Bir Edebî Fikir Olarak Terslik: Fernando Pessoa’nın Modernizminde Edgar Allan Poe’nun İzleri

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 3, 655 - 667, 30.12.2022

Hakan Atay Hivren Demir Atay

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1168734

Öz

Portekizli şair ve yazar Fernando Pessoa, farklı isim ve kimliklerle oluşturduğu külliyatıyla yirminci yüzyıl modernist edebiyatının en önemli figürleri arasında yer almıştır. Yaşarken yayımladığı yapıtlarının yanında, ölümünden sonra birkaç sandıktan çıkan ve zaman içerisinde okurla buluşan el yazmaları da Pessoa’nın iyi bir dünya edebiyatı okuru olduğunu açıklıkla gösterir. Çocukluk ve ilk gençlik yıllarını geçirdiği Güney Afrika’da İngilizce öğrenim gördüğü için Anglo-Amerikan edebiyatına özel bir ilgi duyan Pessoa, hayatı boyunca Amerikalı şair ve yazar Edgar Allan Poe’yu okumayı sürdürmüş, Poe’nun kimi yapıtlarını Portekizceye çevirmiş, kimi öykülerini çağrıştıran öyküler kaleme almıştır. Bu yazı, Poe’nun bir kompozisyon felsefesi oluştururken ortaya koyduğu terslik fikriyle Pessoa’nın modernist edebiyat anlayışı arasında önemli geçişler olduğunu öne sürmektedir. Poe’nun “Terslik Şeytanı” ve Pessoa’nın “Şeytanın Saati” öykülerinde terslik fikri şeytan figüründe somutlaşır ve anlatıların dinamiği tersliği edebî yaratıcılıkla ilişkilendirmemizi sağlar. Bu ilişkinin izini sürmek amacıyla söz konusu iki öyküye odaklanan ancak Pessoa’nın Huzursuzluğun Kitabı ve Poe’nun Eureka, “Boşboğaz Yürek”, “Kara Kedi”gibi yapıtlarından da yararlananan yazı, Pessoa’nın modernizminin önemli öğelerinden olan edebî belirsizlikle Poe’nun tek etki kuramını terslik ilkesi çerçevesinde tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fernando Pessoa, Edgar Allan Poe, "Şeytanın Saati", "Terslik Şeytanı", terslik, modernizm, tek etki kuramı

Perversity as a Literary Idea: Traces of Edgar Allan Poe in Fernando Pessoa's Modernism

Öz

Portuguese poet and writer Fernando Pessoa has become one of the most significant literary figures of the twentieth century modernism with his unique oeuvre, a considerable amount of which he attributed to the writer characters he created. Both the works he published in his life and the manuscripts published posthumously after the researchers found them in wooden chests show that Pessoa was a keen reader of world literature. Since he received an education in English in South Africa, where he spent his childhood and early youth, he was especially fond of Anglo-American literature and his interest in American poet and writer Edgar Allan Poe continued during his life. He read Poe, translated some of his works, and even wrote some short stories evoking Poe’s. This article suggests that the idea of perversity that appears to be a component of Poe’s philosophy of composition finds a reflection in Pessoa’s modernism. In Poe’s “The Imp of the Perverse” and Pessoa’s “The Hour of the Devil” the idea of perversity is embodied in the figures of the devil and the dynamics of the narratives enable us to relate perversity with literary creation. Although this article will focus on these two short stories in order to trace this relationship, it will also engage in Pessoa’s The Book of Disquiet and Poe’s various works including Eureka, “The Black Cat” and “The Tell-Tale Heart”. The article will discuss an important element of Pessoa’s modernism, namely literary ambiguity, and Poe’s theory of single effect within the framework of perversity.

Anahtar Kelimeler

Fernando Pessoa, Edgar Allan Poe, "The Hour of the Devil", "The Imp of the Perverse", perversity, modernism, single effect

Kaynakça

• De Castro, Mariana Gray (2013). “Introduction.” Fernando Pessoa's Modernity without Frontiers: Influences, Dialogues, Responses. Der. Mariana Gray de Castro. Woodbridge: Tamesis. 3-8.
• Defenu, Carlotta (2021). “Translation in Progress: The Manuscript of ‘O Corvo’ by Fernando Pessoa.” Diffractions 4: 168-189. doi: 10.34632/DIFFRACTIONS.2021.10000
• Esplin, Emron ve Margarida Vale de Gato (2014). “Introduction: Poe in/and Translation.” Translated Poe. Der. Emron Esplin ve Margarida Vale de Gato. Bethlehem: Lehigh University Press. xi-xxi.
• Macedo, Helder (2013). “Foreword.” Fernando Pessoa’s Modernity Without Frontiers: Influences, Dialogues, Responses. Der. Mariana Gray de Castro. Woodbridge: Tamesis. 1-2.
• Machado de Sousa, Maria Leonor (1999). “Poe in Portugal.” Poe Abroad: Influence, Reputation, Affinities. Der. Lois Davis Vines. Iowa City: University of Iowa Press. 115-120.
• May, Charles E. (2010). Edgar Allan Poe: Öykü Üzerine Bir İnceleme. Çev. Hivren Demir-Atay. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Monteiro, George (1998). The Presence of Pessoa: English, American, and Southern African Literary Responses. Lexington: The University Press of Kentucky.
• Monteiro, George (1999). “Fernando Pessoa.” Poe Abroad: Influence, Reputation, Affinities. Der. Lois Davis Vines. Iowa City: University of Iowa Press. 210-214.
• Monteiro, George (2014). “Fernando Pessoa Spiritualizes Poe.” Translated Poe. Der. Emron Esplin ve Margarida Vale de Gato. Bethlehem: Lehigh University Press. 283-288.
• Pessoa, Fernando (2014). Huzursuzluğun Kitabı. Çev. Saadet Özen. İstanbul: Can Yayınları.
• Pessoa, Fernando (2015). “Şeytanın Saati.” Anarşist Banker / Şeytanın Saati. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: Can Yayınları. 87-107.
• Pizarro, Jerónimo ve Patricio Ferrari, der. (2013). Eu Sou Uma Antologia: 136 Autores Fictícios (Fernando Pessoa). Lizbon: Tinta-da-China.
• Poe, Edgar Allan (1992). “Twice-Told Tales. Nathaniel Hawthorne.” The Complete Tales and Poems of Edgar Allan Poe. New York: Barnes & Nobles Books. 946-953.
• Poe, Edgar Allan (2002). “Yazmanın Felsefesi.” Bütün Hikâyeleri. Çev. Savaş Kılıç. İstanbul: İthaki Yayınları. 7-18.
• Poe, Edgar Allan (2011a). “Boşboğaz Yürek.” Bütün Öyküleri I. Çev. Hasan Fehmi Nemli. Ankara: Dost Kitabevi. 145-149.
• Poe, Edgar Allan (2011b). “Kara Kedi.” Bütün Öyküleri I. Çev. Hasan Fehmi Nemli. Ankara: Dost Kitabevi. 150-157.
• Poe, Edgar Allan (2011c). “Terslik Şeytanı.” Bütün Öyküleri I. Çev. Hasan Fehmi Nemli. Ankara: Dost Kitabevi.170-175.
• Poe, Edgar Allan (2014). Eureka: Maddi ve Ruhsal Alem Üzerine Bir Deneme. Çev. Aynur Turan. İstanbul: Alakarga Yayıncılık.
• Vale de Gato, Margarida (2014). “Poe Translations in Portugal: A Standing Challenge for Changing Literary Systems.” Translated Poe. Der. Emron Esplin ve Margarida Vale de Gato. Bethlehem: Lehigh University Press. 3-12.