Jean-Christophe Grangé’nin Le Vol des Cigognes (Leyleklerin Uçuşu) Adlı Eserinde Geçen Deyimlerin Lawrence Venuti’nin Yerlileştirme ve Yabancılaştırma Çeviri Stratejileri Çerçevesinde İncelenmesi

Yıl 2023, Sayı: Çeviribilim Özel Sayısı, 96 - 108, 25.02.2023

Sevim Karaca Akkuş Nesrin Tekin Çetin

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1186482

Öz

Polisiye tür, tıpkı çevirinin yıllarca dilbilimin bir alt dalı olarak görülüp özerk bir bilim dalı haline geç gelmesi gibi, edebî camiada çok saygın olarak addedilmemektedir. Polisiye türe olan ilginin, dünya çapında I. ve II. Dünya Savaşı zamanında, ülkemizde ise 1990’lı yıllarda giderek arttığı tespit edilmiştir. Söz konusu bu eğilim, ilk örneklerin tefrika olarak ortaya çıkarak zaman içerisinde çeviri aracılığıyla başka dillere aktarılmasına neden olmuş ve en nihayetinde özgün eser üretme sürecine girilmiştir. Osmanlı Dönemi’nden başlayarak çeviri ve polisiye türün Tanzimat ve ilerleyen yıllarda hangi evrelerden geçtiğini kısaca konu alan bu çalışma, aynı zamanda çevirisinde sıklıkla sorun yaşanan deyimlerin erek kültürde eşdeğerliklerinin bulunurken nasıl bir yol izlenmesine dair örnekler sunmaktadır. Bu çalışmanın konusunu, Fransız polisiye yazarı Jean-Christophe Grangé’nin Le Vol des Cigognes (Leyleklerin Uçuşu) adlı eserinde geçen deyimlerin, Lawrence Venuti’nin yerlileştirme ve yabancılaştırma çeviri stratejileri çerçevesinde, İngilizce ve Türkçe dillerindeki çevirileri ile karşılaştırmalı olarak incelenmesi oluşturmaktadır. Lawrence Venuti’nin bahsi geçen stratejilerine ek olarak aynı zamanda çalışma kapsamında çevirmenin görünürlüğü/ görünmezliği hususu da irdelenmiştir. Bu çalışma yoluyla hem İngilizce hem de Türkçe erek metin çevirmenlerinin büyük oranda yerlileştirme çeviri stratejisine başvurarak görünmez olmayı tercih ettikleri sonucuna varılmıştır. Buradan hareketle, erek metin çevirmenlerinin kolay okunur metinler üretme çabasında oldukları anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

polisiye tür, Lawrence Venuti, yerlileştirme, yabancılaştırma, çevirmenin görünürlüğü/görünmezliği, deyim çevirisi

Analyzing the Idioms in Le Vol des Cigognes (Leyleklerin Uçuşu) by Jean-Christophe Grangé within the Framework of Lawrence Venuti’s Domestication and Foreignization Strategies

Öz

Detective fiction is not considered as an elite genre in literary field just as translation which is regarded as a sub-branch of linguistics for many years and as it is late to become an autonomous branch. It has been understood that the interest toward detective fiction gradually increased during First and Second World Wars in the world and in 1990’s in Turkey. This tendency led the very first examples to be published as serials in newspapers, then enabled this genre to be translated in other languages and then the process of creating original works to flourish. This study, which offers a brief history on the progress made on translation and detective fiction from Ottoman Empire to Tanzimat Reform Era and onwards, gives examples concerning how to translate idioms, which are one of the most problematic culture specific items, by finding their equivalences in target culture. The topic of this study is to analyze the idioms in Le Vol des Cigognes (Flight of the Storks) by a French detective fiction author Jean-Christophe Grangé within the framework of Lawrence Venuti’s domestication and foreignization translation strategies by comparing its English and Turkish versions. In addition to Venuti’s strategies mentioned, translator’s visibility/ invisibility is another issue that is discussed throughout the study. It has been concluded that both English and Turkish target language translators have mostly chosen to be invisible by applying domestication strategy. Therefore, it has been understood that target language translators have strived to produce more reader friendly texts.

Anahtar Kelimeler

detective fiction, Lawrence Venuti, domestication, foreignization, visibility/invisibility of translator, idiom translation

Kaynakça

• Aksoy, Nüzhet Berrin. (2002). Geçmişten Günümüze Yazın Çevirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Aksoy, Ömer Asım. (1971). Atasözü ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aktaş, Tahsin. (1996). Çeviri İşlemine Genel Bir Bakış. Ankara: Orsen Matbaacılık.
• Baker, Mona. (1992). In Other Words, A Coursebook on Translation. London: Routledge.
• Bozkurt, Eshabil & Karadağ, Ayşe Banu. (2015). II. Abdülhamid Dönemi Roman Çevirileri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, vol. 3, ss. 44-77.
• Fono Büyük Sözlük. (2011). Fono Fransızca-Türkçe Türkçe-Fransızca Sözlük. İstanbul: Ayhan Yayınları.
• İnternet: https://idioms.thefreedictionary.com/piss+down, Erişim tarihi: 15.05.2022.
• İnternet: https://www.collinsdictionary.com/dictionary/french-english/il-pleut-des-cordes, Erişim tarihi: 8.04.2022.
• İnternet: https://www.linternaute.fr/dictionnaire/fr/, Erişim tarihi: 10.05.2022.
• İnternet: https://www.theidioms.com, Erişim tarihi: 10.05.2022.
• Gezer, Habibe. (2006). Türk Edebiyatında Polisiye Roman ve Ahmet Ümit’in Polisiye Roman Kurguları. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=-vKeuuY1DIRIZNyE4bffXA&no=huuD4YjbDXQRwwGI2z3bNg, Erişim tarihi: 5.5.2021.
• Longman Idioms Dictionary (1998). Barcelona: Longman.
• Le Petit Robert. (2003). Dictionnaire de la Langue Français. Paris: Dictionnaires le Robert.
• Müftüoğlu, Kadriye. (2003). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Milsan Yayınevi.
• Oxford Advanced Learner’s Dictionary. (2010). Oxford, New York: Oxford University Press.
• Rey, Alain ve Chantreau, Sophie. (1993). Dictionnaire des Expressions et Locutions. Paris: Dictionnaires le Robert.
• Sagaster, Borte. (2006). Detectives ‘Alaturka’: Crime Fiction in Turkey. In Intercultural Aspects in and around Turkic Literatures: Proceedings of the International Conference held on October 11th–12th, 2003, in Nicosia, pp. 137-46.
• Salan, Zeynep Pınar (2003). Açıklamalı / Örnekli Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Salan Yayınları.
• Shojaei, Amir. (2012). Translation of Idioms and Fixed Expressions: Strategies and Difficulties. Theory and Practice in Language Studies, Vol. 2, No. 6, pp. 1220-1229. https://www.academypublication.com/issues/past/tpls/vol02/06/18.pdf, Erişim tarihi: 30.01.2022.
• Siefring, John. (Ed). (2004). Oxford Dictionary Of Idioms. Oxford: Oxford.
• Sinclair, Jerome. (2006). Collins Cobuild English Dictionary. London: Harper Collins.
• Şahin, Ayşe. (2013). “Türkiye’de 1884-1928 Yılları Arasında Yayımlanmış Telif Polisiyeler”. (s. 43-50). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Şahin, Seval. (2013). “Giriş”. (s. 7-20). İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Tahir-Gürçağlar, Şehnaz. (2016). Çevirinin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Taş, Seda. (2017). Kültürel Unsurların Çevirisi ve Çeviri Stratejileri. Humanitas, 5(10), 1-14. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/388726, Erişim tarihi: 12.04.2021.
• Tilbe, Ali. (2018). Bir Polisiye Serüven Roman Okuması: Jean-Christophe Grange’nin “Kızıl Nehirleri / Reading of a Crime Novel: Jean-Christophe Grange’s Blood-Red Rivers. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0 (57), 139-157. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/429721, Erişim tarihi: 07.03.2022.
• Timur-Ağıldere, Suna. (2011). Fransızca-Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Pegem Yayınevi.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. (11. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üyepazarcı, Erol. (Temmuz-Ağustos 2002). Türkiye’nin İlk Polisiye Roman Yazarı, Vesika-lık, (Kitap-lık Dergisi), ss. 148-155.
• Üyepazarcı, Erol. (1997). Korkmayınız Mr. Sherlock Holmes: "Polisiye Roman ve Gelişimi hakkında Bazı Genel Bilgiler ile Latin Harfleri'nin kabulüne kadar (1881-1928) Türkiye'de Yayınlanmış Çeviri ve Telif Polisiye Romanlar üzerine bir Deneme. İstanbul: Göçebe Yayınları.
• Üyepazarcı, Erol. (2008a). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes!: "Türkiye'de polisiye romanın 125 yıllık öyküsü (1881-2006). (I. Cilt). İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Üyepazarcı, Erol. (2008b). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes!: "Türkiye'de polisiye romanın 125 yıllık öyküsü (1881-2006). (II. Cilt). İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Üyepazarcı, Erol & Ümit, Ahmet. (2016). II. Abdülhamid’in Polisiye Merakı. Yıldız Teknik Üniversitesi Sultan II. Abdülhamid Uygulama ve Araştırma Merkezi, Yıldız Saray Sohbetleri 2016, ss. 65-81. http://sultanabdulhamid.yildiz.edu.tr/wp-content/uploads/2018/03/YildizSaraySohbetleri.pdf, Erişim tarihi: 22.04.2021.
• Venuti, Lawrence. (1995). Translator’s invisibility: a history of translation. London and New York: Routledge.
• Venuti, Lawrence. (2001). “Strategies of Translation”. London and New York: Routledge. pp. 240-244 Yalçın, Perihan. (2015). Çeviri Stratejileri: Kuram ve Uygulama. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yalt, Ali Rıza. (1975). Fransızca Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yazıcı, Mine. (2007). Yazılı Çeviri Edinci-Çeviribilim. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.