Tahir ile Zühre Hikâyesinin Göstergebilimsel Çözümlemesi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 125 - 146, 29.04.2024

Fatma Zehra Şahin

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1424281

Öz

Edebi metin incelemelerinin amaçlarından biri metnin taşıdığı anlamları ortaya çıkarmaktır. Anlamlı bir bütün olarak ele alınıp incelenen metinler, sadece yazılı kültür ürünü değil aynı zamanda sözlü kültür ürünleridir. Bu ürünlerden halk anlatıları üretildiği ve icra edildiği bağlamların etkisiyle pek çok anlam katmanı barındırır. Metnin anlamsal yapısının şekillenmesinde anlatı kahramanlarının rolleri de etkilidir. Sıradan olayları anlatıya dönüştüren kahraman edimleri, metnin farklı anlamsal tabakalar halinde oluşmasına katkı sağlar. Bu bakımdan olay örgüsünü oluşturan anlatı kahramanlarının eylemlerinin çözümlenmesinin metnin anlamsal yapısının ortaya çıkarılmasında önemli bir eşik olduğu söylenebilir. Anlatı kahramanlarının edimlerinin yanında metnin yaratıldığı ve icra edildiği zaman ve mekân tasarımları, anlatıcı tipi ve dinleyici kitlesi de metinlerin anlamsal yapılanmasını etkiler. Dolayısıyla anlatıdaki anlam metinsel, kültürel ve sosyal bağlamda oluşur. Bu bağlamda göstergebilimsel yöntem, metindeki anlama ilişkin üretim sürecini ortaya koymayı amaçlar. Tahir ile Zühre hikâyesi de farklı bağlamsal yapılarda oluşmuş anlamsal bir yapıya sahiptir ve göstergebilimsel çözümleme yöntemiyle metindeki anlamın nasıl üretildiği ortaya çıkarılabilir. Bu sebeple çalışmada, “Tahir ile Zühre” hikâyesi göstergebilimsel çözümleme yöntemiyle ele alınmıştır. Yöntem belirlenirken Greimas’ın göstergebilimsel bakış açısı dikkate alınmıştır. Bu doğrultuda anlatının öncelikle kişi, uzam ve zaman ögelerinin belirlendiği söylem çözümlemesi, eyleyenlerin rollerinin ve anlatı izlencesinin irdelendiği anlatı çözümlemesi, söylem-anlatı düzeylerindeki verilerden hareketle mantıksal-anlamsal yapı çözümlemesi yapılmış ve böylece anlatının üretiliş biçimi ortaya çıkmıştır. Çözümlemenin sonucunda Tahir ile Zühre hikâyesinin sıradan bir aşk öyküsü olmadığı, aksine Türklerin kültürel belleğinin aktarıldığı önemli kaynaklardan biri olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

halk hikayesi, Tahir ile Zühre, göstergebilim, Greimas, göstergebilimsel çözümleme yöntemi

Semiotic Analysis of the Narrative of Tahir and Zühre

Öz

One of the aim in literary text examination is reveal the meanings of the text. Texts that are considered and examined as a meaningful whole are not only written cultural products but also oral cultural products. Folk narratives, among these products, contain many layers of meaning due to the influence of the contexts in which they are produced and performed. The semantic structure of the text is also shaped by the roles of the narrative heroes. Heroic actions that transform ordinary events into narrative contribute to the formation of the text in different semantic layers. In this respect, it is possible to say that analyzing the actions of the narrative heroes that form the plot is an important threshold in revealing the semantic structure of the text. In addition to the actions of the narrative heroes, the time and place designs, narrator type and audience also affect the semantic structuring of the texts. Therefore, the meaning in the narrative is formed in textual, cultural and social context. In this context, the semiotic method aims to reveal the production process of the meaning in the text. The story of Tahir and Zühre also has a semantic structure formed in different contextual structures, and how the meaning in the text is produced can be revealed through the semiotic analysis method. For this reason, in the study, the story of Tahir and Zühre was discussed with the semiotic analysis method. The method is based on the basic principles of Greimas semiotics. In this direction, firstly, discourse analysis of the narrative in which the elements of person, space and time are determined, narrative analysis in which the roles of the actors and the narrative program are examined, logical-semantic structure analysis based on the data at the discourse-narrative levels, and thus the way the narrative is produced has been revealed. As a result of the analysis, it was seen that the story of Tahir and Zühre is not an ordinary love story, on the contrary, it is one of the important sources in which the cultural memory of the Turks is transferred.

Anahtar Kelimeler

minstrel story, Tahir ile Zühre, semiotics, Greimas, semiotics analysis method

Kaynakça

• Arslan, Mustafa (2021). Zamanın Ruhundan Anlatıcının Tasarımına Katmanlaşan Kahraman: Köroğlu. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, C 5, S 3, s. 1-13.
• Çelepi, Mehmet Surur (2023). Türk Semiyosferinde Bir Mücadele Örneği: Ali Cengiz Oyunu. Milli Folklor, S 137, s. 61-73.
• Gürbüz, Adem (2017). Ömer Seyfettin’in “Şefkate İman” Adlı Öyküsüne Göstergebilimsel Bir Yaklaşım”. Edebi Eleştiri Dergisi, C1, S1, 46-58.
• Kaplan, Mehmet (1952). İki Destan İki İnsan Tipi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4 (4), 399-417. Mardin, Şerif (2002). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Rifat, Mehmet (2018). Homo Semioticus ve Genel Göstergebilim Sorunları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rifat, Mehmet (2019). Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Rifat, Mehmet (2019). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tarakçı, Gülsüm (2023). Ziya Gökalp’ın Alageyik Manzum Masalının Göstergebilimsel Analiz Metoduna göre İncelenmesi. Söylem Filoloji Dergisi, 8(2), 433-454.
• Türkmen, Fikret (2015). Tahir ile Zühre. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Uçan, Hilmi (2013). Dilbilim Göstergebilim ve Edebiyat Eğitimi. Ankara: Hece Yayınları.
• Uçan, Hilmi (2016). Yazınsal Eleştiri ve Göstergebilim. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Uçan, Hilmi (2017). Görmek / Göstermek. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Yücel, Tahsin (2015). Yapısalcılık. İstanbul: Can Sanat Yayınları.