürreşad Dergisi Örneği: 1908/1914, Doktora Tezi, Marmara ÜSBE, 2001.
• -------------------------------------Osmanlı Ansiklopedisi, İstanbul: İz, 1996, IV.
• Öztürk, Mustafa, “Osmanlı Tefsir Kültürüne Panoramik Bir Bakış”, Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları-I, İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, İstanbul 2011, s.91-160.
• Öztürk, Mustafa, Osmanlı Tefsir Mirası, Ankara: Ankara Okulu, 2012.
• Pala, İskender, Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı, 2008.
• Razi, Ebu Abdillah Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin, Mefâtîhu’l-Gayb, Beyrut: Daru’l-Kütübi’Ilmiyye, t.y., I-XVI.
• Suyuti, Celâleddin Abdurrahman, Lübâbü’n-Nükûl fi Esbâbi’n-Nüzûl, Thk. Abdurrezzak Mehdi, Beyrut: Dâr-u’l-Kitâb, 2006.
• Şenödeyici, Özer-Koşik, Halil Sercan, “IV. Murat’ın Bağdat Seferi Hakkında Yazılmış Bir Kaside: Tulû’î’nin Pesendîde-Nâme’si”, Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, S. 2/1, Haziran 2014, s. 133-150.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, III.
• www.yenisafak.com/yenisafakpazar/at-sirtinda-olen-sultan-390661 23.11.2015’te alınmıştır. Yıldırım, Suat, “Kur’an’ın Nüzulünden Sonraki Tarihi Hadiselere Tatbik Edilmesi Hakkında”, Atatürk ÜİFD, S.1, Aralık 1975, s. 79-102.
• Yılmazer, Ziya, Murad IV, DİA, 2006, XXXI.
• Yiğit, İsmail, “Bağdat’ın Kuruluşuyla İlgili Rivayetler Üzerinde Bir Değerlendirme”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, 7-8- 9 Kasım 2008, İstanbul, 2011, C. I, s. 39-54.
• Zebîdi, Seyyid Muhammed Mürteza Hüseynî, Tâcu’l-Arûs min Cevheri’l-Kâmûs, Kuveyt: et-Türâsu’l-‘Arabî, 2004.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni'l-Ekâvîl fî Vücûhi't-Te’vil, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, trs., I-IV.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mısır, trs.