DIŞ TİCARETİN GÜMRÜK VERGİLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: MERSİN İLİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ AÇISINDAN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Sayı: 101, 130 - 148, 24.03.2025

Abdullah Burhan Bahçe , Adnan Özdemir

https://doi.org/10.17753/sosekev.1493194

Öz

Gümrük vergileri, Türkiye'de hem ithalat hem de ihracat işlemlerinde uygulanmakta ve çoğunlukla ithalat işlemlerine eklenmektedir. Uzun yıllar boyunca vergi gelirlerinin önemli bir kısmını oluşturan bu vergiler, ekonomik entegrasyon ve çeşitli ikili ve çok taraflı anlaşmalar sayesinde diğer yerel vergilerden muaf tutulmaktadır. Ancak gümrük vergilerinin sanayi sektörü üzerindeki etkileri, özellikle yerli üreticiler üzerindeki etkisi hâlâ yeterince anlaşılmamış bir konudur. Bu çalışma, Mersin ilindeki organize sanayi bölgeleri açısından dış ticaretin gümrük vergileri üzerindeki etkilerini incelemeyi hedeflemekte ve bu vergilerin devlet bütçesindeki yerini ele almaktadır. Araştırma, 2009-2022 yılları arasında Mersin organize sanayi bölgesinde toplanan gümrük vergileri verilerini temel almakta; TUİK verileri, akademik çalışmalar, YÖK tezleri, ilgili odaların resmi sayfaları ve çeşitli kurumlardan alınan bilgilerle desteklenmektedir. Toplanan bilgiler, betimleyici analitik bir araştırma ile karşılaştırılarak tartışılmıştır. Sonuçlar, Mersin'in dış ticaretinde 2019 yılına kadar bir iyileşme yaşandığını ve ithalat kapasitesinin güçlendiğini göstermiştir. Bu iyileşmede serbest bölge ve gümrüklü antrepoların Mersin ilinin ihracatına katkısı etkili olmuştur. Ancak, 2020 yılı ve sonrasında pandemi ve deprem gibi olumsuz durumlar nedeniyle faaliyetlerdeki trendin düşüşe geçtiği gözlenmiştir. 2009-2023 yılları arasında Mersin'deki sanayi girişimlerinin Türkiye içindeki payı %2.20- %2.30 aralığında sabit kalmış, bu durum Mersin'in sanayi açısından istikrarlı bir performans sergilediğini fakat diğer bölgelerle belirgin bir fark yaratmadığını göstermektedir. Bu çalışma, ekonomik ve ticari politikaların sürdürülebilir büyüme için dikkatli bir şekilde yönetilmesinin kritik önemini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dış ticaret politikası, Gümrük vergileri, Organize sanayi bölgeleri

Effects of Foreign Trade on Customs Duties: An Evaluation with Regards to Mersin Province Organized Industrial Zones

Öz

Customs duties in Turkey are levied on both import and export transactions, primarily added to import transactions. These taxes, which have constituted a significant part of tax revenues for many years, are exempt from other local taxes thanks to economic integration and various bilateral and multilateral agreements. However, the impact of customs duties on the industrial sector, particularly domestic producers, remains poorly understood. This study examines the impact of foreign trade on customs duties from the perspective of organized industrial zones (OIZs) in Mersin province and investigates the position of these duties in the state budget. This research is based on customs duty data collected in the Mersin OIZ between 2009 and 2022 and is supported by TUIK data, academic studies, YÖK theses, official pages of relevant chambers, and information obtained from various institutions. The collected data were compared and discussed using a descriptive analytical method. The results showed that there was an improvement in Mersin's foreign trade and the import capacity was strengthened until 2019. The contribution of free zones and bonded warehouses to Mersin province's exports was effective in this improvement. However, it has been observed that the trend in activities has decreased in 2020 and beyond due to negative situations such as pandemics and earthquakes. Between 2009 and 2023, the share of industrial enterprises in Mersin in Turkey remained constant between 2.20% and 2.30%, which shows that Mersin exhibited a stable performance in terms of industry but did not create a significant difference with other regions. This study highlights the critical importance of carefully managing economic and trade policies for sustainable growth.

Anahtar Kelimeler

Customs duties, Foreign trade, Organized industrial zones

Kaynakça

• Akdoğan, A. (1991). Vergilerin incelenmesi ve değerlendirilmesi (Yasal düzenlemelerin işleyişleri açısından. Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Matbaası.
• Aliyev, S. (2006). Azerbaycan dış ticaret vergilerinin gelişimi ve ekonomiye etkileri (Tez No. 204326) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Altıntaş, H. (2021). Gümrük vergilerinin yapısının, Türkiye gümrük ve Avrupa gümrük mevzuatı çerçevesinde karşılaştırılması. İksad.
• Atabay, İ. (2005). İhracatçı işletmeler ile ihracatçı olmayan işletmeler arasındaki farklılıklar ve ihracat performansının analizi: Zeytinyağı sektöründe bir inceleme (Tez No. 190604) [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bahçe, A. B., & Dönmez, Ö. (2017). Kamu harcamalarında mali ve hukuki boyutlar: Türkiye değerlendirmesi. The Journal of Academic Social Science, 2017(40), 168-180. http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.11949
• Çimen, A. (1996). Gümrük birliği ve Avrupa topluluğu ilişkileri. Adil.
• Demir, E. (2024). Sosyal bilimlerde nitel araştırma teknikleri üzerine betimsel bir çalışma. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(46), 313-328. https://doi.org/10.21550/sosbilder.1340355
• Gerekli, İ. (2014). Gümrük vergisi oranlarının uluslararası pazarlamaya etkisi (Tez No. 355862) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Gök, A. (2015). Gümrük vergileri uyuşmazlıkları ve çözüm yolları (Tez No. 398215) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Gürsoy, Y. (2007). Dış ticaret işlemleri yönetimi (3. basım). Ekin.
• Kalpalı, İ. (2007). Avrupa Birliği’nde dış ticaret mali yükümlülükleri ve Türkiye açısından değerlendirilmesi (Tez No. 207780) [Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karluk, S. R. (2007). Küreselleşen dünyada uluslararası kuruluşlar (6. basım). Beta.
• Karluk, S. R. (2003). Uluslararası ekonomi teori ve politika (7. basım). Beta.
• Karluk, S. R. (1998). Uluslararası ekonomi (5. basım). Beta.
• Kemer, O. B. (2005). Dış ticaret teknikleri: Teori ve uygulama. Alfa Akademi.
• Kılınç, S. (2014). Gümrük vergisi uyuşmazlıklarının idari ve yargısal aşamada çözüm yolları (Tez No. 362962) [Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kolçak, M. (2013). Dış ticaret vergilerinin Türkiye ekonomisine etkileri. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(4), 188-209.
• Mersin Ticaret ve Sanayi Odası. (2022). Mersin ekonomik raporu. https://www.mtso.org.tr/tr/a/2022-mersin-ekonomik-raporu adresinden 15.06.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Seyitoğlu, H. (2001). Uluslararası iktisat teori politika ve uygulama (14. basım). Güzem.
• Subaşı, M., & Okumuş, K. (2017). Bir araştırma yöntemi olarak durum çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419-426.
• Şahin, M. (2017). Gümrük vergilerinde vergi uyumunun artırılması. (Tez No. 469267) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Tokatlıoğlu, M. Y. (2005). Türkiye’de dış ticaretin vergilendirilmesi ve Avrupa birliği. Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(10), 46-72.
• Toroslu, M. V. (1999). Uygulamalı dış ticaret işlemleri ve muhasebe (2.basım). Beta.
• Tuncer, S. (2001). Gümrükler ve gümrük vergileri (Teori ve uygulama). Yaklaşım.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) (2024). Dış ticaret istatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/disticaret.zul?param1=2&param2=0&sitcrev=0&isicrev=3&sayac=5804 adresinden 11.06.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Üyümez, E. M., & Gültekin, R. (2016). Gümrük denetimi: Türkiye uygulamalarının analizi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(14), 343-365. https://doi.org/10.20875/sb.30139