Denetleme ve Yükseltme Görüngüsü Açısından Türkçede Mastar Cümleleri

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 201 - 206, 30.04.2021

Duygu Özge Gürkan

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.864185

Öz

Bu çalışmanın konusunu Türkçede mastar cümleleri oluşturmaktadır. Türkçede mastar cümleleri -mAk, -mA ve -(y)Xş biçimbirimleriyle kurulan bağımlı cümle tiplerinden biridir. Mastar cümleleri, tıpkı temel cümleler gibi kendilerine ait özne, nesne, tümleç gibi cümle ögelerini içerebilirler. Bu çalışmanın metodolojisi esas olarak Üretici Dilbilgisi Kuramına dayanmaktadır. Türkçede mastar cümleleri, Üretici Dilbilgisinin bir altkuramı olan İlkeler ve Değiştirgenler Kuramına bağlı iki ayrı görüngü kapsamında incelenmiştir: Denetleme ve yükseltme. İngilizce model alınarak oluşturulan bu kuram çeşitli dönüşüm işlemleriyle bütün dilleri ortak kurallarla incelemeyi hedeflemektedir. Dolayısıyla, bu çalışmada mastar cümleleri denetleme ve yükseltme görüngülerine göre incelenirken aynı zamanda Türkçe ve İngilizce tipi mastar cümleleri de birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmanın sonucunda Türkçe mastar cümlelerinin denetlemeye izin verirken, yükseltmeye ise izin vermediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

mastar cümleleri, Üretici Dilbilgisi, denetleme, yükseltme, Türkçe

INFINITIVE CLAUSES IN TURKISH IN TERMS OF CONTROL AND RAISING PHENOMENA Abstract

Öz

The subject of this study is infinitive clauses in Turkish. Infinitive clauses in Turkish are one of the subordinate clause types formed with the morphemes -mAk, -mA and -(y)Xş.
Infinitive clauses can contain sentence elements such as subject, object and complement, just like main clauses. The methodology of this study is mainly based on the theory of Generative Grammar. Infinitive clauses in Turkish have been analyzed under the two separate phenomena related to Principles and Parameters Theory, which is a subset of Generative Grammar: Control and Raising. This theory, modeled on English, aims to analyze all languages with common rules through various transformation processes. Therefore, in this study, infinitive clauses were analyzed according to control and raising phenomena, while Turkish and English-type infinitive clauses were also compared with each other. As a result of this comparison, it was seen that while Turkish infinitive clauses allow control, they do not allow raising.

Anahtar Kelimeler

infinitive clauses, Generative Grammar, control, raising, Turkish

Kaynakça

• Atabay, Neşe, Kutluk, İbrahim ve Sevgi Özel (1983). Sözcük Türleri. Ankara: TDK
• Banguoğlu, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK.
• Carnie, Andrew (2013). Syntax. A Generative Introduction. Oxford: Wiley-Blackwell.
• Chomsky, Noam (1981). Lectures on Government and Binding. Dordrecht: Foris.
• Crystal, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell.
• Ergin, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Han, Chung-hye, Jeffrey Lidz, and Julien Musolino (2007). “Verb-raising and Grammar Competition in Korean: Evidence from Negation and Quantifier Scope”. Linguistic Inquiry 38:1-47.
• Hengirmen, Mehmet (2006). Türkçe Temel Dilbilgisi. Ankara: Engin.
• İmer, Kamile, Kocaman, Ahmet ve A. Sumru Özsoy (2013). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK.
• Özsoy, Sumru (1997). Chomsky’nin Sözdizim Kuramına Bir Bakış. Dilbilim Araştırmaları 8: 9-12.
• Polinsky, Maria ve Eric Potsdam (2006). “Expanding the Scope of Control and Raising”. Syntax 9(2): 171-192.
• Uzun, Nadir Engin (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.