Olympos’ta Bulunmuş Figürlü Bir Ampullanın İkonografik Değerlendirmesi

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 181 - 188, 15.03.2020

Muradiye ÖZTAŞKIN

Öz

Olympos Antik kentinde yapılan kazı çalışmaları sayesinde kentin Erken Bizans dönemine ait çok sayıda yapı belgelenmiştir. 2012 yılında yapılan çalışmalarda kentin kuzeyinde sivil bir konut işleviyle kullanılan bir yapının avlusundaki toprak dolgu içerisinde seramikten yapılmış bir ampulla bulunmuştur. Hamur ve form özellikleri bakımından 6-7. yüzyıllarda üretilen Batı Anadolu tipi ampullalar grubundandır. Kalıpla biçimlendirilmiş iki parçanın birbirine eklenmesiyle oluşturulmuş yassı küresel gövdelidir. Her iki yüzünde kabartma olarak yapılmış figürler bulunmaktadır. Figürlerden ilkinin bir sıpa üzerine binmiş olduğu ve başının çevresindeki nimbusunda yer alan haç kolları nedeniyle İsa’yı betimlediği anlaşılmaktadır. Sahne Kudüs’e Giriş sahnesi olarak tanımlanmaktadır. Ampullanın diğer yüzünde elinde büyük bir haç ve diğer elinde yuvarlak bir kalkan tutan, sakallı bir aziz figürü bulunmaktadır. Figürün ayaklarının altında başını yukarı doğru çevirmiş bir yılan figürü yer alır. Azizin duruşu, kullanılan semboller ve diğer yüzdeki Kudüs’e Giriş sahnesi nedeniyle gösterilen temanın ölüme karşı zafer olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmanın amacı Olympos’ta bulunmuş olan ampullanın üzerinde yer alan betimlemelerin ikonografisini açıklamaktır.

Anahtar Kelimeler

bizans sanatı, bizans arkeolojisi, seramik, ikonografi, bizans döneminde hacılık

Kaynakça

• Anderson, W. (2004). An Archaeology of Late Antique Pilgrim Flasks. Anatolian Studies, 54, 79-93.
• Aydın, A. (2013). Marmaris Müzesi’ndeki Ampullalar. Olba, XXI, 437-456.
• Barag, D. (1970). Glass Pilgrims Vessels from Jerusalem: Part I. Journal of Glass Studies, 12, 35-63.
• Barag, D. (1971). Glass Pilgrims Vessels from Jerusalem: Parts II and III. Journal of Glass Studies, 13, 45-63.
• Bezeczky, T. (2013). The Amphorae of Roman Ephesus. Forschungen in Ephesos, Band XV/1. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Brazinski, P.A. (2014). Late Antique Pilgrimage and Ampullae: History, Classification, Chronology. Saarbrücken: Lap Lambert Academic Publishing.
• Buora, M., Laflı, E. ve Kaan Şahin, G. Some Ampullae from Western Asia Minor. B. Ciupercă (ed.), Archeologia Mileniului I. p. Chr. IV: Nomazi şi autohtoni în mileniul I p. Chr. / Archaeology of the First Millenium A.D. IV: Nomads and the Autochtonous in the First Millennium A.D. Brăila: Editura Istros, 273-292.
• Cooper, K. (1999). The martyr, the Matrona and the Bishop: the Matron Lucina and the Politics of Martyr Cult in Fifth- and Sixth-Century Rome. Early Medieval Europe, 7 (3), 297-317.
• Daim, F., Fourlas, B. Horst, K. ve Tsamakda (eds.) (2017). Spätantike und Byzanz: Bestandskatalog Badisches Landesmuseum Karlsruhe Objekte aus Bein, Elfenbein, Glas, Keramik, Metall und Stein. Mainz: Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums.
• Dinkler, E. (1970). Der Einzug in Jerusalem: Ikonographische Untersuchungen im Anschluß an Ein Bisher Unbekanntes Sarkophagfragment. Opladen: Springer Fachmedien Wiesbaden GmbH.
• Grabar, A. (1958). Ampoules de Terre Sainte (Monza, Bobbio), Paris.
• Grant, M. (2008). İmparator Konstantin. (Ş.Ş. Yiğitler, Çev.) İstanbul: Akademi Kültür Sanat Yayınları.
• Griffing, R.P. (1938). An Early Christian Ivory Plaque in Cyprus and Notes on the Asiatic Ampullae. The Art Bulletin, 20 (3), 266-279.
• Grillmeier, A. (1975). Christ in Christian Tradition vol 1: From the Apostolic Age to Chalkedon (451). Second, revised edition (J. Bowden. John, Çev.) Atlanta: Knox Press.
• Grotowski, P. Ł. (2010). Arms and Armour of the Warrior Saints: Tradition and Innovation in Byzantine Iconography (843-1261). (R. Brzezinski, Çev.) Leiden: Brill.
• Hanfmann, G.M.A. (1985). The Donkey and the King. The Harvard Theological Review, 78, (3/4), 421-430.
• Harley, F. (2017). The Narration of Christ's Passion in Early Christian Art. J. Burke (ed.), Byzantine Narrative Papers in Honour of Roger Scott. Leiden: Brill, 221-232.
• Holum, K.G. (1990). Hadrian and St. Helena: Imperial Travel and the Origins of Christian Holy Land Pilgrimage. R.G. Ousterhout (ed.), The Blessings of Pilgrimage. Urbana: University of Illionis Press, 66-81.
• Karpozilos, A. ve Cutler, A. (1991). Snakes. The Oxford Dictionary of Byzantium, vol. 3. A. Kazhdan (ed.). New York: Oxford University Press, 1920.
• Katsioti, A. ve Mastrochristos, N. (2018). Aspects of Pilgrimage in the Eastern Mediterranean During the Early Byzantine Period Archaeological Evidence from Rhodes. D. Ariantzi ve I. Eichner (eds.), Für Seelenheil und Lebensglück: Das Byzantinische Pilgerwesen und Seine Wurzeln. Mainz: Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, 83-95.
• Kaufmann, C.M. (1910). Zur lkonographie der Menas Ampullen. Cairo.
• Köroğlu, G., Korucu, F. ve Yılmaz, S. (2017). Smyrna Agora Kazısından Erken Bizans Dönemine Ait Ampullalar (Hacı Mataraları). XVIII. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, H.S. Ünalan Özdemir, M. Kürüm ve N. Akbulut (eds.). Aydın: Efeler Belediyesi Kültür Yayınları, 399-420.
• Mackie, G. (2003). Early Christian Chapels in the West: Decoration, Function and Patronage. Torornto: University of Toronto Press,
• Malone, C. W. (2009). Violence on Roman Imperial Coinage. Journal of the Numismatic Association of Australia, 20, 58-72.
• Marković, M. (1995). On the Iconography of the Military Saints in Eastern Christian Art and the Representations of Holy Warriors in the Monastery of Dećani. V.J. Djurić (ed.), Mural Painting of Monastery of Decani: Material and Studies, Belgrade: Srpska Akademija Nauka Umetnosti, 567-630.
• Marsengill, K. (2020). Images of Holy Men in Late Antiquity in Light of Pseudo-Dionysius the Areopagite: Framing Spiritual Ascent and Visualising Spiritual Hierarchy. F. dell’Acqua ve E. S. Mainoldi (eds.) Pseudo-Dionysius and Christian Visual Culture c. 500–900. Cham: Palgrave Macmillan, 133-176.
• Olcay Uçkan, B.Y. (ed.) (2017). Olympos I: 2000-2014 Araştırma Sonuçları. Antalya: AKMED.
• Parani, M. G. (2003). Reconstructing the Reality of Images: Byzantine Material Culture and Religious Iconography (11th-15th Centuries). Leiden: Brill.
• Pitarakis, B. (2015). Kral Süleyman'ın Büyüsü. B. Pitarakis (haz.), Hayat Kısa Sanat Uzun: Bizans’ta Şifa Sanatı. İstanbul: Pera Müzesi, 240-251.
• Şimşek, C. ve Dumna, B. (2007). Laodikeia’da Bulunan Ampullalar. Olba, XV, 1-29. Torp, H. (2019). Christus Verus Sol – Christus Imperator: Religious and Imperial Symbolism in the Mosaics of the Rotunda in Thessaloniki. A. C. Olovsdotter (ed.), Envisioning worlds in Late Antique Art: New Perspectives on Abstraction and Symbolism in Late-Roman and Early-Byzantine Visual Culture (c. 300-600). Berlin: De Gruyter, 178-198.
• Walter, C. (2006). The Iconography of Constantine the Great Emperor and Saint. Rome: Alexandros Press.
• Weber, M. Die Tonlampen. Samos Band XX. Mainz: Deutsches Archäologisches Institut.
• Wilkonson, J. (1990). Jewish Holy Places and the Origins of Christian Pilgrimage. R. Ousterhout (ed.), The Blessings of Pilgrimage. Urbana: University of Illionis Press, 41-53.