TANZİMAT’TAN CUMHURİYET’E KADAR OLAN DÖNEMDE RÜŞDİYE, İDADİ VE SULTANİ MEKTEPLERİNDEKİ ARAPÇA DERSLERİNİN YABANCI DİL ÖĞRETİMİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2016, Sayı: 65, 313 - 342, 25.02.2016

Kerim Açık

Öz

Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra Osmanlı İmparatorluğu yöneticileri, devleti oluşturan birçok kurumda ıslahat çalışmalarına başlamışlardır. Bu önemli reform hamlelerinden biri de eğitim alanında olmuştur. Mevcut okulların öğretim sitemlerinde yeni düzenlemelere gidilirken, İmparatorluğun birçok yerinde rüşdiye, idadî sultanîler ve darulmuallimîn gibi genel eğitim veren yeni okullar ile güzel sanatlar, veterinerlik gibi meslek okulları açılmıştır. Bu okulların hemen hemen hepsinde yabancı dil olarak Arapça ve Farsçanın öğretimi yapılmıştır. Tanzimat ile başlayan yeni okullaşma sürecinde açılan okullarda medreselerde uygulanan kitap geçme usûlü değiştirilerek yerine haftalık programında her ders için tayin edilen belirli saatlerde derslerin öğretimi gerçekleştirilmiştir.Arapça, Farsça ve diğer yabancı dillerin öğretiminde yeni yöntemler uygulanmaya başlanmıştır. Bu makalede Tanzimat'ın ilanından II. Meşrutiyet'in sonuna kadar olan dönemde, eğitim alanında hayata geçirilmeye çalışılan bu yeni sistemin orta ve lise kademelerini oluşturan rüşdiye, idadî ve sultanî mekteplerinde Arapça öğretimini incelemiştir. Arapçanın yabancı dil olarak öğretiminde okuma, yazma, dinleme-anlama ve konuşma becerilerinde hedeflenen seviyelere hangi derecelerde ulaşıldığı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arapça Öğretimi, Tanzimat, Eğitim Tarihi, Rüşdiye, İdadi, Sultani.

Kaynakça

• Açık, Kerim, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Arapça Öğretimi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002.
• Ahmet, Cevat, Lisan-ı Arabî Sarf ve Nahv, İstanbu: Mahmudbey Matbaası, 1328. Akyüz, Yahya, “Türk Eğitim Tarihinde Öğretimde Ezbercilik ve Kaynakları”, XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1994.
• Akyüz, Yahya, Türkiye Eğitim Tarihi M.Ö.1000-M.S.2007, Ankara 2007.
• Akyüz, Yahya, Türkiye Eğitim Tarihi, İstanbul: Türk Koleji, 1994.
• Akyüz, Yahya, "Türkiye'de Çağdaş Anlamda Öğretmenlik Mesleğinin Doğuşu, Türkler, C.15, Ankara 2002.
• Arslan, A.Turan, “Hacı İbrahim Efendi ve Daru’t-Talim Müessesi”, İlmi Araştırmalar, Sayı 7, İstanbul 1999.
• Arslan, A.Turan, Son Devir Osmanlı Alimlerinden Mehmed Zihni Efendi, İstanbul 1999. Atuf Nafi, Türkiye Maarif Tarihi (Bir Deneme), Ankara 1931.
• Ayas, Nevzat, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi: Kuruluş ve Tarihçeler, Ankara 1948 Ayhan, Halis, “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi İlk ve Orta Öğretim Programına Girişi ve Bugünkü Müfredatı”, İlahiyat Fakültesi Din Eğitimi Araştırma Dergisi, Sa. 6, İstanbul 1999.
• Aytekin, Halil, İttihat ve Terakki Dönemi Eğitim Yönetimi, Ankara, 1991.
• Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi (II. Basım), İstanbul 1994.
• Bildirici, Y. Ziya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Arapça Öğretimi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: İnkılap Tarihi Enstitüsü, 1987.
• Bilim, Cahit Yalçın, Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876), Eskişehir 1998. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri(BOA), Y.A.RES, 21/27.
• Cihan, Ahmet, Reform Çağında Osmanlı İlmiye Sınıfı, İstanbul 2004.
• Demirel, Fatih, II. Meşrutiyetten Sonra Osmanlı’da Orta Öğretim: Sultânîler, Tarih İncelemeleri Dergisi Cilt/Volume XXVII, Sayı/Nuvember 2 Aralık/December 2012.
• Demirel, Fatih, Mekteb-i İdâdî, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü [Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi] Anabilim Dalı, Erzurum, 2010.
• Demirel, Muammer, Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, Türkler, C.15, Ankara 2002.
• Er, Hamit, Osmanlı Devletinde Çağdaşlaşma ve Eğitim, İstanbul 1999 Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi (II. Basım), İstanbul: Eser Neşriyat, 1994. Ergün, Mustafa, İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara 1996.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Osmanlı Eğitim ve Bilim Kurumları (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu) Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, C. II, , İstanbul: IRCICA 1998.
• Kafadar, Osman, Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma, Ankara 1997.
• Karal, E. Ziya, Osmanlı Tarihi, C.V, Ankara 1970.
• Kızıklı, Zafer, “Babanzâde Ahmed Naim’in Arapça Öğretimine Dair Bir Makalesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C.VII, Sa. 4, 2007, s. 445-461.
• Koçer, H. Ali, Türkiye Modern Eğitiminin Doğuşu ve Gelişimi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Ankara 1991 Kurtoğlu, Fahri, Deniz Mektepleri Tarihçesi, İstanbul 1941.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara 1984
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev.) Mehmet Kıratlı, Ankara 1988 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, Matbaa-ı Amire, İstanbul 1286.
• Mahmut Cevad, Maarif-i Umûmiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihi, Ankara 2001.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 1 Temmuz 1330.
• Mehmedoğlu, Yurdagül, Tanzimat Sonrasında Okullarda Din Eğitimi (1838-1920), İstanbul 2001.
• Mektebi Sultanî’nin Ellinci Sene-i Devriyesi Münasebetiyle, İstanbul: Mabaa-ı Amire 1919.
• Muhammed İzzet ve diğerleri, Darüşşafaka İlk Halk Mektebi, İstanbul 1927.
• Newton, Charles Thomas, Travels & Discoveries İn The Levant, Vol. I, Day&Son Limited, London 1865.
• Nurdoğan, Arzu M., Osmanlı Modernleşme Sürecinde ilköğretim (1869–1922), (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005.
• Öztürk, Cemil, Türkiye’de Dünden Bugüne Öğretmen Yetiştiren Kurumlar, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Yayınları, İstanbul 1998.
• Özkan, Selim Hilmi, "Osmanlı Devleti'nde Yabancı Dil Eğitimi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/3 Summer 2010.
• Poyraz, Cengiz, "19. Yüzyılda Yabancıların Gözüyle Osmanlı Eğitimi", Eğitim Ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, C.2 Sa.1 Şubat 2013.
• Sungu, İhsan, “Galatasaray Lisesinin Kuruluşu”, Belleten, VII2/28, 1943.
• Şişman, Adnan, Galatasaray Mekteb-i Sulatnisi’nin Kuruluşu ve İlk Öğretim Yılları( 1868-1871), İstanbul 1989.
• ----------------------Takvîm-i Vakâyi, 10 Şevval 1265, no.410.
• -------------------------------Takvîm-i Vakâyî, 26 Zilhicce 1278, no: 649
• ----------------------------Takvîm-i Vakâyî, 5 Şevval 1284, no: 922.
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara 1993.
• Tümer Erdem, Yasemin, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’ Kızların Eğitimi, Ankara 2013.
• Türk, İbrahim Caner, Âyanzade Namık Ekrem (1878-1917)’in Maârif Adlı Risalesine Göre II. Meşrutiyet Dönemi Başlarında Osmanlı Devleti’nde Maârifin Durumu, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE) VII–I.
• Unat, F.Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara 1964.
• Yücel, Hasan Ali, Türkiye’de Orta Öğretim, Ankara 1994.