Being a Woman Academician in Academic Career Steps: A Study within the Scope of Content Analysis

Yıl 2025, Sayı: 101, 377 - 389, 24.03.2025

Çağla Üst Can

https://doi.org/10.17753/sosekev.1620483

Öz

The academic career process in the world and in Turkey has a structure that covers certain conditions and actually challenges all academics regardless of gender. However, especially in cultures with a traditional patriarchal structure, the excessive responsibilities imposed on women make the difficulties to be overcome in the academic career process insurmountable. In this study, which aims to reveal the difficulties experienced by academic women in the career process and the factors that hinder them, studies conducted in Turkey are discussed. The studies on the career barriers of female academics published in national literature (Google Scholar, Dergipark, TR Dizin, ACARINDEX, and YÖKTEZ), published between 2013-2023 and analyzed using qualitative research methods, specifically content analysis. As a result of the analysis of the data obtained, it was seen that career barriers were grouped under three categories: individual, organizational and social. It was seen that the most frequently repeated career barrier in the studies was individual career barriers and the multiple roles sub-theme was the most frequently repeated barrier in this theme. The most frequently repeated theme in the social barriers category was gender inequality, while the most frequently repeated theme in the organizational barriers category was work-related reasons. The findings actually show that the most significant career obstacles for women stem from individual factors, and that taking on multiple roles and culturally accepting this greatly hinders career development. In light of these findings, it is believed that reducing the responsibilities women undertake and sharing roles would significantly reduce career obstacles.

Anahtar Kelimeler

Female academician, Career barrier, Content analysis

AKADEMİK KARİYER BASAMAKLARINDA KADIN AKADEMİSYEN OLMAK: İÇERİK ANALİZİ KAPSAMINDA BİR İNCELEME

Öz

Dünyada ve Türkiye’de akademik kariyer süreci belli şartları kapsayan ve aslında cinsiyet farkı gözetmeksizin tüm akademisyenleri zorlayan bir yapıya sahiptir. Ancak özellikle gelenekçi ataerkil yapıya sahip kültürlerde kadınlara yüklenen sorumlulukların fazlalığı, akademik kariyer sürecinde baş edilmesi gereken zorlukları aşılamaz bir hale getirmektedir. Akademisyen kadınların kariyer sürecinde yaşadıkları zorlukların ve onları engelleyen unsurların neler olduğunun ortaya çıkarılmasını amaçlayan bu çalışmada Türkiye özelinde yapılmış çalışmalar ele alınmıştır. Ulusal alan yazınında yer alan (Google Akademik, Dergipark, TR Dizin, ACARINDEX ve YÖKTEZ), 2013-2023 yılları arasında yayınlanmış, akademisyen kadınların kariyer engellerini konu alan çalışmalar toplanmış ve nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi kullanılarak incelenmiştir. Elde edilen verilerin analizi sonucunda kariyer engellerinin; bireysel, örgütsel ve toplumsal olmak üzere üç kategori altında toplandığı görülmüştür. Çalışmalarda en sık tekrarlanan kariyer engelinin bireysel kariyer engelleri olduğu ve çoklu roller alt temasının bu temada en sık tekrarlanan engel olduğu görülmüştür. Toplumsal engeller kategorisinde en sık tekrarlanan temanın toplumsal cinsiyet eşitsizliği; örgütsel engeller kategorisinde en sık tekrarlanan temanın ise işle ilgili nedenler olduğu görülmüştür. Elde edilen bulgular aslında kadınların en önemli kariyer engellerinin bireysel faktörlerden kaynaklandığını ve çoklu roller üstlenmenin ve bunu kültürel olarak kabullenmenin kariyer gelişimini büyük ölçüde baltaladığını göstermektedir. Bu sonuçlar ışığında kadınların üstlendikleri sorumlulukların azaltılması ve rol paylaşımı yapılmasının kariyer engellerinin büyük oranda azalmasını sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kadın akademisyen, Kariyer engeli, İçerik analizi

Kaynakça

• Adak, N. (2018). Akademide kadınlar: Yükseköğrenime giriş ve kariyerde ilerleme. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 1(1), 23-38.
• Akyüz Ünlü, B. (2014). Kadınların kariyer engelleri ile kariyer tatmini ve yaşam doyumu ilişkisi (Tez No. 364900) [Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Alas, C. (2019). Kadın akademisyenlerin kariyer engelleri ve iş tatmini deneyimleri üzerine fenomenolojik bir araştırma (Tez No. 554919) [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Armenti, C. (2000). Women academics blending private and public lives [Doktora Tezi, Toronto Üniversitesi]. Utoronto Scholaris.
• Arthur, N., Patton, W., & Giancarlo, C. (2007). International project participation by women academics. Canadian Journal of Education, 30(1), 323-348.
• Atacan, T., & Genç, K. Y. (2023). Kadın çalışanların kariyer gelişimlerinde cam tavan sendromu etkisi: Türkiye’de “Cam Tavan Sendromu” konusunda yapılan lisansüstü tezlerin bibliyometrik analiz yöntemiyle incelenmesi. Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, 7(24), 275-298. https://doi.org/10.31455/asya.1215280
• Başarır, F., & Sarı, M. (2015). Kadın akademisyenlerin “kadın akademisyen olma”ya ilişkin algılarının metaforlar yoluyla incelenmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 5(1), 41-51.
• Baz, D., & Aslan, A. E. (2021). Üst düzey kadın yöneticilerin kariyer engellerinin incelenmesi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(41), 3503-3533. https://doi.org/10.26466/opus.865901
• Betz, N. (2008). Women’s career development. F. L. Denmark & M. A. Paludi (Eds.), Psychology of women: Handbook of issues and theories (pp.717-752). Praeger.
• Bingöl, H., & Gündoğdu, C. (2020). Spor eğitimi veren kadın akademisyenlerin kariyer engellerinde demografik ve mesleki özelliklerin etkisi. İnönü Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 7(2), 1-11.
• Bircan, H. M., & Erdoğmuş, N. (2020). Kadın akademisyenlerin kariyer kimliği inşası: Araştırma yapmak isteyen anne öğretim üyesi. Journal of Economy Culture and Society, 1, 177-206. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1285404
• Bozkurt, Ö. (2019). Kariyer engelleri ve kariyer sorunları. E. Kaygın & Y. Zengin (Eds.), Kariyer temel kavramlar, yönetimi, güncel konular içinde (ss. 63-74). Eğitim.
• Carvalho, I., Costa, C., Lykke, N., & Torres, A. (2019). Beyond the glass ceiling: gendering tourism management. Annals of Tourism Research, 75, 79-91. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S016073831830152X?via%3Dihub
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Research methods in education. Routledge.
• Cotter, D. A., Hermsen, J. M., Ovadia, S., & Vanneman, R. (2001). The glass ceiling effect. Social Force, 80(2), 655-681.
• Çakır, İ., & Arslan, R. (2018). Türkiye’deki üniversitelerde kadın akademisyenlerin karşılaştıkları sorunlar ve Bartın Üniversitesi’nde çalışan kadın akademisyenler üzerine bir araştırma. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(18), 265-280.
• Demirdelen D., & Ulama Ş. (2013). Demografik değişkenlerin kariyer tatminine etkileri: Antalya’da 5 yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. İşletme Bilimi Dergisi, 1(2), 65-89.
• Demirtaş, B., & Yeşilyurt Gündüz, Z. (2019). Türkiye’de uluslararası ilişkiler disiplininde kadın akademisyen olmak: Cam tavanlar ve fildişi bodrumlar. Alternatif Politika, 12(1), 228-259.
• Derks, B., Van Laar, C., Ellemers, N., & De Groot, K. (2011). The gueen bee phenomenon: Why women leaders distance themselves from other women. The Leadership Quartely, 22(3), 499-514. Ergöl, Ş., Koç, G., Eroğlu, K., & Taşkın, L. (2012). Türkiye’de kadın araştırma görevlilerinin ev ve iş yaşamlarında karşılaştıkları güçlükler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(1), 43-49.
• Gerdek, K. (2017). Kariyer yaşamında karşılaşılan engeller ve iş yaşam yalnızlığı arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik kadın akademisyenler üzerine bir araştırma (Tez No. 459973) [Yüksek Lisans Tezi, Avrasya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Global Gender Gap Report, (2023). Insight report june 2023, World Economic Forum. https://www.weforum.org/publications/global-gender-gap-report-2023/ [Erişim tarihi: 12.12.2024].
• Gönenç, İ. M., Akgün, Ş., Bahar Özvarış, Ş., & Emin Tunç, T. (2013). An analysis of the relationship between academic career and sex at Hacettepe University. Eğitim ve Bilim, 38(170), 166-178.
• Gündüz, Y. (2010). Öğretmen algılarına göre kadın öğretmenlerin kariyer engellerinin incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi, 10(1), 133-149.
• İrey, Ç. (2011). Türkiye üniversitelerinde kadın emek gücü, Selçuk üniversitesi kadın akademisyenler üzerine bir araştırma (Tez No. 294551) [Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karaca, A. (2007). Kadın yöneticilerde kariyer engelleri: cam tavan sendromu üzerine uygulamalı bir araştırma (Tez No. 217549) [Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karcıoğlu, F., & Leblebici, Y. (2014). Kadın yöneticilerde kariyer engelleri: “Cam tavan sendromu” üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(4), 1-20.
• Kaya, L. (2022). Kadınların akademik kariyer engelleri: Toplumsal cinsiyet eşitsizliği. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi, 4(2), 121-125.
• King, J., Maniam, B., & Leavell, H. (2017). Shattered glass and creaky steps: Remodeling the glass ceiling and glass escalator theories using an intersectional toolbox. Southern Journal of Business and Ethics, 9, 194-203. https://research.ebsco.com/c/awctia/viewer/pdf/2j62m7utjn
• Kirişçi, G., & Can, N. (2020). Eğitim ve okul yöneticilerinin cam tavan sendromuna ilişkin görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED), 6(2), 618-636.
• Krippendorff, K. (2013). Content analysis: An introduction to its methodology. Sage.
• Lune, H., & Berg,B.L. (2017). Qualitative research methods for the social sciences. Pearson Education Limited.
• Lyness, K. S., & Schrader, (2006). Moving ahead or just moving?: An examination of gender differences in senior corporate management appoinments. Group & Organization Management, 31(6), 651-676.
• Mavin, S. (2001). Women’s career in theory and practice: Time for change. Women in Management Review, 16(4), 183-192.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Sage.
• Morley, L. (2005). Gender equity in commonwealth higher education. Women’s Studies İnternational Forum, 28(2-3), 209-221. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2005.04.008
• O’Connor, V. J. (2001). Women and men in senior management- a “different needs” hypothesis. Women in Management Review, 16(8), 400-404.
• Oakley, J. G. (2000). Gender-based barriers to senior management positions: Understanding the scarcity of female CEOs. Journal of Business Ethics, 27, 321-334. https://link.springer.com/article/10.1023/A:1006226129868
• Özkanlı, Ö., & Korkmaz, A. (2000). Kadın akademisyenler. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Öztürk, F. (2018). Spor eğitimi veren kadın akademisyenlerin kişilik özellikleri ile kariyer engellerinin belirlenmesi (Tez No. 516236) [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Patton, W., & McMahon, M. (2006). The systems theory framework of career development and counseling: Connecting theory and practice. International Journal for the Advancement of Counselling, 28(2), 153-166. https://doi.org/10.1007/s10447-005-9010-1
• Wall, S. (2008). Of heads and hearts: Women in doctoral education at a Canadian University. Women’s Studies International Forum, 31(3), 219–228. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2008.04.007
• Weyer, B. (2006). Do multi–source feedback ınstruments support the existence of a glassceiling for women leaders. Women in Management Review, 21(6), 441–457. https://doi.org/10.1108/09649420610683453/full/html White, B. (1995). The career development of successful women. Women In Management Review, 10(3), 4-15. https://doi.org/10.1108/09649429510085053/full/html
• White, K. (2004). The leaking pipeline: Women postgraduate and early career researchers in Australia. Tertiary Education and Management, 10(3), 227-241.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yüksek Öğretim Kurumu (2024), Kadınların Yükseköğretime Erişimi, https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2024/kadinlarin-yuksekogretime-erisimi.aspx [Erişim tarihi: 24.12.2024].
• Zeybek, E. (2010). Kariyer engelleri ve cam tavan: Ankara’da faaliyet gösteren 4 ve 5 yıldızlı otel işletmelerinde bir uygulama (Tez No. 279643) [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.