NASÎHAT-NÂME TÜRÜNDE BİR ESER: KASÎDE-İ ŞİNÂSİ

Yıl 2021, , 163 - 206, 17.12.2021

Fırat Sevinç

https://doi.org/10.21563/sutad.1052260

Cited By: 1

Öz

Türk edebiyatında birçok nasîhat-nâme bulunmaktadır. Bunlardan bazıları müstakil tarzda eserlerdir. Bazıları da manzum veya mensur eserlerin içerisinde yer alır. Bugüne kadar her iki manada birçok nasîhat-nâme tespit edilmiş ve Latin harflerine aktarılmıştır. Ahlaki, dinî ve didaktik mesajlar içeren manzum nasîhat-nâmelerde kullanılan nazım şekilleri genellikle mesnevi, kaside ve terci-i benttir. Bunlardan en çok tercih edileni mesnevidir. Diğer nazım şekilleriyle yazılan nasîhat-nâmelere ender rastlanmaktadır. Bu çalışmada ele alınan nasîhat-nâme kaside nazım şekliyle yazılmıştır. Kasidenin aruz kalıbı (mefāᶜìlün / mefāᶜìlün / mefāᶜìlün / mefāᶜìlün) şeklindedir. Eser 274 beyitten oluşmaktadır.
17. Yüzyılda yazılan eserde eski Anadolu Türkçesinin dil özellikleri görülmektedir. Eser baştan sona kadar dinî, tasavvufi ve ahlaki nasihatlar içermektedir. Kasîde-i Şinâsi başlıklı nasîhat-nâme Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yazma Eserler Kütüphanesi’nde İman Manzumesi adlı eserin baş kısmında bulunmaktadır. Nasîhat-nâme Arap harflerinden Latin harflerine aktarıldıktan sonra eserin dil, şekil ve muhteva özellikleri hakkında bilgi verilmiştir.
Eserden hareketle Şinâsi’nin düşünceleriyle ilgili bazı tespitler yapılmıştır. Bu çalışmadaki amacımız Kasîde-i Şinâsi başlıklı nasîhat-nâmeyi tanıtmaktır.

Anahtar Kelimeler

Şinâsi, Nasîhat-nâme, Kaside-i Şinâsi, şiir, İman Manzumesi, Şinâsi, Nasîhat-nâme, Kaside-i Şinâsi, şiir, İman Manzumesi

A WORK IN THE NASÎHAT-NÂME TYPE: KASÎDE-İ ŞİNÂSİ

Öz

There are many nasîhat-nâmes in Turkish literature. Some of these are private works. Some of them take place in verse and prose works. To date, many nasîhat-nâmes have been identified in both terms and have been translated to Latin letters. The verse forms used in verse Nasîhat-nâmes containing moral, religious and didactic messages are generally mesnevi, eulogy and terci-i bent. The most preferred of these is the mesnevi. Nasîhat-nâmes written in other verse forms are rare. The nasîhat-nâme named Kasîde-i Şinâsi was written in eulogy form. The form of prosody of the eulogy is (mefāᶜìlün / mefāᶜìlün / mefāᶜìlün / mefāᶜìlün).
The work is 274 couplets. The language of the ancient Anatolian Turkish can be seen. The work was written in the 17th century. The work contains religious, mystical and moral advice.
The advice-nâme titled Kasîde-i Şinasi can be found at the beginning of the work titled Iman Manzumesi in the Manuscripts Library of the Presidency of Religious Affairs. After the nasîhat-nâme was transferred from Arabic letters to Latin letters, information was given about the language, form and content features of the work. Based on the work, some determinations were made about Şinasi's thoughts. Our aim in this study is to introduce the advice-nâme titled Kasîde-i Şinasi.

Anahtar Kelimeler

Şinâsi, Nasîhat-nâme, Kaside-i Şinâsi, poetry, İman Manzumesi, Şinâsi, Nasîhat-nâme, Kaside-i Şinâsi, poetry, İman Manzumesi

Kaynakça

• Ak, M. (2018). Osmanlı’nın son döneminde manzum bir nasihatnâme: maksûd-ı nasihat (inceleme-metin-tıpkıbasım-dizin). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Akbayar, N. (1996). Mehmed Süreyyâ sicill-i osmânî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yaınları.
• Akpınar, Ş. (2000). Ruznâmeci-zâde Şinâsi, hayatı, eserleri, edebi kişliği ve divanının tenkitli metni (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Aksoy, H. (1998). Derviş Şemseddin, kuşların münazarası-deh murg. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Altun, K. (1997). Tezkire-i Mucib inceleme-tenkidli metin-dizin-sözlük. Ankara: AKM Yayınları.
• Arslan, M. (1994). Pend-nâme-i Zarîfî. Sivas: Dilek Matbaacılık.
• Arslanoğlu, İ. (1992). Şah İsmail Hatayî ve anadolu hatayîleri. İstanbul: Der Yayınları.
• Askerî. Pend-nâme-i Askerî. Süleymaniye Kütüphanesi. Ali Nihat Tarlan Koleksiyonu, 62/2.
• Ay, K. (2018). Bir Nasihatnâme Örneği Olarak Ali B. Mahmud’un Umûr-ı Ahvâl-i Sefer Adlı Eseri: Tahlil ve Metin (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Babinger, F. (1982). Osmanlı tarih yazarları ve eserleri, (C. Üçok, Çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Belen, M. (1997). Hızrî’nin âb-ı hayât mesnevisi (inceleme-metin). (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Benli, Ş. (2020). Dört dörtlük öğütler: dört sayısı üzerine kurulmuş türkçe mensur nasihatnamelerin mukayesesi ve Kâtip Ali Efendi’nin pendnâme’si. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(4), 1069-1092. doi: 10.34083/akaded.829135.
• Beyzadeoğlu, S. A. (1996). Sünbül-zâde Vehbî - lutfiyye. İstanbul: Bedir Yayınları.
• Buhârî. (2018). el-Câmiʿu’s-Sahîh. (C. 1). Erişim adresi: https://ekutuphane.diyanet.gov.tr/details?id=107262&materialType=KT&query=el-C%C3%A2mi%CA%BFu%E2%80%99s-sah%C3%AEh
• Bursalı Mehmet Tahir (1325). Ahlak kitaplarımız, İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası.
• Bütün, M. (2019). ), Sarı Abdullah Efendi, nasîhatü’l-mülûk terğîbün li-hüsni’s-sülûk (1b-109b): inceleme-metin-sözlük-dizin (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Cemâlî. Nasihat-nâme. Süleymaniye Kütüphanesi. Reşit Efendi Koleksiyonu, 593/5, 62a-66b.
• Ceyhan, A. (2020). Harputlu Ömer Naîmî’nin islâmî bilgi ve öğüt veren bir nasihatnamesi: manzûme-i naîmiyye. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3(2), 381-486. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/estad/issue/56598/778182.
• Çağrıcı, M. (2006). Nush. İslâm ansiklopedisi. (C. 32, s. 408-409). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelebioğlu, A. (1999). Türk edebiyatı’nda mesnevi (XV. yy. ’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çelik, A. (2018). Kâinata hikmet nazarıyla bakmak: ma‘ârif-nâme’de lisân-ı hâl örnekleri. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, 560-580. doi: 10.28981/hikmet.498434.
• Çınar, B. (2014). Mantıkî’nin nasihatnâme’si, TÜBAR, XXXV, 85-98. doi: 10.17133/tba.81504
• Diyanet İşleri Başkanlığı (t.y.). Kur’an-ı Kerim. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/fatiha-suresi-1/ayet-1/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1. Erişim tarihi: 05.02.2021.
• Durmuş, A. (2020). Kadızâde Mehmed Efendi’nin bilinmeyen risalesi risale-i müdâfa’a ışığında hayatı ve ilmi kişiliği –tercüme tahkik ve değerlendirme-. Tokat İlmiyat Dergisi, 8(1), 321-350. doi: 10.5281/zenodo.3894609.
• Ebû Davûd, (2009). Sünenü Ebî Dâvûd. (C. 7). Erişim adresi: https://ekutuphane.diyanet.gov.tr/details?id=89346&materialType=KT&query=S%C3%BCleyman+b.+E%C5%9F%27as+b.+%C4%B0shak+b.+el- Ezdi+Eb%C3%BB+Davud+es-Sicistani.
• Emîrî. Gülşen-i Ebrâr. Nuruosmaniye Kütüphanesi, T. y., 2584/1.
• Fazlî. Pend-nâme-i Fazlî. Süleymaniye Kütüphanesi. Esat Efendi Koleksiyonu, 245/2.
• Harmancı, E. (1999). Şinasî Divanı (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Hengirmen, M. (1983). Pend-nâme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Hüseynî. Camiü’n-Nasâyih. Süleymaniye Kütüphanesi. Hacı Beşir Ağa Koleksiyonu, 661/19.
• İbn-i Mâce, (2009). Es-Sünen. (C. 5). Erişim adresi: https://ekutuphane.diyanet.gov.tr/details?id=89393&materialType=KT&query=+%C4%B0bn+M%C3%A2ce.
• İbrahim Gülşenî, Pend-nâme-i. Süleymaniye Kütüphanesi. Mahmud Efendi Koleksiyonu, 1042/3, 17b-20a.
• İlmî. Pâdişaha Nasihat Yollu Manzûme, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, E. H. 968, 125a.
• İmâm-ı Rabbânî. (2019). Mektûbât-2-3, İstanbul: Fazilet Neşriyat.
• İslamoğlu, A. (2012). Halil Efendi’nin lübbü’n-nesâyıh adlı eserinin şekil ve muhteva özellikleri. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIV/26, 119-148. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sakaifd/issue/20620/219783.
• Kaplan, M. (1992). Divan edebiyatında manzum nasihat-nâme yazan şairler ve eserleri I. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/3, 23-68.
• Kaplan, M. (1993a). Şeyh Cemal-ı Karamanî’nin nasihat-nâmesi. Erişim adresi: https://www.altayli.net/turk-edebiyatinda-manzum-nasihat-nameler.html.
• Kaplan, M. (1993b). Gubarî Abdurrahman Efendi’nin pend-nâmesi. Erişim adresi: https://www.altayli.net/turk-edebiyatinda-manzum-nasihat-nameler.html.
• Kaplan, M. (1993c). Ankaralı Nidâî’nin manzum tıbbî nasihat-nâmesi. Erişim adresi: https://www.altayli.net/turk-edebiyatinda-manzum-nasihat-nameler.html.
• Kaplan, M. (1993d). Meşâmî ve pendnâmesi”, İslâmî Edebiyat Dergisi, 3/22, 117-121.
• Kaplan, M. (1997). Pend-nâme-i vak‘a-nüvis Es‘ad Efendi. Erciyes, 236, 13-16.
• Kaplan, M. (2001). Manzum Nasîhat-nâmelerde Yer Alan Konular. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 133-185. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/26292/277039.
• Kaplan, M. (2015). Hayriyye-i Nâbî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kaya, İ. G. (1995). Derviş Şemsi ve deh murg mesnevisi (inceleme, tenkitli metin ve tıpkıbasım). Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yayınları.
• Kazancıoğlu, H. (2019). 17. yüzyıl mutasavvıflarından kâdirȋ Muhyiddȋn’in nasȋhatnâmesinde osmnalı devlet işleyişi ve sosyal hayat. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 4(1), 32-67. doi: 10.20486/imad.532924.
• Kılıç, A. (2005). Müridî ve Pend-i Ricâl adlı mesnevisi (inceleme - tenkitli metin - dizin). İzmir: Akademi Kitabevi.
• Koşik, H. S. (2012). Nasîhatnâme-i Sıdkî [inceleme-metin] (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Köprülü, F. (2014). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Kurnaz, F. (2018). Nasuh Nevâlî’nin çeşme-i hayat adlı nasihatnâmesi inceleme-metin-sözlük (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Kurt, H. (2020). XVI. yüzyıl şairlerinden Hakkânî’nin cevâhir adlı mesnevisi, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 4/2, 486-547. https://doi.org/10.34083/akaded.746401.
• Levend, A. S. (1963). Ümmet çağında ahlâk kitaplarımız. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 11, 89-115.
• Mansuroğlu, M. (1956). Ahmed Fakih-çarhnâme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mürşid Efendi. Pend-i Mürşidî, Milli Kütüphane, A. 784.
• Oğuz, M. Ö. (1990). Yozgatlı Hüznî divanlarından seçmeler. Ankara: Feryal Matbaacılık.
• Özkan, M. (2016). Osmanlı’da ilmihal geleneği: Kadızâde Mehmed Efendi (1045/1635) ve “risale-i kadızâde” adlı çalışması, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 27, 553-574. Erişim adresi: http://www.islamhukuku.com/Default.aspx.
• Pala, İ. (2006). Nasihatnâme. İslâm Ansiklopedisi. (C. 32, s. 409-410). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Rızaî. Nazmu’l-Ulûm, Milli Kütüphane. A. 2433/(96b-109a).
• Sâfî. Gülşen-i Pend. Konya Yusufağa Kütüphanesi, T. y. 8471.
• Saruhanlı Gülşenî. Dil-Güşâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Esat Efendi Koleksiyonu, 1403.
• Selçuk, B. (2020, 25 Kasım). Şinâsî, Abdurrahman Şinasî Çelebi. Erşim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sinasi-abdurrahman-sinasi-celebi.
• Sevindik, H. (2010). Fasîh Ahmed Dede’nin behişt-âbâd mesnevisi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23, 37-46. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sefad/issue/16462/171757.
• Söylemez, H. (2020). Hüsrev-zâde Ömer Sabrî’nin nasîhat-nâmesi [metin-inceleme] (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Tatcı, M. (2005). Risâletü’n-Nushiyye - tenkitli metin. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tınç, S. (1996). Arif hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve eserlerinin tenkitli metni. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Tirmizî, (2019). Sünenü’t-Tirmizî. (C. 1). Erişim adresi: https://ekutuphane.diyanet.gov.tr/details?id=89609&materialType=KT&query=Tirmizi.
• Üveysî. Nasihat Yollu Manzûme. Milli Kütüphane A. 4635.
• Veled Çelebi & Kilisli Muallim Rıfat (1340/1922). Ferheng-nâme-i Sa‘dî, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Yalçınkaya, M. A. (2019). 16. yüzyıla ait mensur bir nasihatnâme: Za'îfî’nin kitâb-ı sabru'l-mesâyib’i. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3/1, 104-119. doi: 10.34083/akaded.547388.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa, garib-nâme (I-II). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yeniterzi, E. (2006). Ahmed-i Dâ’î’nin vasiyyet-i nûşirevân adlı mesnevisi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, 1-25. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/26277/276850.
• Yetîmî. İbret-nâme. Süleymaniye Kütüphanesi. İbrahim Efendi Koleksiyonu, 588/1.
• Yiğit, B. K. (2015). Süleyman Penâhî’nin nasihatnamesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2/3, 105-141. Erişim adresi: https://arastirmax.com/sites/default/files/filefield_paths/c2s3m7.pdf.
• Yiğit, M. (1986). Refi‘î’nin beşâret-nâme’si dilbilgisi, karşılaştırmalı metin, sözlük. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Yiğiterol, Ö. F. (2019). 18. yüzyılda yazılmış bir nasihat kitabı: levhnâme. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 4/1, 100-122. doi: 10.20486/imad.615043.
• Zâifî. Bustân-ı Nesâyih, Topkapı Sarayı Kütüphanesi. Revan Koleksiyonu, 822/2.