Observations On Historical and Architectural Features Of Mardin Bazaars

Yıl 2018, Cilt: 27 Sayı: 1, 97 - 117, 29.04.2018

Evindar Yeşilbaş

https://doi.org/10.29135/std.381989

Cited By: 5

Öz

The subject of the study is a total of 8 bazaars in Mardin. The study made general evaluations on the architectural characteristics of the bazaars (Aktarlar, Ayakkabıcılar, Bakırcılar, Çarıkcılar, Marangozlar, Tellallar, Revaklı and Zahireciler) in terms of layout, space, material-technique and decoration. These bazaars are one of the developmental stages of the Anatolian commercial architecture that formed over a long period of time and have different characteristics within the framework of regional architectural understanding. The aim of this study is to identify the physical texture of the trade zone and historically determine the formative, developmental and transformative stages and architectural characteristics of the bazaars, which are losing their function, in Mardin trade center. We believe that this study will be of interest to researchers who are interested in this subject matter. Developed in line with the geographical features of the city, the Mardin bazaars were open-air bazaars lining up the flanks of streets located in and around Grand Mosque. These bazaars are believed to have first emerged during the Artuqid era. They were devoid of any kind of decoration. They were roofed with a barrel vault and became organically connected with each other with the lining up of shops side by side over time. Craftsmen of the same or similar occupational groups carried out their trade on separate streets.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Artuqid, Bazaar, Arasta, trade architecture

Mardin Çarşılarının Tarihî Ve Mimarî Özelliklerine Dair Tespitler

Öz

Mardin’de tescilli beş adet ve henüz tescili gerçekleştirilmeyen üç adet çarşı ile toplamda sekiz çarşı araştırmaya konu olmuştur. Çalışmada, Aktarlar, Ayakkabıcılar, Bakırcılar, Çarıkcılar, Marangozlar, Tellallar, Revaklı ve Zahireciler çarşılarının plan, mekan, malzeme-teknik ve süsleme bakımından mimari özellikleri üzerine genel değerlendirmeler yapılmıştır. Uzun bir dönem içinde oluşmuş Anadolu ticaret mimarisinin gelişim halkalarından olan bu çarşılar, bölgesel mimari anlayış çerçevesinde farklı karakterlerle karşımıza çıkmaktadır. Çalışmanın amacı; Mardin ticaret merkezinde tarihî kimliğe sahip çarşıların tarihsel süreç içindeki oluşumu, gelişimi ve değişimini tespit etmek, işlevini yitirmekte olan bu çarşıların mimari özelliklerini belirlemektir. Çalışmamız konuyla ilgilenen başka araştırmacıların faydalanabileceği bir kaynak olacağı için de ayrıca önemlidir. Mardin çarşılarının, şehrin coğrafi özellikleri çerçevesinde Ulu Cami ve etrafında üstü açık çarşılar olarak, sokak dizilişleri şeklinde geliştikleri tespit edilmiştir. En erken, Artuklu Dönemi’ nde şekillenmeye başladığını düşündüğümüz bu çarşılar, süslemeden uzak, tonoz sistemiyle örtülmüş ve zamanla yan yana dükkanların dizilişiyle sonradan birbiri ile organik bağı kurulmuş arastalar şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Çarşılarda, aynı veya birbirine yakın işkollarına mensup meslek zümrelerinin ayrı birer arastada yer aldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Çarşı, Artuklu, Arasta, ticaret yapıları

Kaynakça

• Abdülgani Efendi. (1999), Mardin Tarihi, Burhan Zengin, (Haz.), Ankara: GAP İdaresi Yayınları
• Aınsworth, W. F. (1842), Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia, London: John W. Parker
• Akdağ, M. (1995),Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559), II, İstanbul: Cem Yayınevi
• Akgündüz, A. (1991), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki’ Tahlilleri. III, İstanbul: FEY Vakfı Yayınları
• Akozan, F. (1979), İstanbul’un Kapalı Çarşısı, İ.Ü. Ed. Fak. Tarih Dergisi, ( Ord. Prof. İ. H. Uzunçarşılı Hatıra Sayısı),32, İstanbul, 759-770
• Alioğlu, F. (1989), Geleneksel Mardin Şehir Dokusu ve Evleri Üzerine Bir Deneme, ( Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
• Alioğlu, F. (2000), Mardin Şehir Dokusu ve Evler, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları
• Anonim. (2011), Osmanlı Coğrafyasında Çarşı Kültürü ve Çarşılar, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları
• Aydın, S. vd. (2001), Mardin Aşiret- Cemaat- Devlet, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları
• Barbaro, G. (1873), Travels of Josafa Barbaro, William Thomas, ( Çev.), Travels in Tana and Persia, London: Burt Franklin
• Bayram, S., ( 2007), “Arşivlerde Kayıtlı Mardin’de Yapılmış En Eski Vakıflar: İmam Zeynel Abidin’in 1158 M. Tarihli ve Artukoğulları’ndan Kutbuddini İlgazi İbni Melik Necmeddin İbni Emir Timurtaş 1178 M. Tarihli Vakfiyeleri”, Makalelerle Mardin I, Tarih-Coğrafya, İstanbul, 289-306.
• Bilici, Z. K. (1992), Kastamonu Şehir Merkezinin Teşekkülünde Ticaret Yapılarının Rolü, Vakıf Haftası Dergisi, 9, Ankara, 311-320
• Buckıngham, J.S. (1827), Travels in Mesopotamia, London: H. Colburn
• Cantay, G. (1989), Edirne Semiz Ali Paşa Çarşısı, Erdem, 13/ 5, Ankara, 123-129,
• Ceylan, O. (1989), Geleneksel Türk Osmanlı Çarşı Yapılarının Oluşumu, Gelişimi ve Yakın Doğu Kültürleri ile Olan Etkileşimleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul
• Cezar, M. (1985),Tipik Yapılariyle Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları
• Cuinet, V. (1891), La Turquie D’Asie, Paris: E. Leorux
• Çetin, A. (2009), Memlûk Dönemi Doğu Akdeniz Müslüman Şehirlerinin Ekonomik Yüzü, Çarşılar, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Reşat Genç’e Armağan, 29, Ankara, 369-384
• Dal, M.; Öcal, A.D. (2017), Mardin Şehrindeki Taştan Yapılmış Eserlerde Görülen Bozunmalar, Baun Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 19/1, 60-74
• Dupre, A. (1819), Voyage En Perse, Fait Dans Les Annees 1807, 1808 Et 1809, En Traversant La Natolie Et La Mesopotamie, I, Paris: J.G Dentu
• Duyan, F. (2017). Zahireciler Çarşısı Rölöve Çizimi, Mardin: DKVKBK Arşivi.
• Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta Tanci, (2000), İbn Battuta Seyahatnamesi, A.S. Aykut, ( Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Erdal, Z. ( 2017), Mardin Ulu Cami Üzerine Yeni Görüşler, Van Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17/Özel Sayı 2, 433-447
• Evliya Çelebi, (2006), Seyahatname, T. Temelkuran, N. Aktaş, M. Çevik, ( Çev.), İstanbul: Üçdal Neşriyat
• Gabriel, A. (1940), Voyages Archeologique Dans la Turquie Orientale, Paris, E. De Boccard
• Gebhart, 1966, (https://www.facebook.com/groups/677661952305405/photos/) (Erişim Tarihi: 30 Ekim 2017)
• Göyünç, N. (1991), XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, Ankara: TTK Yayınları
• Gürhan, V. ( 2012), XVIII. Yüzyılda Mardin Şehri, ( Yayınlanmamış DoktoraTezi ), Gazi Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Hasol, D. (1995), Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yem Yayınları
• İbn-i Bibi (2007), Selçukname, Ö. Özkan, R. Yinanç, (Çev.), İstanbul: Kitabevi
• İzgöer, A. Z. (1999). Diyarbakır Salnameleri, C. 4. - 5, İstanbul: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kankal, A. ( Ed.), (2007), 235 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, İstanbul: İmak Ofset
• Kankal, A. vd. (2007), 183 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, İstanbul: İmak Ofset
• Kankal, A. vd. (2007), 248 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, İstanbul: İmak Ofset
• Kurt, Y. (1990), XVI. Yüzyıl İkinci Yarısında Diyarbekir Eyaleti’nde Sanayi ve Ticaret, Tarih İncelemeleri Dergisi, 5/ 1, İzmir, 191-200
• Küçükkömürcü, B. (2005), Geleneksel Türk Osmanlı Çarşı Yapıları ve Günümüzdeki Alışveriş Merkezleri Üzerine Bir İnceleme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul
• Marco Polo, (1985), Geziler Kitabı, Ö. Güngören, ( Çev.), İstanbul: Yol Yayınları
• Mayer, G. (2008), Türk Çarşısı, Şark’ta Ticaretin Püf Noktaları, R. N. Bali ve Y. Öztel, ( Çev.), İstanbul: Kitabevi Yayınları
• Mortan, K., Küçükerman, Ö. (2010), Çarşı, Pazar, Ticaret ve Kapalıçarşı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Nasıroğlu, M. (2010), Batılı Seyyahların Gözüyle Mardin ve Çevresi ( Mardin, Nusaybin ve Hasankeyf), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi, Şanlıurfa
• Nıebuhr, C. (1792), Travels through Arabia, and other Countries In The East, R. Heron, ( Çev.), II, Edinburgh: R. Morison and Son
• Olivier, G. A. (1991), Türkiye Seyahatnamesi, O. Gökmen, ( Çev.), 2, İstanbul, Tifdruk Matbaacılık
• Özçoşar İ. vd. (2007), 193 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, İstanbul: İmak Ofset
• Özçoşar İ. vd. (2007), 238 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, İstanbul: İmak Ofset
• Özçoşar, İ. (2006), 242 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, İstanbul: İmak Ofset
• Özdeş, G. (1998), Türk Çarşıları, Ankara: Tepe Yayınları
• Özgen, M. (2007), Osmanlı Kentinde Çarşı, Popüler Tarih Dergisi, İstanbul, 32-37
• Öztürk, H. (2011), Tarihin ve Medeniyetin Beşiği Çarşılar, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası
• Pakalın, Z., ( 1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3, İstanbul:
• Paydaş, K. (2004), Ak-Koyunlular Döneminde Ticaret, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Tarih Bölümü Tarihi Araştırmaları Dergisi, 23/36, Ankara, 213-223
• Southgate, H. (1840), Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia and Mesopotamia, London: Tilt and Bogue
• Soykut, R. (1971), Orta Yol Ahilik, Ankara: Güneş Matbaacılık
• Soyukaya, N. vd. (2013), Mardin Kültür Envanteri, İstanbul: ÇEKÜL Vakfı Yayınları
• Tarus, İ. (1947), Ahiler, Ankara: Ulus Yayınevi
• Tavernıer, J. B. (1980), XVII. Asır Ortalarında Türkiye Üzerinden İran’a Seyahat, E. Gültekin, ( Çev.), İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları
• Taylor, J.G. (1865), Travels in Kurdistan, with Notices of the sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood, Journal of the Royal Geographical Society of London, 35
• Topçu, K., Bilsel, S. G. (2016), Geleneksel Gaziantep Çarşısının Mekansal Kalite Açısından Değerlendirilmesi, Artium, 4/1, Gaziantep, 58-74
• Tunçel, M., (2001), Bayburt Bedesteni, Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları, Kayseri: 559-573.
• Uysal, M. (2010), Tarihsel Süreçte Geleneksel Konya Çarşısı İçin Bir Mekansal Analiz, Milli Folklor, 86, Ankara, 149-162
• Yeşilbaş, E. ( 2016), Diyarbakır’da Osmanlı Dönemi Ticaret Mimarisi, Ankara.
• Yeşilbaş, E. (2017), Mardin Tellallar ve Bakırcılar Çarşıları, XX. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu ( 02-05 Kasım 2016) Bildirileri, Sakarya, 312-323.