BÂKILLÂNÎ’NİN (Ö. 403/1013) İ‘CÂZ ANLAYIŞI

Yıl 2019, Sayı: 80, 73 - 94, 26.12.2019

Celalettin Divlekci

Öz

Bâkıllânî, i‘câzu’l-Kur’an tarihinde “kitaplar dönemi” (IV. asır vs.) olarak bilinen dönemde eser verip, eseri elimize ulaşan ilk ehl-i sünnet âlimidir. İ‘câza dair görüşleri yaklaşık 14 asır boyunca tartışma konusu olup, gündemden düşmemiştir. Müellif, İ‘câzu’l- Kur’an adını verdiği eserinde, i‘câz çeşitlerine yer verir. Bunları, (ı) gâipten haberler, (ıı) Hz. Peygamber’in (a.s) ümmiliği ve (ııı) Kur’an nazmının (üslûbunun) emsalsiz oluşu şeklinde üç temel başlıkta ele alır. Müellifin üzerinde detaylı olarak durduğu bu üçüncü kısımdır. On alt başlık altında ele aldığı konuda hedefi, bir dil metni olarak Kur’an’ın edebî değerini ortaya koymak ve bir benzerinin getirilemeyişinin (i‘câz) temel gerekçelerini açıklamaktır. Bâkıllânî’nin temel tezi; Kur’an’ın üslûp ve anlatım biçiminin o güne kadar bilinen bütün edebî tür ve biçimlerden farklı olduğu şeklindedir. Yazar tezini, Kur’an’da, insan sözünde bulunamayacak; Kur’an’a özel belâgat unsurlarını belirlemek suretiyle ispata çalışır.

Anahtar Kelimeler

Bâkıllânî, İ‘câz, Seci, Kur’an, Nazım.

Kaynakça

• Abbâs, İ‘câzü’l-Kur’âni’l-Mecîd, ; dirâse fî târihi’l-i‘câz, Ammân: Dâru’n-Nefâis, 2016 Abdurrahman, Âişe, el-İ‘câzü’l-Beyânî, Kahire: Dâru’l-Meârif, trs.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib, İ‘câzü’l-Kur’ân, thk. es-Seyyid Ahmed Sakr, Mısır: Dâru’l-Meârif, trs.
• _______, Hulâsatü’l-Burhân fî İhtisâr ve Tertibi İ‘câzi’l-Kur’ân, İhtisar: Muhammed b. Abilaziz el-Avâcî, Dimaşk: Dâru’l-Meymene, 2013.
• Boullata, Issa, “Kur’an’ın Retorik Yorumu: İ‘câz ve İlgili Konuları”. Çev. Hayati Aydın, İslâmî Araştırmalar Dergisi, Ankara, S: 3, 2005, C. XVIII, ss. 325-334.
• Dayf, Şevkî, Belâğatu: tatavvur ve tarih, 12. bs., Kahire: Dâru’l-Meârif, Kahire trs.
• Dayf, Ahmed, Mukaddime li-Dirâsâti Belâgati’l-Arab, Kahire: Matbaatü’s-Süfûr, 1921. Divlekci, Celalettin, “Ali b. İsa er-Rummânî’nin (ö.384/994) İ‘câz Anlayışı”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (35), İstanbul 2016, ss. 7-59.
• Ebû Musa, Muhammed, el-İ‘câzü’l-Belâğî, Kahire: Mektebetü Vehbe, 2012. Gölcük Şerafettin, “Bâkıllânî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), 1991, C. IV, ss. 531- 535.
• el-Hattâbî, Beyânü İ‘câzi’l-Kur’an, (Selâse Resâil fî İ‘câzi’l-Kur’an içinde) thk. Muham- med Halefullah-Muhammed Zalûl Selam, Dâru’l-Meârif, Mısır trs.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bakr Ahmed b. Ali, Târîhu Medineti’s-Selâm, Beyrut: Dâru’l- Ğarbi’l-İslâmî, 2001(I-XVII).
• Hüseyin Elmalı, “Kaside”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 2001, C. XXIV. s. 562-564. _______, Mirâtü’l-İslâm, Kahire: Dâru’l-Meârif, Kahire.
• İbn Belbân el-Hanbelî, Muhammed b. Bedrüddin, Büğyetü’l-Müstefîf fî İlmi’t-Tecvîd, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2001.
• İbn Asâkir, Tebtînü Kizbi’l-Müfterî, nşr. Zâhidü’l-Kevserî, Dimaşk: Dâru’t-Takvâ, 2017.
• İzz b. Abdisselâm, Kitâbü’l-Fetâvâ, nşr. Abdurrahman b. Abdülfettâh, Beyrut: Dâru’l- Marife, 1986.
• er-Râfiî, Mustafa Sâdık, İ‘câzü’l-Kur’ân ve Belâgatü’n-Nebeviyye, Beyrut: Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, 1990.
• Rummânî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsa, en-Nüket fî İ‘câzi’l-Kur’ân, (Selâse Resâil fî İ‘câzi’l- Kur’an içinde) thk. Muhammed Halefullah-Muhammed Zalûl Selam, Mısır: Dâru’l-Meârif, Mısır trs.
• es-Saîdî, Abdülmüteâl, Buğyetü’l-îzâh li Telhîsi’l-Miftâh, Kahire: Dâr İbni Hazm, 2018.
• Sekkâkî, Yusuf b. Muhammed, Miftâhu’l-Ulûm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
• Sultan, Münîr, İ‘câzü’l-Kur’ân beyne’l-Mu‘tezile ve’l-Eşâıra, İskenderiye 1986.
• Teftâzânî, Sa‘düddin, Muhtasaru’l-Meânî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Temel, Nihat, Kırâat ve Tecvîd Istılahları, İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 2013.
• Mahmûd, Cemâl Ebû Hassân, ed-Delâlâtü’l-Ma‘neviyye li Fevâsili’l-Âyâti’l-Kur’âniyye; dirâse fî beyâni’l-Kur’ân ve i‘câzihî, Ammân: Dâru’l-Feth li’d-Dirâsât ve’n- Neşr, 2010.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf, thk. Âdil Abdülmevcûd-Ali Muavvad, Riyad: Mektebetu Ubeykân, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ, thk. Şuayb Arnavud, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983 (I-XXIX).