VERGİ OMBUDSMANI KAVRAMI VE TÜRK KAMU YÖNETİMİNDE İŞLEVSELLİĞİ

Yıl 2019, Sayı: 79, 379 - 402, 14.10.2019

Şükrü Mert Karcı

Öz

Ombudsman kurumlarının şikâyet inceleme konuları arasında vergi işlemleri de önemli bir yere sahiptir. Dünya genelindeki uygulama incelendiğinde gerek özel görevli vergi ombudsmanları, gerekse genel görevli ombudsmanların vergi konusunda şikâyet kabul ettiği görülmektedir. Bu bağlamda kurumsal yapı farklarından bağımsız olarak bir vergi ombudsmanı faaliyetinden söz edilebilir. Vergi yönetiminde etkinliği sağlama amaçlı çağdaş kavramlar ve ombudsman kurumunun ilkeleri arasında bir ilişki bulunmaktadır. Vergi kültürü, vergi ahlakı, vergiye uyum kavramlarının yanı sıra mükellef haklarının gelişimi, vergi yönetimi alanı ile ombudsman denetiminin ilişkilendirilmesine neden olmaktadır. Bu kapsamda vergi ombudsmanı faaliyeti, vergileme ve vergiye uyumu sağlama süreçleriyle ilgili olarak yürütülmektedir. Vergi ombudsmanına yapılan şikâyetler yurttaşların yükümlülükleri ile ilgili olmanın yanında bu kapsamda denetlenmeleri ve yaptırıma maruz kalmaları konusunda da olabilmektedir. Vergiye itiraz edilebildiği gibi vergi cezaları da itiraz konusu olabilmektedir. Bu iki konunun birlikte var olması dolayısıyla vergi idaresi ile yurttaş ilişkileri ombudsman incelemeleri için özgün bir durumu ortaya çıkarmaktadır. Vergi ombudsmanının etkisi, vergi yönetimi alanında mükellef odaklı uygulamalar ile kamu yönetiminde yurttaş merkezliliğin birleşiminde ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda vergi ombudsmanı ile mükellef odaklı vergi yönetimi arasında bir ilişki bulunmaktadır. Bu çalışmada vergi ombudsmanı kavramı ve Türkiye’de kamu yönetimi-yurttaş ilişkilerinde işlevselliği konusu irdelenmiştir. Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumunun vergi konularında itirazları inceleme kapasitesi değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler Kamu Denetçiliği Kurumunun yıllık raporlarında sunulan sayısal veriler kullanılarak yapılmıştır. İlgili alanda dünya genelinde özel görevli vergi ombudsmanı uygulamaları ile karşılaştırmalar da yapılmıştır. Bu kapsamda Türkiye’de vergi konularında şikâyetlerin ombudsman denetimi kapsamında incelenme kapasitesi değerlendirilerek, vergi ombudsmanının vergi yönetimi alanına etkisi incelenmiştir. Çalışma sonucunda kamu yönetiminin diğer alanlarından farklı unsurlar içeren vergi yönetimi alanıyla sınırlı özel görevli bir vergi ombudsmanının işlevselliği sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ombudsman, Vergi Ombudsmanı, Vergi Yönetimi, Mükellef Hakları, Yurttaş Odaklı Kamu Yönetimi.

Kaynakça

• Acar, İ.A. ve Merter, M.E. (2005). Türkiye’de 1990 sonrası dönemde vergi denetimi ve vergi denetiminde etkinlik sorunu. Maliye Dergisi. 147, 5-27.
• Armağan, R. (2009). Vergi uyuşmazlıklarının yargı sürecinde çözümü: Isparta İli özelinde bir değerlendirme. Maliye Dergisi. 156, 199-218.
• Armağan, R. (2015). Yönetsel yargıda vergi davalarının hukuki niteliği: tam yargı–iptal davası tartışmaları. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi. 2(1), 127- 145.
• Arslan Öncü, G. (2015). Vergi hukuku ve yargılamasına Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin uygulanabilirliği: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları ışığında bir analiz. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi. 20, 139-190.
• Canbazoğlu, K. ve Altay, A.E. (2011). Vergi davası: kuramsal niteliği ve bunun yansımaları üzerine bir inceleme. Günday vd. (Ed.) Zabunoğlu Armağanı (177-220). Ankara, Ankara Üniversitesi Yayınları No: 316.
• Canyaş, O. (2014). İdari Yargılama Usulü Kanunu ve Vergi Usul Kanunu arasındaki çatışmaların klasik yöntemle çözümü. Türkiye Barolar Birliği Dergisi. 110, 189- 218.
• Cesur, A. ve Çelikkaya, A. (2014). Türkiye’de vergi kültürünün gelişmesinde Gelir İdaresi Başkanlığının yeri ve önemi. AKÜ İİBF Dergisi. 16(2), 1-14.
• Commonwealth Ombudsman. (2015). Making a complaint. Web:https://www.ombuds- man.gov.au/making-a-complaint/tax adresinden 26 Nisan 2019’da alınmıştır.
• Çetin, G. ve Gökbunar, R. (2010). Mükellef haklarına vergi dairesi çalışanlarının bakışı. Yönetim ve Ekonomi. 17(1), 23-46.
• Çolak, N.İ. (Mayıs, 2012). İdari uyuşmazlıklarda alternatif çözüm yolları: Danıştay ve İdari Yargı Günü 144. Yıl Sempozyumunda sunuldu, Ankara.
• Doğan, K.C. (2015). Pakistan Ombudsmanı: Yapısal-kurumsal ve işlevsel yönleri. GÜS- BEED. 6(13), 145-157.
• Egeli, H. ve Dağ, M. (2012). Türk Vergi Hukuku açısından mükellef haklarının değerlendirilmesi. Maliye Dergisi. 163, 130-146.
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2019). Mükellef Hakları Bildirgesi: Web:https://www.gib.gov. tr/mukellef-haklari-bildirgesi adresinden 26.04.2019’da alınmıştır.
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2014). Mükelleflerin hakları ve ödevleri rehberi. Ankara, Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı.
• Gencel, U. ve Kuru, E. (2012). Vergi kültürü ve vergi politikaları etkileşimi: Türkiye değerlendirmesi. Yönetim Bilimleri Dergisi. 10(20), 29-60.
• Gerçek, A. (2006). Vergilemede mükellef hakları ve Türkiye’deki durumun incelenmesi. Vergi Sorunları. 209, 121-149.
• Işık, A. (2009). Kültür ve kalkınma: Vergi kültürü örneği. Ege Akademik Bakış. 9. (2), 851-865.
• Kamu Denetçiliği Kurumu. (2018). Kamu Denetçiliği Kurumu 2017 Yıllık Raporu. Ankara, Kamu Denetçiliği Kurumu.
• Kamu Denetçiliği Kurumu. (2017). Kamu Denetçiliği Kurumu 2016 Yıllık Raporu. Ankara, Kamu Denetçiliği Kurumu.
• Kamu Denetçiliği Kurumu. (2016). Kamu Denetçiliği Kurumu 2015 Yıllık Raporu. Ankara, Kamu Denetçiliği Kurumu.
• Kamu Denetçiliği Kurumu. (2015). Kamu Denetçiliği Kurumu 2014 Yıllık Raporu. Ankara, Kamu Denetçiliği Kurumu.
• Kamu Denetçiliği Kurumu. (2014). Kamu Denetçiliği Kurumu 2013 Yıllık Raporu. Ankara, Kamu Denetçiliği Kurumu.
• Karcı, Ş.M. (2016). Ombudsman: İskandinav Modelleri ve Türkiye Uygulaması. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kılıç, R. (2011). Vergi idarelerinin görevleri açısından modernizasyon ihtiyacı. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 7(14), 363-376.
• Mutlu, A. ve Taşçı, K. (2013). Vergi dairelerinin mükelleflere davranış biçimlerinin vergilemede gönüllü uyuma etkisi: Malatya örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 12(45), 214-232.
• Savaşan, F. Altundemir, M.E. ve Ulupınar, A. (2012). Vergi uyuşmazlıklarının çözüm yollarının nitel araştırma yöntemleriyle karşılaştırılması. Maliye Dergisi. 162, 126-144.
• Serrano, F. (2007). The taxpayer’s rights and the role of the tax ombudsman: an analysis from a Spanish and comparative law perspective. Intertax. 35(5), 331-340.
• Tosuner, M. ve Demir, İ.C. (2009). Vergi ahlâkının sosyal ve kültürel belirleyenleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 14(1), 1-15.
• Yaltı, B. (Mayıs, 2012). Vergi uyuşmazlıklarında yeni başvuru yollarının yargıya etkisi: Ombudsman başvurusu ve bireysel başvuru: Danıştay ve İdari Yargı Günü 144. Yıl Sempozyumunda sunuldu, Ankara.
• Yılmaz, E. (2009). Uzlaşma Müessesesinin Hukuki Niteliği ve Temel Vergilendirme İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 13 (1-2), 321-351.