AVRUPA SANATININ TEMELLERİNDE ORTA ASYA TÜRK SANATININ İZLERİ

Yıl 2020, Sayı: 81, 571 - 586, 27.03.2020

Yunus Berkli

Öz

Avrasya üslubu olarak isimlendirdiğimiz ve üslup birliği içerisinde gelişerek üç gruba ayrılan Orta Asya etkilerinin, Avrupa tarihi, düşüncesi, edebiyatı, kültür ve sanat eserlerindeki derin izleri, artık inkâr edilemez bir gerçek olarak araştırmacıların önemli inceleme alanlarında yer bulmuştur. Oldukça erken devirlerden olmak üzere Türk boylarının Kuzey Karadeniz ve doğu Avrupa’ya bozkır sanatının yani Avrasya üslubunun yayılmasında en önemli etken oldukları, bıraktıkları eserler ve bu eserlerin etki ettiği Avrupa sanatındaki örneklerinden rahatlıkla anlaşılmaktadır. Bu etkiler, Avrupa’nın hemen tamamında kendisini hissettirecek kadar güçlüdür. Artık Orta Asya Türk sanatı ve kültürüne ait etkilerin sadece sanatsal faaliyetlerle sınırlı kalmadığı, günlük hayata da tesir edecek kadar güçlü olduğu kaynaklarda geçmektedir. Etkilerin ilerleyen dönemlerde de yok olmadığı, aksine artarak devam ettiği görülür. Yapılan bilimsel çalışmalar ve kazı buluntuları, Avrasya üslup özelliklerinin geç dönemlerde dahi sevilerek kullanıldığını göstermesi bakımından önem arz eder. Özünü Orta Asya atlı bozkır kültürünün oluşturduğu yaşam biçimi ve inancından olan ve her birinin derin anlamları olan figür veya motiflerin, İslam ve Batı sanatına tesirleri sürekli görmezlikten gelinmiştir. Ancak yapılan çalışmalar ve ortaya çıkarılan yeni örnekler Orta Asya Türk sanatı ve kültürüne ait etkilerin sadece sanatsal faaliyetlerle sınırlı kalmadığı, günlük hayata da tesir edecek kadar güçlü olduğu kaynaklarda geçmektedir. Öyle ki Bizans’ta günlük yaşamda Hun kıyafetlerinin ve yaşam biçiminin moda olarak kabul gördüğü, Hunların saç biçimlerinin de Bizanslılar arasında sevilerek kullanıldığı klasik Bizans kaynaklarında geçmektedir. Etkilerin Roma /Bizans ile sınırlı kalmadığı, erken dönemde Pers ve devamında Sasanilerde de kuvvetli bir şekilde hissettirildiği dikkati çekmektedir. Bu çalışma ile Orta Asya Avrasya Üslubunun Batı Sanatı ve uygarlığına etkileri özellikle örneklerle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu etkilerin yerli ve yabacı araştırmacılar tarafından değerlendirmeleri de makalede, özellikle vurgulanmıştır

Anahtar Kelimeler

Hun Sanatı, Avrupa Sanatı, Bizans, Roma, Avrasya Üslubu.

Kaynakça

• Akurgal, E. (1944). İslam sanatında Türklerin rolü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi. II(4), 527-533.
• Berkli, Y. (2011). Türk sanatında Avrasya üslubunun evreleri Avrupa ve İslam sanatına etkileri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Blaşkoviç, J. (1908). Çekoslovakya’da Türklük. (Çev. Y. Gedikli), İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Brion, M. (2008). Hunların hayatı. (Çev. R. Uzmen). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2011). Osmanlılardan önce, Kuzey Karadeniz ve Doğu Avrupa’da Türk sanatı, www.ukid.org.tr/gora_tulin/2_bolum.pdf. (Erişim Tarihi: 26.03. 2011).
• Dellal, N. A. (2002). Alman kültür tarihinden seçme tarihi ve yazınsal ürünlerde Türkler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Diyarbekirli, N. (1993). İslamiyet’ten önce Türk sanatı başlangıcından bugüne Türk sanatı. Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Eliade, M. (2019). Kutsal ve kutsal dışı. (Çev. A. Berktay). İstanbul: 2. Basım. Alfa Yayınları.
• Faulkner, N. (2015). Roma: kartalların imparatorluğu. (Çev. Ç. Sümer). İstanbuL: Yordam Kitap Yayınları.
• Gültepe, G. (2019). Subjeden objeye görsel plastik bağlamında mitolojik tahayyül. Turkish Studies-Social Sciences. 14(4), 1489-1498.
• Grakov, B.N. (2008). İskitler. (Cev. D. A. Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Hillenbrand, R. (2005). İslam sanatı ve mimarlığı. (Çev. Ç. Kafescioğlu). İstanbul: Homer Kitabevi.
• İnalcık, H. (2013). Rönesans Avrupası (Türkiye’nin Batı medeniyetiyle özdeşleşme süreci). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kula, O. B. (2002). Batı düşünüşünde Türk ve İslam imgesi. İstanbul: Büke Yayınları.
• Kumrular, Ö. (2005). Dünyada Türk imgesi. (Makaleler), İstanbul: Kitap Yayınları.
• Kurat, A. N. (1971). Peçenekler, Uzlar ve Malazgirt zaferi. BTTD, Malazgirt Özel Sayısı, 47, 38-49
• Mack, E. R. (2005). Doğu malı batı sanatı. İstanbul: Kitap Yayınları.
• Nemeth, J. G. (1932). Die inschriften des schatzes von Nagy-Szent-Miklos. Macaristan. Ögel, B. (2003). İslamiyet’ten önce Türk kültür tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Özkeçeci, İ. (2006). Doğu Işığı. İstanbul: Sanat Dizisi.
• Prokopius, (1999). Bizans’ın gizli tarihi. (Çev. O. Duru), İstanbul: Nisan Yayınları.
• Roux, J-P. (2001). Orta Asya tarih ve uygarlık, (Çev. A. Kazancıgil, L. Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Roux, J-P. (2007). Türklerin tarihi. (Çev. A. Kazancıgil, L. Arslan-Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Strzygowski, J., Glück, H., Köprülü, F., (1975). Eski Türk sanatı ve Avrupa’ya etkisi. (Çev. A. C. Köprülü). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk tarihine giriş. (3. Baskı). İstanbul: Enderun Yayınları.
• Umar, B. (1998). Türkiye halkının ortaçağ tarihi. İstanbul: İnkılap Yayınları.