Sovyet Dönemi Kırgız Romanında Hegemonik Erkeklik Söylemi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 511 - 532, 30.08.2022

Ayşe Şener

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1111703

Cited By: 1

Öz

1917’ye kadar yazılı edebiyata ulaşamamış olması sebebiyle Kırgız edebiyatında roman türü dünya edebiyatına kıyasla daha ileri bir tarihte ortaya çıkmıştır. 1936 yılında yayımlanan ilk roman Uzak Col’dan başlayarak, bağımsızlık tarihine kadarki süreçte yaklaşık 100’e yakın romanın yazıldığı görülmektedir. Söz konusu eserlerin büyük çoğunluğu Marksist-Leninist ideoloji merkezli şekillenmekle birlikte bu romanlarda Sovyet ideolojisinden uzak birtakım fikir ve düşünceler de yer yer işlenmiştir. Ancak hangi fikir ve düşünce temelli olursa olsun Sovyet dönemi Kırgız romanının ideolojik bir anlayışa bağlı olarak doğduğu ve geliştiği bir gerçektir. Çoğu yazar, edebiyatın bir propaganda aracı olarak merkezin sesi olma zorunluluğunu göz önünde bulundurmuş, bazıları ise bu güdüme rağmen satır aralarında kendi ideolojik dünyalarını da yansıtmıştır. Nitekim ideoloji, hegemonik söylemi açığa çıkarır. Dolayısıyla merkezin veya yazarın hegemonik söylemi yoluyla roman türü ideolojinin/bilginin nesnesi konumuna dönüşmüştür. Özellikle Sovyet ideolojisinin öteki üzerinde hâkimiyet kurmaya eğilim göstermesi veya yazarın metnin içerisinde hâkim ideolojik bir söylem üretmesi, kadınlık/erkeklik hâlleri ve ideal/öteki kahramanlar üzerinden kurgulanır. Amaçlanan ideal kadınlık/erkeklik, milletlerin/millî kimliğin inşası ile ilintilidir. Bu sebeple, Sovyet dönemi Kırgız romanında toplumun ve kültürün sembolik olarak ilerlemesini, düzenini temsil eden erkekliğin hegemonik söylemin içerisinde nasıl tasavvur edildiğini ortaya koymak önemli görülmektedir. Bu çalışmada, dönemin eril tahakkümü, idealize edilmiş erkeklik söylemi, bedensel kurgular, eril idealler ve bu ideallerin karşıtı ötekiler ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hegemonik Söylem, Erkeklik, İdeoloji, Sovyet İdeolojisi, Kırgız Romanı

The Discourse of Hegemonic Masculinity in the Soviet-Era Kyrgyz Novel

Öz

Since Kyrgyz literature had no written form until 1917, the genre of the novel emerged later in Kyrgyz literature compared to world literature. There were almost 100 novels during the period starting from 1936 when the first novel, Uzak Col, was published, until the date of independence. Although most of the works in question were affected by the Marxist-Leninist ideology, these works also reflected some ideas and thoughts that were far from the Soviet ideology. However, no matter what idea and thought the Soviet-era Kyrgyz novel was based on, it was thought to be born and developed depending on an ideological understanding. Many writers were to be the voice of the dominant authority, using literature as a propaganda tool. However, despite this necessity, some could reflect their ideological worlds in their works, albeit implicitly. Thus, ideology revealed the hegemonic discourse. Therefore, through the hegemonic discourse of the authority or the author, the genre of the novel became the object of ideology/knowledge. In particular, the tendency of the Soviet ideology to dominate the other or the author's production of dominant ideological discourse in the text was fictionalized through femininity/masculinity and ideal/other heroes. The ideal femininity/masculinity was related to the construction of nations/national identity. For this reason, it is important to examine how masculinity, which represents the symbolic progress and order of society and culture in the Soviet-era Kyrgyz novel, was conceived within the hegemonic discourse. The present study explored the masculine domination of the period, idealized masculinity discourse, bodily fictions, and masculine ideals and the opposites of these ideals.

Anahtar Kelimeler

Hegemonic Discourse, Masculinity, Ideology, Soviet Ideology, Kyrgyz Novel.

Kaynakça

• Abdukaimov, Uzakbay (2016). “Maydan”. Okurmandın Kitep Tekçesi Seriyası 13.Tom. Bişkek: Print-Ekspress.
• Akmatov, Kazat (1979). Mezgil. Frunze: Kırgızstan Basması.
• Althusser, Louis (2014). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (Çev. Alp Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Aşnin, F. D.; Alpatov V.M.-Nasilov, D. M. (2016). Mahvedilmiş Türkoloji, (çev. Gaffar Çakmaklı Mehdiyev), (ed. Sedat Adıgüzel). Ankara.
• Apaydın, Neşe (2022). “Behçet Çelik Öykülerinde Erkeğin Farklı İnşası Üzerine Bir İnceleme”. Söylem Filoloji. S. 7. C.1. 8-31.
• Aytbayeva, Ayım (1966). Tamçı Kan. Frunze: Kırgızstan Basması.
• Baytemirov, Nasirdin (1958). Akırkı Ok. Frunze: Kırgızmambas.
• Baytemirov, Nasirdin (1970). Santa. Frunze: Mektep Basması.
• Bourdieu, Pierre (2015). Eril Tahakküm (çev. Bediz Yılmaz). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Buran, A. (2016). Kurşunlanan Türkoloji. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Cengiz, Kurtuluş.-Tol, Uğraş- Küçükural, Önder (2004). “Hegemonik Erkekliğin Peşinden”. Toplum ve Bilim. Erkeklik Sayısı, S.101, 50-71.
• Connell, R. W. (2001). “Understanding Men: Gender Sociology and the New International Research on Masculinities”. Social Thought § Research, C.24, S. 1/2, 13-31.
• Connell, R.W. (2005). Masculinities, California: University of California Press.
• Connell, R.W.-Messerschmidt, W. J. (2005). “Hegemonic Masculinity Rethinking the Consept”. Perspective, C. 19, S.6, 829-859.
• Davletov, Timur (2013). “The Common Motif of Snow Leopard (Pars) in Turkic World”. Proceedings of the International Science and Practice Conference Language, Literature and Culture in Polylingual Environment. March 14-15. Editorial and Publishing Center of the Sibay Institute (Branch) of the Bashkort State University.
• Dilek, İ. (2019). “Türk Dünyası Edebiyatlarında Repressiya”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. Ankara.
• Elebayev, Mukay (2015). Uzun Yol (Çev. Mayramgül Dıykanbayeva). Ankara: Bengü Yayınları.
• Ercilasun, G. (2007). “Stalin Döneminde Kazak Aydınlarının Tasfiyesi”. (Ed. E. G. Naskali, L. Şahin). Stalin ve Türk Dünyası. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Eşitti, S. Aslı (2020). “Kürk Mantolu Madonna’da Eril İktidarın Yansımaları”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.32, 111-136.
• Foucault, Michel (2000). Büyük Kapatılma (çev. Işık. Ergüden, Ferda Keskin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, Michel (2012). İktidarın Gözü. (çev. Işık Ergüden). 3. Basım. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Göz, Kemal (2012). “1960-80 Yılları Arasında Kırgız Edebiyatında Uzun Hikâye Türü̈ ve Dönem İncelemesi”. KTMU Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bişkek.
• Gramsci, Antonio (1997). Hapishane Defterleri. İstanbul: Belge Yayınları.
• Güneş, Ö. Elif (2019). “İktidarı Yeniden İnşa Çabası”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. S.8/2. 790-804.
• Güngör, Ebubekir (2018). Repressiya Kırgızistan’da Siyasi Baskı Sürgün ve Yokediliş (1917-1938). Ankara: Bengü Yayınları.
• Gür, Murat (2019). Türk Romanında Erkeklik ve Milliyetçilik. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Gürbilek, Nurdan (2007). Kör Ayna Kayıp Şark. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Güvenç, Bozkurt (1995). “Tarihi Perspektifte Kimlik Sorunu Özdeşimlerini Belirleyen Bazı Etkenler”. Tarih Eğitimi ve Tarihte Öteki Sorunu, 2. Uluslararası Tarih Kongresi 08-10 Haziran 1995, 23-31, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Karakaş, Şuayib (1998). “Türkistan’da ‘Kızıl Kırgın’ Kurbanları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. S.5.
• Kasımbek, Tölögön (2003). Kırılan Kılıç I (Han Sarayı) (Akt. İbrahim Atabey, Saadettin Koç). Ankara: Yargı Yayınevi.
• Kasımbek, Tölögön (2004). Kırılan Kılıç II (İsyan) (Akt. İbrahim Atabey, Saadettin Koç). Ankara: Yargı Yayınevi.
• Kasımbekov, Tölögön (1976). Cetilgen Kurak. Angeme, Povestter, Tarıhıy Drama, Eski Nakıl Roman. Mektep Basması.
• Koç, Canan (2012). “Destan Geleneğinden Tarihi Romana Tölögön Kasımbekov ve Kırılan Kılıç I, II”. Turkish Studies, C.7, S.2, 1885-1892.
• Köse, Nerin (2002) “Kırgız Tarihinde Bir Kadın General: Kurmancan Datka”. Millî Folklor. Y.14, S.54, 55-61.
• Kınacı, Cemile (2016). Kazak Edebiyatında İmaj ve Kimlik (1925-1991). Ankara: Bengü Yayınları.
• Mavlyanov, Cunay (1980). Cañı Tañ. Bişkek: Mektep Basması.
• Mosse, L. George (1998). The Image of Man: The Creation of Modern Masculinity: New York. Oxford University Press.
• Mostafin, Rafail.-Dautov, Reis (1997). “Repressiya Kurbanı Tatar Yazarları” (Akt. Mustafa Öner). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.3, 35-168.
• Orozobayev, Mayrambek.-Moldalieva Nurgül (2020). “Kırgızcadaki Kurt (Börü) ile İlgili Örtmece Kelimeler”. HÜTAD. S.32. 23-38.
• Özcan, Kemal (2007). “Stalin Döneminde Sürgünler”. (Ed. E. G. Naskali, L. Şahin), Stalin ve Türk Dünyası: İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Öztürk, Akif (2012). “Eril Bedenselleşme: Hegemonik Erkek Bedeninin İnşası”, FLSF, S.13, s. 39-53.
• Parla, Jale (2012). Babalar ve Oğullar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sağlık, Şaban (2004). “Edebiyatta Bağlanma Sorunu”. Hayat-Edebiyat-Siyaset Hece Aylık Edebiyat Dergisi. S.90/91/92. Ankara: Hece Yayıncılık.
• Sancar, Serpil (2009). Erkeklik: İmkânsız İktidar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Sancar, Serpil (2014). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti: Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Saspayev, Aman (1977). Partorg. Frunze. Adabiyat Basması.
• Saspayev, Aman (1989). Too Çabalekeyi. Frunze: Adabiyat Basması.
• Schnapper, Dominique (2005). Öteki ile İlişki (Çev. Ayşegül Sönmezay). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Sıdıkbekov, Tügölbay (2015). “Bizdin Zamandın Kişileri”. Okurmandın Kitep Tekçesi Seriyası VII. Tom. Bişkek: İmak Ofset.
• Somuncu, Selim (2015). Romanda Bilgi İktidar İdeoloji. Ankara: Hece Yayınları.
• Şenesen, O. Refiye (2011). “Türk Halk Kültüründe Bolluk ve Bereketle İlgili İnanç ve Uygulamalarda Eski Türk Kültürü İzleri”. Folklor/Edebiyat, C.17, S.66, 209-228.
• Şengül, Abdullah (2006). Değişimin Öncüleri: Model Şahıslar ve Türk Edebiyatına Yansımaları”. Erdem, S.45-46-47, 129-154.
• Tekeli, İlhan (1995). “Tarihyazıcılığı ve Öteki Kavramı Üzerine Düşünceler”. Tarih Eğitimi ve Tarihte Öteki Sorunu. 2. Uluslararası Tarih Kongresi 08-10 Haziran 1995. 1-7. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Temur, Nezir (2012). Manas Destanı’ndaki Tipler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Tural, Secaattin (2018). Modern Türk Edebiyatının 200’ü, İstanbul: Otto Yayınları.
• Ükübayeva, Layli (2006). Kırgız Adabiyatı: Taldoolor Cana Oy Cügürtüülör. Bişkek: K. Karasayev Atındagı Bişkek Gumanitardık Universiteti.