İşlevsel ve Bağımsal Dil Bilgisi Kuramları Çerçevesinde Eski Anadolu Türkçesinde -(y)A Ekinin İşlevleri: Yunus Emre Divanı Örneği

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 563 - 585, 30.08.2022

Filiz Meltem Erdem Uçar

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1111124

Cited By: 1

Öz

Dilde niyet, istek, olasılık, yeterlilik, gereklilik vb. ifadelerin alıcıya ulaşmasını sağlamakla görevli çeşitli birimler bulunmaktadır. Dildeki bu birimlerden biri de -(y)A ekidir. Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde temel işlevi istek bildirmek olan -(y)A ekinin bu işlevi dışında gereklilik, yeterlilik, şart, zaman, amaç, durum gibi farklı anlam alanlarını karşılayacak biçimde kullanıldığı görülmüştür. Bu doğrultuda elinizdeki çalışma, -(y)A ekinin Yunus Emre Divanı’ndaki işlevlerini tespit etmek amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmada işlevsel dil bilgisi kuramının “dildeki her birimin birden fazla işlevi olabilir” ve bağımsal dil bilgisi kuramının “cümleyi fiil yönetir” ilkelerinden hareketle ekin işlevleri ana cümle ve bağımlı cümle yöneticisi olarak iki ayrı başlık altında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

-(y)A eki,, çok işlevlilik,, Eski Anadolu Türkçesi,, Türk dili,, Yunus Emre

Functions of -(y)A Suffix in Old Anadolian Turkish within the Framework of Functional and Dependency Grammar Theories: The Example of Divan of Yunus Emre

Öz

There are various units in the language which are responsible for ensuring that expressions such as intention, desire, possibility, adequacy and necessity reach the receiver. One of these units in the language is -(y)A suffix. It has been observed that -(y)A suffix, whose main function is to express request in Old Anatolian Turkish texts, is used to meet different meaning areas such as necessity, adequacy, condition, time, purpose, and situation. Accordingly, this study was designated to determine the functions of -(y)A suffix in Divan of Yunus Emre. In the study, functions of the suffix are discussed under two separate titles as being the executive of main clause and the executive of subordinate clause, based on the principles of functional grammar theory suggesting that “each unit in a language can have more than one function” and of dependency grammar theory suggesting that “the verb directs the sentence”.

Anahtar Kelimeler

the suffix -(y)A,, multifunctionality,, Old Anatolian Turkish, Turkish language, Yunus Emre

Kaynakça

• Akar, Ali (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Albayrak, Nurettin (2014). Gönül Çalab’ın Tahtı Açıklamalı Yunus Emre Sözlüğü, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Aslan Demir, Sema (2008). Türkçede İsteme Kipliği Semantik-Pragmatik Bir İnceleme, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Cevizci, Ahmet (2010). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Demir, Nurettin ve Sema Aslan (2010). “Sıklık Kopyası Örneği Olarak İstek Eki -(y)A”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(4), s. 276-290.
• Deny, Jean (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı lehçesi) (çev. A. Ulvi Elöve). İstanbul.
• Develi, Hayati (1997). “{sA} Morfemli Yardımcı Cümleler ve Bunlarla Kurulan Birleşik Cümleler Üzerinde Bir İnceleme”. TDAY-Belleten 1995, s. 115-152.
• Emre, M. Efdal (2013). Yûnus Emre Dîvânı ve Şerhi Tanrı’nın Nefesi, Gelenek Yayınları, İstanbul 2013.
• Gökdayı, Hürriyet (2010). “Türkiye Türkçesinde Öbekler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History ofTurkish or Turkic, 5(3), s. 1297-1319.
• Gülsevin, Gürer (2002). “Eski Türkiye Türkçesinde ‘İstek Kipi’ Üzerine”. İlmî Araştırmalar 13, İstanbul s. 35-50.
• Gülsevin, Gürer (2007). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gürkan, Duygu Özge (2016). Türkçede Belirteç İşlevli Bağımlı Cümleler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Hirik, Seçil (2017). “Öbek Yapılarda Yönetim”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, s. 389-416.
• Karabulut, Ferhat (2007). “Ad Öbeği Taşınımı ve Boşluk Kuramı Bağlamında Fiilimsili Yapıların Adlandırılması ve Sınıflandırılması Meselesi”. UTEK Bildiriler, s. 261-298.
• Korkmaz, Zeynep (1959). “Türkçede –acak / -ecek Gelecek Zaman (Futurum) Ekinin Yapısı Üzerine”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII(1-2), Ankara, s. 159-168.
• Korkmaz, Zeynep (2007). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mansuroğlu, Mecdut (1968). “Türkçede -gay/-gey Eki ve Türemeleri”. Jean Deny Armağanı, Ankara, s. 171-183.
• Özkan, Mustafa (2012). “Tarihî Türkiye Türkçesi Metinlerinde İstek Eki -A/-E’nin Kullanılışı Üzerine”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 30(0), s. 359-385.
• Şahin, Hatice (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tatçı, Mustafa (1990), Yûnus Emre Divânı I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Timurtaş, Faruk Kadri (2005). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türk, Vahit vd. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uzun, Nadir Engin (2000). Ana Çizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul: Multilingual Yayınları.