ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN İŞ AHLAKI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Sayı: 82, 197 - 210, 22.06.2020

Mehmet Zelka Abdulkadir Ertaş

Öz

Ahlaki konular, iş hayatının ve günlük yaşantının ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilmektedir. İş ahlakı, bireysel, örgütsel ve sosyal temel davranış kalıplarıyla ilgilenmektedir. Sanayileşme ile birlikte iş hayatındaki faaliyetler daha da kompleks bir hal almıştır ve bu durum zaman zaman hak ihlallerine neden olmaktadır. Bu yüzden ahlak, iş ahlakı ve iş ahlakının iş hayatına etkisi önem kazanmaktadır. 1990 sonrası çatışma alanlarında özel askeri şirketlerin sayısı hızla artmıştır. Bu çalışmanın amacı, iş ahlakı anlayışı açısından özel askeri şirketlerin faaliyetlerini incelemek ve insan merkezli bir düşünce sisteminin esas alınmasının gerekliliğini vurgulamaktır. Çalışmada öncelikle özel askeri şirketlerin tanımı yapılmış ve sonrasında özel güvenlik şirketleriyle arasındaki farklara değinilmiştir. Daha sonra iş ahlakının tanımı yapılmıştır. Son olarak özel askeri şirketlerin iş ahlakı açısından durumu bazı yaşanmış olaylar dikkate alınarak değerlendirilmiştir. 21. yüzyılda Irak ve Afganistan gibi ülkelerde özel askeri şirketlerin operasyonları, ağır insan hakları ihlalleri, savaş esirlerine kötü muamele, işkence ve tecavüz gibi ahlak dışı faaliyetleri çeşitli resmi raporlarda kaydedilmiştir. Dolayısıyla özel askeri şirketlerin uygulamada ahlaki ve hukuki açıdan çok başarılı olduğu söylenemez. Geçmişte lejyoner veya paralı asker gibi adlarla bilinen ancak bugün kendilerini özel askeri şirketler veya özel askeri yükleniciler gibi adlarla ifade eden bu yeni şirketler, 200 milyar doların üzerinde yıllık ciroya ve yüzbinlerle ifade edilen çalışan sayısına erişmişlerdir. Fakat özel askeri şirketlerin silahlı çatışmalardaki konumlarının ve sorumluluklarının belirsizliği, ahlaki ve hukuki açıdan birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. Yasalarla birlikte, insanların ahlak dünyalarına, kalplerine ve vicdanlarına hitap edilmesiyle hak ihlallerinin önüne geçilebilir.

Anahtar Kelimeler

Ahlak, İş Ahlakı, Şirketler, Özel Askeri Şirketler, Güvenlik.

Kaynakça

• Adams, T. (1999). The new mercenaries and the privatization of conflict. Parameters: Journal of the US Army War College, 29(2), 103-116.
• Alzola, M. (2011). The ethics of business in wartime. Journal of Business Ethics, 99(S1), 61-71.
• Beutel, D. M. (2012). Buying decline: The privatization of foreign intervention. ProQuest Dissertations Publishing, Miami: University of Miami.
• Bektaş, Ç. (2015). İşletmelerde iş ahlakı. Business & Management Studies: An International Journal, 3(3), 327-363.
• Brooks, D. (2000). Messiahs or mercenaries? The future of international private military services. International Peacekeeping, 7(4), 129-144.
• Cameron, L. (2006). Private military companies: Their status under international humanitarian law and its impact on their regulation. International Review of The Red Cross, 88(863), 573-598.
• Carroll, B. A. and Buchholtz, K. A. (2000). Business and society: Ethics and stakeholder management. Ohio: South-Western College Publishing Thomson Learning.
• Crane, A. and Matten, D. (2004). Business ethics. Oxford: Oxford University Press.
• DCAF, Backgrounder, (2006). Private military companies, https://www.files.ethz.ch/ isn/17438/backgrounder_09_private-military-companies.pdf adresinden 17 Eylül 2019’da alınmıştır.
• Dean, J. P. (1997). Examining the profession and the practice of business ethics. Journal of Business Ethics, 16, 1637-1649.
• Ferrell, C. O., Fraedrich, J. and Ferrell, L. (2010). Business ethics: Ethical decision making and cases. Independence: South Western Cengage Learning Publishing.
• Hagengruber, D. (2009). Striking a balance, the evolution of today's private military and security industry in the united states. ProQuest Dissertations Publishing, Washington: The George Washington University.
• Hall, R. (March 2019), ‘It never really left me’: Abu Ghraib torture survivors finally get their day in court. https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/iraq- war-abu-ghraib-prison-court-torture-scandal-soldiers-a8831881.htmladresinden 20 Şubat 2020’de alınmıştır.
• Karska, E. (2016). Human rights violations committed by private military and security companies: An international law analysis. Espaço Jurídico Journal of Law, 17(3), 753-765.
• Kaygın, E., Topçuoğlu, E. ve Özkes, S. (2018). Bitcoin sistem ve özelliklerinin iş ahlakı kapsamında incelenmesi. İş Ahlakı Dergisi, 11(2), 165-192.
• Krahmann, E. (2008). Security: Collective good or commodity? European Journal of International Relations, 14(3), 379-404.
• Kwok, J. (2006). Armed entrepreneurs: Private military companies in Iraq, Harvard International Review, 28(1), 34-37.
• Leander, A. (2005). The power to construct international security: On the significance of private military companies. Millennium: Journal of International Studies, 33(3), 803-825.
• Loucks, R. V. (1987). A CEO looks at ethics, Business Horizons, 30(2), 2-6.
• Mathieu, F. and Dearden, N. (2006). Corporate mercenaries: The threat of private military companies. London: War on Want Publication.
• Mayer, D. (2010). Peaceful warriors: Private military security companies and the quest for stable societies. Journal of Business Ethics, 89, 387-401.
• Ortiz, C. (2010). Private armed forces and global security a guide to the issues. California: Praeger.
• Osakwe, C. and Umoh, E. U. (2014). Private military contractors, war crimes and international humanitarian law. Scientia Militaria South African Journal of Military Studies, 42(1), 64-79.
• Özgener, Ş. (2004). İş ahlakının temelleri. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Richey, G. P. (2012). Unnecessary evil: An examination of abu ghraib torture photographs as postcolonial resistance rhetoric. ProQuest Dissertations Publishing, Mississippi: The University of Southern Mississippi.
• Schermerhorn, J. R. (1989). Management for productivity. New Jersey: John Wiley and Sons Publishing.
• Schreier, F. and Caparini, M. (2005). Privatising security: law, practice and governance of private military and security companies, Geneva, Occasional Paper no. 6, DCAF.
• Shuler, E. W. (2008). Generals in three-piece suits---contractors in camouflage: A critical assessment of contractors in Iraq. ProQuest Dissertations Publishing, Virginia: Old Dominion University.
• Singer, W. P. (2003). Corporate warriors, Ithaca, NY: Cornell University Press.
• Snukal, K. (2013). Legal absurdities and wartime atrocities: Lawfare, exception, and the Nisour square massacre. ProQuest Dissertations Publishing, Toronto: University of Toronto.
• Tangör, B. ve Yalçınkaya, H. (2010). Güvenlik yönetişimi çerçevesinde özel askeri şirketler, Uluslararası İlişkiler, 7(25), 127-154.
• Tierney, P. E. (1996). Business ethics: A guide for managers, London: Kogan Publishing.
• Wilson,A.S.(2010).Diamonds, a resource curse? The case of kono district in Sierra Leone. ProQuest Dissertations Publishing, Michigan: Michigan State University.
• Yalçınkaya, H. (2006). Özel askeri sektörün oluşumu ve savaşların özelleşmesi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61(3), 274-277.