DOĞU ANADOLU ERKEN DEMİR ÇAĞ ÇANAK ÇÖMLEK KÜLTÜR GRUPLARI

Yıl 2020, Sayı: 2, 54 - 79, 31.12.2020

Gulan Ayaz

Öz

M.Ö. 13. yüzyıl ortalarından itibaren Doğu Anadolu kırsal karakterli bir değişimin etkisi altına girer ve bu kültür M.Ö. 9. yüzyıl ortalarında Urartu’nun kuruluşuna kadar devam eder. Bilgilerin hipotetik olduğu bu sürecin yorumlanmasında materyal kültürün önemli ve yaygın buluntu gruplarından biri olan çanak çömleğe sıkca başvurulur. Yivli çanak çömlek ile karakterize olan döneme, mal grubu özellikleri üzerinden bir bakış açısı sunularak süreç bir başka açıdan yorumlanmaya çalışılmıştır. Kazı ve yüzey araştırmaların Kahve-Kiremit, Gri-Siyah, Pembe-Devetüyü veya Kiremit Astarlı olarak tasniflenen çanak çömleğinin mal grupları üzerinden istatiksel verileri bölgenin kültür bölgesi haritasının oluşturulmasını olanaklı kılmıştır. Ana hatlarıyla Doğu Anadolu Tendürek volkanının kuzeyinden itibaren Gri-Siyah Mal, güneyinden itibaren ise Kahve-Kiremit Mal’ın etkisi altındadır ve yiv bu mal gruplarının ortak dekorasyonudur. Buraya kadar çizilen tablo oldukça geneldir. Bununla birlikte, gerek Yukarı Fırat havzası gerekse Kuzeydoğu Anadolu, Van Gölü havzasının doğusu, Yukarı Murat havzası, Hakkari bölgesi çanak çömleğinin birbirinden farklı ve ayırtedilebilir özellileri vardır ve ancak seramiğin akıtacak, kulp, açkı, astar, kazı bezeme, boya bezeme, kabartma bezeme gibi daha detay özellikleri bu daha küçük coğrafi birimlerde ayrıştırmayı olanaklı kılar.

Anahtar Kelimeler

Erken Demir Çağ, Doğu Anadolu, Çanak-Çömlek, Yivli Seramik, Çanak-Çömlek Kültür Grupları

EASTERN ANATOLIA EARLY IRON AGE POTTERY CULTURE GROUPS

Öz

The Early Iron Age pottery culture of Eastern Anatolia has mostly been described through groovy ware until today. And in this study, all of the potteries of the period, including groovy ware, were analysed in detail according to their properties, types or decorative features.
In conclusion, as a result of statistical analysis two main culture regions “Brown-Reddish Colour Ceramic Culture" and "Grey-Black Colour Ceramic Culture" for the Early Iron Age pottery were developed. Among these wide cultural regions, in such geographical-cultural sub-locations as Elaziğ-Malatya plain, Muş-Bulanık plain, Van Lake basin, Hakkari mountainous region, Ağrı Mountain foothills and Iğdır plain, small pottery groups were separated. Eventually, this study unearths the cultural map of pottery of about a four hundred-year process, starting with the emergence of a new material culture in the 1250s BC running until the establishment of Urartu.

Anahtar Kelimeler

Early Iron Age, Eastern Anatolia, Pottery, Groovy Ware, Pottery Cultural Groups

Kaynakça

• G. Ayaz, Doğu Anadolu Bölgesi Erken Demir Çağ Çanak Çömlek Kültür Bölgeleri: Gelişimleri, Sınırları, Çanak Çömlek Grupları ve İlişkileri Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Protohistorya ve Ön Asya Arkeolojisi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van, 2017.
• K. Bartl, “Eastern Anatolia in the Early Iron Age”, Migration and Kulturtransfer, (eds. Ricardo Aichmann and Hermann Parzinger), Berlin, 2001, 383-410.
• V. Sevin, “Son Tunç Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi. Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu”, Belleten, LXVIII/252, Ankara, 2005, 355-386.