Mongolian Gates to the North: Saray and Saray al-Jadid

Yıl 2025, Sayı: 65, 35 - 54, 26.08.2025

Merve Sürücü , Ensar Macit

https://doi.org/10.21563/sutad.1626820

Öz

The Golden Horde State, one of the most important factors in the Turko-Mongolian history, has managed to influence the political and economic parameters on a regional scale since its establishment. In addition to the policies it pursued, the location chosen for the capital of the state, Saray, was of great importance in this success. In addition to hosting the political activities of the Golden Horde, the city of Saray also managed to become one of the important stops of regional commercial activities. Saray became a city where vassal states declared their allegiance, was frequently visited by embassies in the framework of diplomatic activities, where scholars, clergy and artisans could find a fertile environment for themselves, where travelers, missionaries and merchants could visit with peace of mind, and became one of the important routes for trade caravans. However, the political, social, cultural, religious and economic fabric of this city has not been sufficiently revealed until today due to lack of resources. This study tries to reveal the position and importance of the city of Saray in the medieval world in various aspects.

Anahtar Kelimeler

Golden Horde , Saray , Saray al-Jadid , Urbanism , Politics , Economy.

Moğolların Kuzey’e Açılan Kapıları: Saray ve Saray el-Cedid

Öz

Türk-Moğol tarihinin önemli sacayaklarından biri olan Altın Orda Devleti, kurulduğu ilk andan itibaren bölgesel çapta siyasi ve ekonomik parametreleri etkilemeyi başarmıştır. Bu başarısında izlediği politikaların yanı sıra devletin başkenti Saray için seçtiği konum büyük bir öneme sahip olmuştur. Saray şehri Altın Orda Devleti’nin siyasi faaliyetlerine ev sahipliği yapmanın yanı sıra bölgesel ticari faaliyetlerin önemli duraklarından biri haline gelmeyi de başardı. Saray, vassal devletlerin itaatini bildirdiği, diplomatik faaliyetler çerçevesinde elçilik heyetlerinin sık sık ziyaret ettiği, alimler, din adamları ve zanaatkarların kendileri için verimli bir ortam bulabildiği, seyyahların, misyonerlerin ve tüccarların gönül rahatlığıyla ziyaret edebildiği, ticaret kervanları için önemli güzergahlardan biri haline gelen bir şehir olmuştur. Ne var ki bu şehrin siyasi, sosyal, kültürel, dini ve ekonomik dokusu, kaynakların yetersizliği dolayısıyla günümüze kadar yeterince ortaya konulamamıştır. Bu çalışma, Saray şehrinin Orta Çağ dünyasındaki konumunu ve önemini çeşitli yönleriyle ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Altın Orda , Saray , Saral el-Cedid , Şehircilik , Siyaset , Ekonomi

Kaynakça

• Abzalov, L. F. (2011). Hanskie pistsıy-iz istorii stanovleniya i razvitiya kantselyarskoy slujbıy hanov Zolotoy Ordıy. Kazan: YAZ.
• Acar, S. (2013). Rusya’dan Hindistan’a bir sergüzeşt: Afanasiy Nikitin ve seyahatnamesi. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. 36, 71-82. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/105805.
• Alaaddin Ata Melik Cüveynî. (2013). Tarih-i cihan güşa (M. Öztürk, çev.). Ankara: TTK Yay.
• Allsen, T. T. (1997). Saray. The Encyclopaedia of Islam-New edition. (C. IX, s. 41-44). Leiden: Brill.
• Ballod, F. V. (1923). Starıy i Novıy Saray, stolitsıy Zolotoy Ordıy. Kazan: İzd. Kombinata İzdatelstva i Peçati.
• Barthold, W. (2001). Saray. İslam Ansiklopedisi. (C. X, s.207-208). Eskişehir: MEB Yay.
• Bilge, M. L. (1991). Azak. DİA. (C. IV, s. 300). İstanbul: TDV Yay.
• Bostancı, F. (2021). Altın Orda Devleti’nde yerleşik hayatın ilk izleri: Saray şehri. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 3/6, 229-240.
• Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gttad.
• Ciocîltan, V. (2012). The Mongols and the Black Sea trade in the thirteenth and fourtheenth centuries. (S. Willcocks, trans.). Boston: Brill.
• Çerepnin, L. V. (1977). Mongolo-Tatarıy na Rusi (XIII v). (S. L. Tihvinskiy, red.). Tataro-Mogolıy v Azii i Evrope- sbornik statey içinde (186-209). Moskva: İzd. “Nauka” Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturıy.
• Davletşin, G. (2013). Türk Tatar kültür tarihi (A. Tuzlu, çev.). Ankara: TTK Yay.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. (2010). İbn Battûta seyahatnâmesi I. (A. S. Aykut, çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Ebü’l-Fidâ. (2022) Ebü’l-Fidâ coğrafyası (R. Şeşen, çev.). İstanbul: Yeditepe Yay.
• Egorov, V. L. (2022). Altın Orda’nın tarihî coğrafyası-XIII-XIV. asırlar (A. Büyükçolak, çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Esin, E. (1968). Orduğ (başlangıçtan Selçuklulara kadar Türk hakan şehri). Tarih Araştırmaları Dergisi, 10, 135-215. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tariharastirmalari.
• ez-Zehebî. (1941). Tarih’ül-İslam. (W. De. Tiesenhausen, haz. İ. H. İzmirli, çev.). Altınordu Devleti tarihine ait metinler içinde). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Fedorov-Davidov, G. A. (1964). Raskopki Novogo Saraya v 1959-1962. Sovyetskaya arheologiya, akademiya nauk SSSR institut arheologii, I, Moskva: Nauka.
• Fedorov-Davidov, G. A. (1973). Obşestvennıy stroy Zolotoy Ordı Moskva: İzd. Moskovskogo Universiteta.
• Francesco Balducci Pegolotti. (1936). La pratica della mercatura. (A. Evans, ed.). The Mediaeval Academy of America. Cambridge-Massachusetts.
• Gonçarov, E. Yu. (2000). Starıy i Novıy Saray – stolitsa Zolotoy Ordı (Novıy vzglayad na izvestnie istoçniki). (A. V. Evglevkiy, red.). Stepi Evropıy v epohu srednevekovya: Sb. Nauç. St., Gl. T.1., Donetsk: DonGU.
• Gökeryan, H. (2001). Zapadnıye soobşeniya po istorii Zolotoy Ordı i Povoljiya 1223-1556. İstoçnikovedeniye İstorii Ulusa Cuçi (Zolotoy Ordıy) ot Kalki do Astarhani 1223-1556 içinde (s. 82-111) Kazan.
• Grigoriyev, V. V. (1845). O mestopolojenii Saraya-stolitsıy Zolotoy Ordı, SPB.
• Grousset, R. (2006). Bozkır imparatorluğu-Attila-Cengiz Han-Timur. (M. Rb Uzmen, çev.). İstanbul: Ötüken Yay.
• Halperin, C. J. (1985). Russia and the Golden Horde – the mongol impact on medieval Russian history. Bloomington: Indiana University Press.
• Heyd, W. (1879). Geschichte des Levantehandels im mittelalter. II, Stuttgart: Verlag Der J. G. Cotta’schen Buchhandlung.
• Hojenie za Tri Morya Afanasiya Nikitina. 1466-1472 gg. (1958). (V. P. Adrianova-Perets, red.). Moskva-Leningrad: İzd. Akademii Nauk SSSR.
• Hojenie za Tri Morya Afanasiya Nikitina. (2003). (S. N. Kisterev, per.). Tver: Arhivniy otdel Tverskoy oblasti.
• İbni Arabşah (2012). Acâibu’l-makdûr fi nevâib-i Timûr (Bozkırdan Gelen Bela), (A. Batur, çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Kafalı, M. (1976). Altın Orda Hanlığının kuruluş ve yükseliş devirleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Kalan, E. (2020). Altın Orda’nın ticari-ekonomik ilişkileri ve kent kültürü (Yeni Saray ve Saray el-Cedid örneğiyle). (M. Akıncı, çev.). Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, III/II, 2020, 469-473. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/oad.
• Kâşgarlı Mahmûd. (2012). Dîvân-ü lugat-it-Türk (Türk Dili Divanı), (F. Bozkurt, çev.). Konya: Eğitim Yay.
• Kemaloğlu, İ. (2009). Saray. DİA, (C. 36 s. 121-122). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kemaloğlu, İ. (2012). “Toktamış Han”, DİA, (C. 41, s. 231-232). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kemaloğlu, İ. (2015). Altın Orda ve Rusya-Rusya üzerindeki Türk-Tatar etkisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Kurat, A. N. (1972). IV-XVIII. yüzyıllarda Karadeniz’in kuzeyindeki Türk kavimleri ve devletleri. Ankara: TTK Yay.
• Lessing, F. D. (2017). Moğolca-Türkçe sözlük. (G. Karaağaç, çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Lessing, F. D. (1960). Mongolian-English dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Letopis po Voskresenskomu spisku. (1856). Ruskih letopisey. VII. Sanktpeterburg: İzd. Po Vısoçayşemu Povelniyu Arheografiçeskoyu Kommissiyeyu.
• Letopisnıy sbornik imenuyemıy patriarşeyu ili Nikonovskoyu letopisyu (Prodlojeniye). (1885). X. Polnoye Sobraniye Russkih Letopisey. Sanktpeterburg: İzd. Po Vısoçayşemu Povelniyu Arheografiçeskoyu Kommissiyeyu.
• Małowist, M. (2010). Saraï la Nouvelle, capitale de la Horde d’Or. (R. Kimball, çev.). Western Europe, Eastern Europe and World Development, 13th-18th Centuries içinde (325-338). (J. Batou & H. Szlajfer, ed.) Leiden-Boston: Brill.
• Marco Polo. (2019). Dünyanın hikâye edilişi-harikalar kitabı, (I. Ergüden &Z. Z. İlkgelen, çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Mirgaleev, İ. M. (2021). Toktamış ve Timur’un mücadelesi zamanında veba. (E. Karaoğlan, çev.). Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3/6, 553-558.
• Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gttad.
• Mu’inüddîn Natanzî. (1957). Müntehabü’t-tevârîh-i Mu’inî. (J. Aubin, yay.). Tahran: Kitâbfurûş-i Hayyâm.
• Muhamadiyev, A. G. & G. A. Fedorov-Davidov. (1970). Raskopki bogatoy usadbıy v Novom Sarae. Sovetskaya Arheologiya. No: 3, s. 149-161.
• Nizamüddin Şamî. (1949). Zafernâme (N. Lugal, çev.). Ankara: TTK Yay.
• Özcan, A. T. (2017). Moğol-Rus ilişkileri (1223-1341). Ankara: TTK Yay.
• Pigarov, E. M. (2021). Arheologiçeskiye isledovaniya Selitrennova gorodişa v 2019-2020 gg. A. G. Sitdikov (Ed). Povoljskaya arheologiya içinde (s. 35-49). Kazan: Fen.
• Pigarov, E. M. (2018). Ulus, oblast, okrug Saraya. Arheologiya Evraziyskih Stepen. No:4, 2018, s. 160-165. Erişim adresi: https://www.evrazstep.ru/index.php/aes/article/view/345.
• Plano Carpini. (2018). Moğolistan seyahatnamesi-13. yüzyılda Avrupa’dan Orta Asya’ya yolculuk. (E. Ayan, çev.). İstanbul: Kronik Yay.
• Polyak, A. N. (2014). Koloniyalnıy harakter Mamlukskova gosudarstvo v yevo otnaşeniyah s Zolotoy Ordoy. Zolotoordıynskaya Tsivilizatsiya. No: 10, 2014, s. 228-236. Erişim adresi: https://goldhorde.ru/RU/zhurnal- zolotoordynskaya-civilizaciya/.
• Priselkov, M. D. (1950). Troitskaya letopis-rekonstruktsiya teksta. Moskva-Leningrad: İzd. Akademii Nauk SSSR.
• Rizaeddin, F. (2003). Altın Ordu ve Kazan hanları. İstanbul: Kaknüs Yay.
• Schamiloglu, U. (2017). The impact of the black death on the Golden Horde: politics, economy, society, civilization. Golden Horde Review, 5/2, 325-343. Erişim adresi: https://goldhorde.ru/wp- content/uploads/2017/06/%D0%97%D0%9E-2-2017-325-343.pdf.
• Spuler, B. (2016). Zolotaya Orda. Mongolıy v Rossii. 1223-1502 gg. (M. S. Gatin, per.). Kazan: İnstitut istorii im. Ş. Mardjani AN RT.
• Sümer, F. (2023). Eski Türklerde şehircilik. Ankara: TTK Yay.
• Sürücü, M. (2019). Altın Orda Devleti’nin İlhanlılar ve Memlüklerle dini münasebetleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şehabeddin-i Mercanî. (2008). Müstefâdü’l-ahbâr fi ahvâl-i Kazan ve Bulgar-Kazan ve Bulgar’daki durum hakkında faydalanılan haberler. (M. Kalkan, akt.). Ankara:
• Şihabeddin b. Fazlullah el-Ömerî. (2014). Türkler hakkında gördüklerim ve duyduklarım – mesâliku’l ebsâr. (A. Batur, çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Tarım Ertuğ, Z. (2009). Saray. DİA. (C. 36, s. 117-121). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Taşer, N. (2022). Türk kültüründe saray kavramı ve Osmanlı öncesi mimari gelişimi. Milli Saraylar, 23, 66-85. Açık erişim:
• Tereşenko, A. Okonçatelnoye issledovaniye mestnosti Saraya, s oçerkom sledov Deşt-Kipçakskago tsarstva. Erişim adresi: https://tr.z-library.se/book/2419200/5885ca
• Togan, A. Z. V. (2019). Umumi Türk tarihine giriş-eski devirlerden 16. asra kadar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Verdiyev, M. (2021). Altın Orda’nın ulu hükümdarı Toktamış Han. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Vernadsky, G. (2015). Moğollar ve Rusya. (E. B. Özbilen, çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Wilhelm von Rubruk. (2001). Moğolların büyük hanına seyahat 1253-1255, (E. Ayan, çev.). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Yablonskiy, L. T. (1980). K paleodemografii naseleniya srednevekovogo goroda Saraya Batu (Selitrennoye gorodişe). CA, No.1, 142-148. Erişim adresi:
• Yakubovskiy, A. Yu. (2021). Altın Ordu ve çöküşü. (H. Eren, çev.). Ankara: TTK Yay.
• Zaitsev, İ. V. (2002). Astrahan Hanlığı. Türkler. (C. 8, s. 460). (Z. Zardukhan, çev.). Ankara: Yeni Türkiye Yay.