Yazarlar ve Edebî Dönemler Bağlamında Cumhuriyet Öncesi Türk Hikâyelerindeki Aile ile İlgili Konulara Genel Bir Bakış

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 212 - 225, 23.06.2020

Yavuz Selim Uğurlu

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.726868

Öz

Edebî eserlerin temel konusu olan insan, bir toplum içinde yaşamaktadır. Her insan doğar doğmaz bir aile sahibi olarak dünyaya gelmektedir. İşte bu noktada edebiyat ile sosyolojinin yolu birbiriyle kesişmektedir. Konusu insan olan edebiyat, bir aile sahibi olarak dünyaya gelen insanı toplumun en küçük birimi olan aile içerisinde ele alır. Bu da gerek edebiyat-aile gerekse sosyoloji-aile arasındaki ilişkiye işaret eder. Aileyi işleyen tahkiyeli türler içerisinde hikâye önemli bir yer tutmaktadır. Tanzimat Dönemi’yle Cumhuriyet’in ilan edilişi arasındaki süre Türk halkı açısından değişimin, Türk edebiyatı açısından da yeni türlerin girişiyle birlikte sanat anlayışındaki farklılaşmanın meydana geldiği bir zaman dilimidir. 1870-1923 arasındaki zaman diliminde Ahmet Mithat Efendi, Samipaşazâde Sezai, Halit Ziya Uşaklıgil, Ömer Seyfettin, Ahmet Râsim başta olmak üzere birçok sanatçı hikâyelerinde aile konusunu işler. Bu eserlerde okuyucunun karşısına aile ile ilgili olarak ailenin kuruluşu ve gelişmesi, aile içi ilişkiler, aile ve günlük hayat, aileyi dağıtan veya derinden etkileyen olaylar başta olmak üzere birçok konu çıkar. Bu çalışmada sanatçıların Cumhuriyet öncesi döneme ait hikâyelerinde aile ile ilgili hangi konulara yer verdikleri edebî dönemler bağlamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

hikâye, aile, edebiyat, Cumhuriyet Öncesi Dönem, edebî dönemler

AN OVERWIEW OF ISSUES RELATED TO FAMILY IN PRE-REPUBLICAN TURKISH STORIES IN THE CONTEXT OF AUTHORS AND LITERARY PERIODS

Öz

Human, the main subject of literary works, lives in a society. Every person has a family as soon as s/he is born. At this point the paths of literature and sociology cross. The literature deals with human as a member of the family, the smallest unit of society. This indicates the relationship between both literature-family and sociology-family. The story has a significant place among the narrative genres that handle family. The period between the Tanzimat Era and the proclamation of the Republic is a time period that refers to a change for Turkish society and also that refers to the differentiation in the understanding of art with the introduction of new genres in terms of Turkish literature. In the time period between 1870-1923, many authors, including Ahmet Mithat Efendi, Samipaşazade Sezai, Halit Ziya Uşaklıgil, Ömer Seyfettin, Ahmet Rasim, deal with the family issue in their stories. In these works, the reader confronts with many topics, such as the establishment and development of family, family relations, family and daily life, events that distribute or deeply affect the family. In this study, the issues related to family in mentioned authors’ stories belonging to the pre-Republican period were discussed in the context of literary periods.

Anahtar Kelimeler

Story, Family, Literature, Pre-Republic Period

Kaynakça

• Abdullah Zühdî. (2017). Rehgüzâr-ı Matbuâtta. (S. Günaydın, Dü.) Ankara: Cümle Yayınları. Adıvar, H. E. (1981). Dağa Çıkan Kurt. İstanbul: Remzi Kitabevi. ——. (1967). Harap Mabetler. İstanbul: Atlas Kitabevi. Ahmet Mithat Efendi. (2013). Durub-ı Emsal-i Osmaniye: Şinasi Hikemiyatının Ahkâmı -Tasvir- (1. b.). (İ. Enginün, Dü.) İstanbul: Degâh Yayınları. ——. (2001). Letaif-i Rivayat (1. b.). (F. Gökçek, S. Çağın, Dü) İstanbul: Çağrı Yayınları. Ahmet Rasim. (r. 1310). Afîfe. İstanbul: Âlem Matbaası. ——. (r. 1316). Bir Sefîlenin Evrâk-ı Metrûkesi. Konstantiniye: Babıali Caddesinde 38 Numaralı Matbaa. ——. (r. 1316). Endişe-i Hayat. İstanbul: Bab-ı Âli Caddesinde 38 Numaralı Matbaa. ——. (r. 1339). İki Günahsız Sevdâ. İstanbul: İkdam Matbaası. ——. (2017). İki Güzel (Hamamcı Ülfet). İstanbul: Maviçatı Yayınları. ——. (2015). İki Güzel Günahkâr. (H. Aydın, Dü.) İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi. ——. (1307). İlk Sevgi. İstanbul: Mekteb-i Sanayi Matbaası. ——. (1308). Mehâlik-i Hayat. İstanbul: A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası. ——. (1308). Meyl-i Dil. Konstantiniye: Matbaa-i Ebuzziya. ——. (1315). Nâkâm. Konstantiniye: Mâlumât Matbaası. ——. (1311). Numûne-i Hayâl. İstanbul: Âlem Matbaası-Ahmed İhsan ve Şürekâsı. ——. (1308). Tecârib-i hayat. İstanbul: A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası. Aka Gündüz. (1327). Türk Kalbi. İstanbul: Matbaa-i Hukukiye Matbaası. ——. (1329). Türk'ün Kitabı. İstanbul: Selanik Matbaası. ——. (1330/1914). Zifaf Hatırası. İstanbul: Cem'i Kütüphanesi. ——.-Enes Avni müstearıyla-. (r. 1330). Odalığın Defteri. İstanbul: Cem'i Kütüphanesi. Cemil Süleyman. (2014). Bütün Hikayeler. (A. Akın, Dü.) İstanbul: Papersense Yayınları. Demir, A. (2006). Başlangıcından Cumhuriyet'e Kadar Ana Çizgileriyle Türki Hikâyesi. Başlangıcından Cumhuriyet’e Kadar Ana Çizgileriyle Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi , IV (7), 99-128. Emin Nihad Bey. (1978-1981). Müsâmeretnâme Gece Hikâyeleri (1. b.). (M. İ. Uzun, Dü.) İstanbul: Tercüman Gazetesi. Ercümend Ekrem. (r. 1341). Teravihten Sahura. İstanbul: Orhaniye Matbaası. Fahri Celâl. (2017). Kedinin Kerameti. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Fatma Makbûle Leman. (r. 1331). Ma'kes-i Hayal. İstanbul: Matbaa-i Ahmet İhsan ve Şürekâsı. Güntekin, R. N. (Yıl Belirtilmemiş). Eski Ahbâb. Basım Yeri Belirtilmemiş: Ahmed ihsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi. ——. (r. 1335). Recm-Gençlik ve Güzellik. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi. ——. (1993). Sönmüş Yıldızlar (11. Baskı b.). İstanbul: İnkılâp Yayınevi. Gürpınar, H. R. (1966). Kadınlar Vaizi. İstanbul: Atlas Kitabevi. Halide Edip ; Yakup Kadri; Falih Rıfkı ; Mehmed Âsım. (r. 1338). İzmir'den Bursa'ya, Hikâyeler, Mektublar ve Yunan Ordusunun Mes'uliyetine Dair Bir Tetkik. İstanbul: Akşam-Teşebbüs Matbaası. İzzet Melih. (1922). Hüzün ve Tebessüm (2. b.). İstanbul: Sabah Matbaası. Kabaklı, A. (1971). Türk Edebiyatı (3. b., c. I). İstanbul: Türk Edebiyatı Yayınları. Karaosmanoğlu, Y. K. (2006). Bir Serencam (5. b.). İstanbul: İletişim Yayınları. Karay, R. H. (1995). Memleket Hikâyeleri. (E. Karay, Dü.) İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Mehmet Celâl. (b. 1318). İsmete Taarruz. İstanbul: A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası. ——. (2014). Mehmed Celâl'in Hikâye ve Romanları. (N. Şen, Dü.) Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları. ——. (r. 1318). Piyano. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası. ——. (1317). Solgun Yadigârlar. İstanbul: A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası. ——. (r. 1324). Zindan Kapısında. İstanbul: Matbaa-i Ahmet Kâmil. Mehmet Rauf. (r. 1325). Âşıkâne. İstanbul: Hilal Matbaası. ——. (r. 1330). Hanımlar Arasında. Dersaadet: Kanaat Matbaası. ——. (r. 1325). İhtizar. İstanbul: Hilal Matbaası. ——. (r. 1338). İlk Temas İlk Zevk. İstanbul: Kütüphane-i Sûdî. ——. (r. 1330). Kadın İsterse. İstanbul: Melâl Matbaası. ——. (2007). Mehmed Rauf Seçme Hikâyeler. (R. Tarım, Dü.) İstanbul: 2007. ——. (1920). Pervaneler Gibi. İstanbul: Orhaniye Matbaası. ——. (2017). Son Emel. İstanbul: Mühür Kitaplığı Yayınları. ——. (2011). Üç Hikâye. (R. Tarım, Dü.) İstanbul: Özgür Yayınları. Mehmet Vecihî. (1314/1898). Halime. Dersaadet: İkdam Matbaası. ——. (r. 1315). Hasbihâl. İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası. ——. (r. 1314). Hikâye-i Muntehabe Mecmûası. Dersaâdet: İkdam Matbaası. ——. (r. 1314). Nerîme. İstanbul: Malumat Matbaası. ——. (r. 1315). Netîce yahud Bir Yetimin Sergüzeşti. İstanbul: Asır Matbaası. ——. (r. 1315). Vuslat. İstanbul: Asır Matbaası. Mehmet Rıfat. (r. 1326). Gönüllü/Henüz On Altı Yaşında. İstanbul: Artin Asaduryan Matbaası. Mustaf Reşit. (r. 1312). Tesâvir-i Hayat. İstanbul: İstepan Matbaası. ——. (r. 1304). Hanım Mektupları (2. Baskı b.). İstanbul: Matbaa-i Ebuzziyâ. Mutluay, R. (1976). 50 Yılın Türk Edebiyatı (3. b.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Müftüoğlu, A. H. (1971). Çağlayanlar. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. ——. (1969). Haristan ve Gülistan (3. b.). İstanbul: Ötüken Yayınevi. ——. (1308/). Leyla yahud Bir Mecnun'un İntikamı. İstanbul: Asır Kütüphanesi. Münir Süleyman. (r. 1330). Düğün Gecesi Sağır Güveyin Muaşakası. İstanbul: Mesâi Matbaası. Nâbizâde Nâzım. (2015). Karabibik ve Diğer Hikâyeler (1. b.). (S. Çağan, N. Kurudere, Dü) İstanbul: Dergâh Yayınları. Osman Cemâl. (r. 1339-1341). Altın Babası. İstanbul: Cihan Biraderler Matbaası. ——. (r. 1339-1341). Çuvalcı Şeyhinin Halefi. İstanbul: Sabah Matbaası. Ömer Seyfettin. (2017). Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikâyeler 1 (5. b.). (H. Argunşah, Dü.) İstanbul: Dergâh Yayınları. ——. (2017). Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikâyeler 2 (4. b.). İstanbul: Dergâh Yayınları. ——. (2017). Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikâyeler 3 (4. b.). (H. Argunşah, Dü.) İstanbul: DergâhYayınları. ——. (2014). Ömer Seyfettin Bütün Eserleri Hikâyeler 4 (3. b.). (H. Argunşah, Dü.) İstanbul: Dergâh Yayınları. Peyami Safa. (r. 1335). Aşağı Katın Kiracıları. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası. ——. (r. 1338). Ava Giden Avlanır. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası. ——. (r. 1336). Cazibeli Kız. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası. ——. (r. 1338). Gençliğimiz. İstanbul: Orhaniye Matbaası. ——. (1980). Hikâyeler. İstanbul: Ötüken Yayınları. Râif Necdet. (r. 1317-1326). Hisler ve Fikirler. İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı. Recaizâde Mahmut Ekrem. (2014). Muhsin Bey Yahut Şâirliğin Hazin Bir Neticesi. (A. M. Kot, S. Yalçın, Dü, B. Ülger, Çev.) İstanbul: Papersense Yayınları. ——. (r. 1313). Şemsa. İstanbul: Âlem Matbaası. Safvetî Ziya. (2017). Bir Safha-i Kalb. (M. Balık, Dü.) Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları. ——. (2016). Hanım Mektupları. (M. K. Özgül, Dü.) Ankara: Cümle Yayınları. ——. (r. 1330). Kadın Ruhu. İstanbul: Tanin Matbaası. Samipaşazâde Sezai. (2003). Samipaşazâde Sezai Bütün Eserleri (1.Baskı b., Cilt 1). (Z. Kerman, Dü.) Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları. Sedes, S. İ. (2015). Geceye Âşık & Gönül Sarmaşıkları. (M. Aydemir, Dü.) Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları. Selahaddin Enis. (r. 1339-1342). Sara. İstanbul: Orhaniye Matbaası. Şen, C. (2009). Fecriâtî Encümeni Edebiyatı. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic , 4/1-II , 1333-1426. Tepeyran, E. H. (2017). Eski Şeyler. (İ. Özen, T. Özen, Dü) İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları. Tokgöz, A. İ. (r. 1308). Bahse Ne Dersiniz. Konstantiniye: Âlem Matbaası. ——. (r. 1307). Küçük Fıkralar. İstanbul: Âlem Matbaası. ——. (r. 1308). Postacı. Konstantiniye: Âlem Matbaası. Uşaklıgil, H. Z. (1987). Bir Hikâye-i Sevda. (Ş. Kutlu, Dü.) İstanbul: İnkılâp Kitabevi. ——. (r. 1306). Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası. İstanbul: Mihran Matbaası. ——. (r. 1330). Bir Şi'r-i Hayal. İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı. ——. (2005). Bir Yazın Tarihi. (K. Andı, Dü.) İstanbul: Özgür Yayınları. ——. (2016). Bu muydu? (M. Çevikdoğan, Dü.) İstanbul: Can Yayınları. ——. (r. 1316). Heyhat. Konstantiniyye: Ahmet İhsan ve Şürekası Âlem Matbaası. ——. (2004). Küçük Fıkralar. (F. Aslan, Dü.) İstanbul: Özgür Yayınları. ——. (r. 1312). Nâkil. Konstantiniyye: Matbaa-i Ebuzziya. ——. (2010). Sepette Bulunmuş/Hepsinden Acı. (D. Soğanoğlu, Dü.) İstanbul: Özgür Yayınları. ——. (1987). Solgun Demet. (Ş. Kutlu, Dü.) İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Yalçın, H. C. (2013). Hayat-ı Hakîkiye Sahneleri. (F. Arslan, Dü.) Konya: Salkımsöğüt Yayınları. ——. (r. 1326). Hayât-ı Muhayyel (3. Baskı b.). İstanbul: İkdam Matbaası. ——. (1943). Niçin Aldatırlarmış? İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi.