Sivas Hoca İmam Mosque

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 507 - 541, 09.07.2022

Turgay Yazar , Alper Atıcı

https://doi.org/10.29135/std.1019113

Cited By: 1

Öz

In this study, the Hoca Imam Mosque, located in the city center of Sivas, will be introduced and evaluated. Hoca Imam Mosque was built in the second quarter of the 14th century, during the Eretna Principality Period. The building, which is one of the earliest mosques built in Sivas, took its name from its founder and over time, the neighborhood where the building was located was also called by the same name. Hoca Imam, the founder of the mosque, is a well-known Sufi. When he died in 1373, he was buried in front of his mosque, which he gave his name, and his tomb was built. The tomb of Hoca Imam has not survived. However, according to the archive document dated 1850, which gives information about the existence of his tomb, it is mentioned that a tombmaster was appointed. Regardless of the type of this tomb, it must be at least 5 m tall. Even when the tomb was built adjacent to the main wall of the mosque, it is understood that the mosque was probably a wooden ceiling structure measuring approximately 10 m. Today, the coffin belonging to Hoca Imam is located in the northwest of the mosque, in the room between the minaret and the northern wall of the sanctuary.
The building, which was built as a neighborhood masjid, was repaired in 1817 by Mehmet Emin Ağa, a member of the Dergah-ı Ali, and converted into a mosque by adding a pulpit. The building underwent some repairs in the following years, and in 1953 the sanctuary was expanded to the west, and a last communion place and a minaret were added to its north. The walls that may belong to the first phase of the mosque are the south and east walls, which have been modified and reworked.
Plaster and wooden decorations consisting of plant, geometric, object ornamentation and architectural elements were found in the mosque. There are plaster on the mihrab of, wooden decorations on the pulpit, the chair, the ceiling and the door of the mosque. Plaster decorations were made in the printing technique, and wooden decorations were made in the nailing technique. In the plaster decorations of the mihrab of the building, plant motifs such as kenger, flowers coming out of the vase, folded branches as well as candle motifs and architectural forms were used. The candle motif in the mihrab of the building has been accepted as an element representing Allah and Her light and has been lovingly used in mosque altars since the 13th century in Islamic art. The decoration style shows the characteristics of the Westernization Period. This style, which is also encountered in other buildings built in these periods in Sivas, is important in terms of reflecting the taste and understanding of art of the period. Hoca Imam Mosque is one of the important examples of this style in Sivas.

Anahtar Kelimeler

Sivas, Hoca İmam, Eretna Principality, Candle, Mosque, Plaster

Sivas Hoca İmam Camisi

Öz

Bu çalışmada Sivas şehir merkezinde yer alan Hoca İmam Camisi tanıtılacak ve değerlendirilecektir. Hoca İmam Camisi 14. yüzyılın ikinci çeyreğinde, Eretna Beyliği Dönemi’nde inşa edilmiştir. Sivas’ta inşa edilen erken tarihli mescitlerden biri olan yapı adını kurucusundan almış ve zamanla yapının bulunduğu mahalle de aynı isimle anılmıştır. Caminin kurucusu olan Hoca İmam tanınmış bir sûfîdir. 1373 yılında vefat edince adını verdiği mescidinin önüne defnedilmiş ve türbesi yapılmıştır. Mahalle mescidi olarak inşa edilen yapı, 1817 yılında Dergâh-ı Ali gediklilerinden Mehmet Emin Ağa tarafından onartılmış ve minber eklenerek camiye dönüştürülmüştür. Yapı sonraki yıllarda da bazı onarımlar geçirmiş, 1953 yılında harimi batıya doğru genişletilerek kuzeyine bir son cemaat yeri ile bir de minare eklenmiştir. Camide bitkisel, geometrik, nesneli ve mimari öğelerden oluşan alçı ve ahşap bezeme tespit edilmiştir. Caminin mihrabında alçı, minber, vaaz kürsüsü, tavan ve harim kapısında ise ahşap bezeme yer almaktadır. Alçı bezemeler baskı tekniğinde, ahşap bezemeler ise çakma tekniğinde yapılmıştır. Yapının mihrabındaki alçı süslemelerde, kenger yaprakları, vazodan çıkan çiçekler, kıvrım dallar gibi bitkisel motiflerin yanı sıra kandil motifleri ve mimari formlar kullanılmıştır. Bezeme üslubu Batılılaşma Dönemi özellikleri göstermektedir. Sivas’ta bu dönemlerde inşa edilen diğer yapılarda da karşılaşılan bu üslup dönemin beğenisini ve sanat anlayışını yansıtması bakımından önemlidir. Hoca İmam Camisi bu üslubun Sivas’taki önemli örneklerinden birini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sivas, Hoca İmam, Eretna Beyliği, Kandil Motifi, Cami Tasviri, Alçı Süsleme

Kaynakça

• Arel, A. (1985). Ege Bölgesinde Ayanlık Dönemi Yapıları, Ege’de Mimarlık Sempozyumu, 148-164, İzmir.
• Arık, R. (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arslan, M (2017). Anadolu’da Selçuklu Çağı Cami ve Mescit Mimarisi (Plan-Mimari-Süsleme), (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Aslan, H. (2005). Osmanlı Mimarisinde Ahşap Tavanlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi (2. Baskı), İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Beyazıt, M. (2013), Hüseyin Dülger Evi, Aizanoi I (Editör Prof. Dr. Elif Özer), Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 191-203.
• Bilget, N. B. (1992). Sivas Evleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bozkurt, N. (2001). Kandil, İslam Ansiklopedisi, (C. 24, 299-300) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bulut, M. (2017). Sivas İlbeyli Köy Odaları, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, IV/I, 13-31.
• Çakmak, Ş. (1994). Belenardıç (Torapan) Köyü Camii (Güney/Denizli). Sanat Tarihi Dergisi, 7: (7), 19-26.
• Demirel, Ö. (2000), Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Denizli, H. (tarihsiz). Sivas Tarihi ve Anıtları. Sivas: Özbelsan Yayınları.
• Denktaş, M. (2004). Pınarbaşı-Uzunyayla’daki Ahşap Destekli Camiler, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (16), 58-62.
• Diez, E. & Aslanapa, O. & Koman, M. M. (1950). Karaman Devri Sanatı, İstanbul.
• Dilaver, S. (1971). Anadolu’daki Tek Kubbeli Mescitlerin Mimarlık Tarihi Yönünden Önemi, Sanat Tarihi Araştırmaları, (V), 17-28.
• Durukan, A. (1997). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Cami Tipolojisi Üzerine Bir Deneme, Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara, 169-175.
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine, Osmanlı Araştırmaları, (4), 69-78.
• Eyice, S. (1998), Hızır Bey Camii, İslam Ansiklopedisi, (C. 17, 415), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (2001). İvaz Paşa Camii, İslam Ansiklopedisi, (C. 23, 492-494), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Göktaş Kaya, L. (2006). Mevlevilik Felsefesinden Yola Çıkarak Din-Sanat İlişkisi, Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik Ulusal Sempozyum 14-16 Aralık 2006 Konya Bildiriler, 478-481.
• Gündoğdu, H. ve Işık, R. (2017), Osmaneli’nde Ahşap Örtülü Rüstem Paşa Camii Üzerine Notlar, Uluslararası XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (22-25 Ekim 2014) Aydın: Efeler Belediyesi Kültür Yayınları, 321-344.
• Gürlevik, S. (2008). Sivas Mezar Kitabeleri Üzerine Bir Deneme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• İnce, K. (2016), Çavdarhisar (Aizanoi)’daki Türk Dönemi Konut Mimarisindeki Ahşap Tavan Göbekleri, Aizanoi II, (Editör Prof. Dr. Elif Özer), Ankara; Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 323-346.
• Kalfazade, S. & Ertuğrul, Ö. (1989). Kandil ve Kandil Motif Olarak Anadolu Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2, (5), 29-31.
• Karabulut Ay, K. (2020). Sivas’ta Geleneksel Konut Mimarisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kuyulu Ersoy, İ. (1994). Bademli Kılcı Zade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir), Vakıflar Dergisi, S. XXIV, 147-158.
• Okumuş, E. & Gülbudak, Ö. (2018). Türk Sanatında İnşa Edilen (12.-20. Yüzyıllar) Çeşme Üslupları Üzerine Bir Deneme, Osmanlı Sanatı’na Dair Denemeler (Ed. Ayşe Baylan), İstanbul: Cinius Yayınları, 85-122.
• Orhan Özdeğer, M. (2019). Sivas İlbeyli Köylerinde Köy Odaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özbek, Y. & Arslan, C. (2008). Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, C. III, Ankara.
• Özkurt, K. (2007). Van Gölü Çevresi Mezartaşlarında Kandil Motifi, II. Van Gölü Havzası Sempozyumu, Ed. Oktay Belli, Ankara, 132-142.
• Sakaoğlu, N. (1978). Divriği’de Ev Mimarisi, İstanbul Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şahin, S. (2013). Mekân ve İnsanlarıyla Sivas, İstanbul: Buruciye Yayınları.
• Şahin, S. (2019). Hurûfât Defterleri’ne Göre Sivas Sancağı Vakıfları (1696-1834), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tunçel, G. (1989). Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Taşları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ünsal, M. (2006). Sivas İl Merkezindeki Osmanlı Dönemi Camileri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Yasak, İ. (2010). Sivas Yatırları ve Abdurrahman Gazi Hazretleri, Sivas: Asitan Yayıncılık.
• Yayla, Y. (2014). Sivas Merkezindeki Osmanlı Camilerinin Kitabeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Yazar, T. (2015a). Tarihi ve Kültür Varlıklarıyla Suşehri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yazar, T. (2015b). İmranlı Mezar Taşları, Ölüm Sanat ve Mekân Sempozyumu 18-20 Kasım 2014 MSGSÜ, İstanbul.
• Yazar, T. & Çelemoğlu, Ş. (2020). Sivas-Ulaş Acıyurt Camisi ve Bezemeleri, Sanat Tarihi Dergisi, 29 (2) , 635-677
• Yüksel, H. (1992). İmam Mahlaslı Bir Şairin Ortaya Çıkan Mesnevi Tarzındaki Yazma Bir Eseri Üzerine Bazı Bilgiler, Kızılırmak, (7), 30-33.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Osmanlı Arşivi, H. 1178, Cevdet Evkaf Dosya No: 238 Gömlek No: 11877 (M. 1850).