Türkiye Türkçesi Ağızlarında Hayvanlarla İlişkilendirilen Meyve Adları

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 3, 889 - 900, 30.12.2022

Can Sağır

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1133890

Öz

Türkiye Türkçesi ağızları üzerine yapılan araştırma ve derleme çalışmaları sayesinde yurdumuzun farklı bölgelerinde kullanılan ve yazıya geçirilmemiş pek çok sözcük toplanmıştır. 1932- 60 yılları arasında Türk Dil Kurumu bünyesinde oluşturulan ve Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde halk ağızlarından derlenmiş olan sözcükleri barındıran Derleme Sözlüğü, Türkiye Türkçesi ağızlarına dair en kapsamlı araştırma olmasının yanı sıra Türk kültürünü ve zengin söz varlığını yansıtması bakımından da oldukça kıymetli bir eserdir. Bu bakımdan da farklı disiplinlerce çalışılmaya oldukça müsaittir. Bu yapılan çalışmada Türkiye Türkçesi ağızlarındaki çeşitli benzetme ve bağdaştırmalarla hayvanlarla ilişkilendirilen meyve adları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın başında Derleme Sözlüğünde hayvanlarla ilişkilendirilen bitki adlarının tamamı taranmıştır. Bu tarama sonucunda 360’a yakın bitki adı tespit edilmiş bunlar da kendi içinde meyve adları, sebze adları, çiçek adları, ot adları, ağaç adları, tahıl/ bakla adları, yaprak/diken adları, tohum / çekirdek / filiz / tomurcuk / bitki kökü adları ve diğer bitki adları şeklinde sınıflandırılmıştır. Fakat bunların hepsini bu makalede vermek mümkün olmadığı için çalışma yalnızca meyve adları ile sınırlandırılmıştır. Meyve adları da kendi içinde; 1. Hayvan + Meyve Adıyla Kurulanlar, 2. Hayvan + Organ Adıyla Kurulanlar, 3. Sadece Hayvan Adıyla Kurulanlar ve 4. İçinde Hayvan Adı Geçenler olmak üzere dört ayrı başlık altında incelenmiştir. Bunlar arasından en fazla veri 30 madde başı ile Hayvan + Organ Adıyla Kurulan Meyve Adları’ndan elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Derleme Sözlüğü, Türkiye Türkçesi Ağızları, Bitki Adları, Meyve Adları, Hayvan Adları, Söz Varlığı

Fruit Names Associated with Animals in Turkey Turkish Dialects

Öz

Thanks to the researches and compilations on Turkey Turkish dialects, many unwritten words used in different region of our country have been collected. The Compilation Dictionary, which was created by the Turkish Language Association between 1932 and 60 and contains the words compiled from the dialects of various regions of Turkey, is a very valuable verb in terms of reflecting the Turkish culture and rich vocabulary as well as being the most comprehensive research on the dialects of Turkey Turkish. In this respect, it is very quite suitable to be studied by different disciplines. In this study the names of fruit associated with animals due to various similes and connotation in Turkey Turkish dialects are emphasized. At the beginning of the study, all plant names associated with animals were scanned in the Compilation Dictionary. As a result of this study nearly 360 plant names were identified. This were classified as plant root names and other plant names including fruit names, vegetable names, flower names, herb names, tree names, bean names, leaf/thorn names, seed/seed/sprout/bud/plant root. However, this is not possible to give all of them in this article the study is limited to fruit names only. The selected fruit names are analyzed under four headings: 1. Those formed with the name of animal + fruits, 2. Those formed with the animal + organ, 3. Those formed with the name of animal only, 4. Those with the name of animal. Among these, the maximum data was obtained from fruit names formed with animal+ organ name with it thirty examples.

Anahtar Kelimeler

The Compilation Dictionary, Turkey Turkish Dialects, Plant Names, Fruit Names, Animal Names, Vocabulary

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2015). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın, Erhan (2016). “Eski Türk Yazıtlarında Bitkiler ve Hayvanlar.” Türk Kültürü Araştırmaları, 54/169: 1-51.
• Baytop, Turhan (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü (3. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bozkaplan, Şerif Ali (2007). “Kutadgu Bilig’deki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme.” Turkish Studies, 2/ 1363: 1110-1118.
• Demir, Celal ve Yıldırım, Özge Karakaş (2019). “Türkçede Metaforlar ve Metaforik Anlatımlar.” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/1293: 1085-1096.
• Lakoff, George ve Johnson, Mark (2015). Metaforlar/Hayat, Anlam ve Dil (Çev. Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Oturakçı, Nigâr (2007). Divanü Lûgati’t-Türk’teki Botanik Terimlerinin Kazakça Ve Türkçedeki Görünümleri. Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Sempozyumu, 493: 195-212.
• Ölmez, Mehmet (2015). Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları: Metin-Çeviri-Sözlük (3. baskı). Ankara: BilgeSu.
• Önler, Zafer (2004). XIV-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 427: 273-301.
• Özden, Muharrem (2019). Dîvânü Lügâti’t-Türk’te Bulunan Hayvan Adlarının Derleme Sözlüğündeki İzleri. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/ 2242: 1479-1502.
• Öztürk, Faruk (2005). “Kutadgu Bilig’de Bitki Adları.” Türk Dünyası İncelemeleri, 6/ 293: 201-208.
• Roux, Jean Paul (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar (Çev. Aykut Kazancıgil-Lâle Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Şahin, İbrahim (2016). “Filoloji ve Botanik Alanlarının Kavşağında Yerel Fitonimler (Bitkiadları) Meselesi.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1485: 775-791. Şahin, İbrahim (2018). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi.
• Türk Dil Kurumu. (1993). Derleme Sözlüğü (2. baskı). C. I-XII. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu (2005). Yazım Kılavuzu (24. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük (10.baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu.