Arşiv Belgeleri Işığında İngiltere’nin Hilâfet Politikası (1875-1925)

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 14, 13 - 27, 13.12.2021

Hasan Gümüşoğlu

https://doi.org/10.25069/spmj.933306

Öz

Bu makalede İngiltere Arşiv Kayıtları (Public Record Office (PRO) esas alınarak İngiltere’nin yarım asırlık (1875-1925) hilâfet politikası incelenmiştir. İngiltere on dokuzuncu asrın sonlarına doğru Osmanlı halifesinin dünya Müslümanları üzerindeki nüfuzundan istifade etme yollarını aramıştır. İngiltere, özellikle Hindistan’ı sömürgesi yaptıktan sonra Osmanlı halifesinin bölge Müslümanları üzerindeki nüfuzundan endişe ederek bu politika değişikliğine gitmiştir. Yirminci asrın başlarından itibaren İngiltere, bariz bir şekilde Osmanlı halifesini yıpratma çalışmalarını dış politikasının önemli bir parçası haline getirmiştir.
Söz konusu politika doğrultusunda hilâfetin Osmanlı’dan alınıp Araplara verilmesini isteyen İngiltere, Lozan Konferansı öncesinde Osmanlı hilâfetinin tarihte kalması gerektiğine kesin olarak karar vermişti. İngiltere o dönemde, Rusya’ya karşı bir set olması için geçmişe nispetle daha küçük bir Türkiye’nin tesisini kendi çıkarları açısından faydalı buluyordu. Bu sebeple Türkiye’nin hilâfeti ilga edip dünya Müslümanlarıyla bağlarını koparmak suretiyle İngiliz menfaatlerini tehdit edebilecek konumdan çıkarılması İngiltere açısından oldukça önem arz ediyordu.

Anahtar Kelimeler

Hilâfet, Osmanlı, İngiltere, Dünya Müslümanları

Britain’s Caliphate Policy in the Light of Archival Documents (1875-1925)

Öz

In this article, Britain's half-century (1875-1925) caliphate policy has been examined based on the Public Record Office (PRO). Britain sought ways to take advantage of the Ottoman caliph's influence over the Muslims of the world towards the end of the nineteenth century. İt changed his policy, worrying about the influence of the Ottoman caliph on the Muslims after it colonized İndia. From the beginning of the twentieth century, Britain has made the efforts to wear down the Ottoman caliph an important part of its foreign policy.
Britain, who wanted the Caliphate to be taken from the Ottomans and given to the Arabs, had definitely decided that the Ottoman caliphate should remain in history before the Lausanne Conference. Turkey's abolished the caliphate and breaking ties with the Muslim world was of great importance in terms of England. At that time, in terms of the interests of Britain, Turkey that will be set up smaller than in the past were be useful against Russia.

Anahtar Kelimeler

Caliphate, Ottoman, Britain, World Muslims

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kânunnâmeleri, İstanbul, 1990.
• Akhisârî, Hasan Kâfî, Usûlü’l-hikem fî nizâmi’l-âlem, nşr. Tevfik, İstanbul 1287.
• Âmidî, Seyfüddîn, el-İmâmetü min Ebkâri’l-efkâr fî usûli’d-dîn, nşr. Muhammed Zübeydiye, Beyrut 1992.
• Bâkıllânî, Kâdı Ebû Bekir, et-Temhîd, nşr. İmâdüddîn Amed Haydar, Beyrut 1987.
• Cox, S. Thomas, The Idea of Arabic Caliphate in British Middle Eastern Policy in the Era of Great War, Doktora Tezi, University of Durham, 2003.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn el-Ğıyâsî (Ğıyâsü’l-ümem fî’ltiyâsi’z-zulem), nşr. Mustafa Hilmi, Fuâd Abdülmü'min, İskenderiye 1979. Dursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, İstanbul 1330.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir, Kâmûs Tercemesi, trc. Âsım Efendi, İstanbul 1305.
• Gümüşoğlu, Hasan, İslâm’da İmâmet ve Hilâfet, İstanbul 1999.
• Gümüşoğlu, Hasan, İntikalinden İlgasına Osmanlı’da Hilâfet, İstanbul 2011.
• İbn İyas, Ebü’l-Berakât, Bedâiü’z-zuhûr fî vekâii’d-dühûr, nşr. Muhammed Mustafa, Kahire 1984.
• İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, VII. Defter, nşr. Şerafettin Turan, Ankara 1957.
• Kandemir, Feridun, Hatıraları ve Söylemedikleri İle Rauf Orbay, İstanbul 1965.
• Kral Abdullah, Biz Osmanlı’ya Neden İsyan Ettik, trc. Halit Özkan, İstanbul 2006.
• Kürkcüoğlu, Ömer, Mondros’tan Musul’a Türk-İngiliz İlişkileri, Ankara 2006.
• Laurance Evans, Türkiye’nin Parçalanması ve ABD Politikası, trc. T. Alaya, N. Uğurlu-Ö, Uğurlu, İstanbul 2004.
• Lothrop Stoddard, Yeni Âlem-i İslam, trc. Ali Rıza Seyfi, İstanbul 1338.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar, Belgeler, trc. Seha L. Meray, Ankara 1972.
• Maverdî, Ebû’l-Hasen Ali, el-Ahkâmü's-sultâniyye, Beyrut 1990.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede, Tarih (Sahâifü’l-ahbâr fî vekâyi’i’l-âsâr), İstanbul 1285.
• Neşrî, Mevlana Mehmed, Cihannüma, nşr. Necdet Öztürk, İstanbul 2008.
• Özcan, Azmi, “İngiltere’de Hilâfet Tartışmaları 1873-1909”, Hilâfet Risaleleri, İstanbul 2002.
• Sonyel, R. Salâhi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, Ankara 1995.
• Şeyh Müşir Hüseyin Kidvaî, Türkiye İslam İmparatorluğunun İstikbali, London 1919.
• Teftazânî, Sa‘du’d-dîn, Şerhu'l-Makâsıd, nşr. Abdurrahman U‘meyrâ, Beyrut 1989.
• Toynbee, Arnold Joseph, 1920’ler Türkiye, Hilâfetin İlgası, trc. Hasan Aktaş, İstanbul 1998.
• William, Muir, The Caliphate İts Rise, Decline, and Fall, Edinburgh 1924.