GEREKÇELİ KARAR HAKKI: YARGISAL KARARLARIN RASYONALİTESİ

Yıl 2021, Sayı: 47, 1 - 46, 06.07.2021

Muharrem Kılıç

Öz

Yargı kararlarının mantıksal dayanağını
oluşturan ve yargıcın ‘zihinsel çabasının’
bir ürünü olarak değerlendirilen gerekçe,
tarihsel kökeni itibariyle insanın varoluşsal
anlamda ‘bilme’ arzusuna dayanmaktadır.
Yargılama hukuku açısından gerekçe, nedensonuç
ilişkisinin ‘neden’ kısmına ilişkin bir
mantıksal sorgulamaya karşılık gelmektedir.
Bu yönüyle gerekçelendirme edimi, yargısal
kararın rasyonel dayanağına ilişkin tespite
yönelik bir çabadır. Bu kapsamda felsefi
bir perspektiften hukuki gerekçelendirme,
bir tür ‘rasyonel gerekçelendirme’ olarak
kabul edilmektedir. Gerekçelendirmeye
felsefi yaklaşım, rasyonalitenin hukuki
gerekçe ve argümantasyon açısından
türünü belirlemekte ve rasyonel bir etkinlik
olarak hukukun doğasına ışık tutmaktadır.
Argümantasyon teorileri, yargısal kararların
gerekçelendirilmesinin yalnızca formel
terimlerle yürütülmemesini, aynı zamanda
kararların maddi ve pragmatik açıdan da
değerlendirilmesini öne sürmektedir.
Demokratik hukuk sistemlerinde gerekçe
sunma yükümlülüğü, bir ‘gereklilik’ olarak
ortaya çıkmaktadır. Liberal demokrasinin
savunucularına göre, gerekçelendirme
edimi demokratik bir devletin temel
unsurunu oluşturmaktadır. Özellikle
yargıçların, kararların gerekçelendirilmesi
noktasında yasal ve ahlaki yükümlülükleri
bulunmaktadır. Bu kapsamda Rawls’un
‘kamusal akıl doktrini’ ile Dworkin’in
‘anayasal demokrasisinden’ oluşan iki liberal
kuram, demokratik hukuk devletinde ‘gerekçe
sunmanın’ önemini ortaya koymaktadır. Ancak yine de yargıçlar kimi zaman somut
olaya ilişkin değerlendirmelerin yetersiz
bir biçimde yapıldığı, gerekçeden yoksun
kararlara imza atmaktadır. Bundan ötürü
yargıçların adli yazım sürecinde takip
etmesi gereken ve yazılan kararın kalitesini
etkileyen birtakım karar yazım metodolojileri
bulunmaktadır. Yazınsal üsluptan karar
sistematiğine, yazım stilinden yöntem ve
gerekçesine varıncaya kadar yetkin bir
kararın belirleyici unsurları bu metodolojik
yaklaşımlarda yer bulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gerekçe,, gerekçe hakkı, gerekçelendirme edimi, gerekçelendirme edimi, argümantasyon, kamusal akıl, anayasal demokrasi, karar yazımı

The Right to Reasoned Decision: Rationality of Judicial Decisions

Öz

The justification which constitutes the
logical basis of judicial decisions and is
considered as a product of the ‘mental effort’
of the judge, is based on the existential desire
of man to ‘know’. Justification in terms of
jurisdictional law corresponds to a logical
inquiry of the ‘cause’ part of the causeeffect
relationship. In this respect, the act
of justification is an effort to determine the
rational basis of the judicial decision. In this
context, legal justification from a philosophical
perspective is accepted as a kind of ‘rational
justification’. The philosophical approach to
justification determines the type of rationality
in terms of legal justification and argumentation
and sheds light on the nature of law as a rational
activity. Argumentation theories suggest that
the justification of judicial decisions is not only
carried out in formal terms but also material
and pragmatic terms.
In democratic legal systems, the
obligation to provide reasons emerges as a
‘necessity’. According to advocates of liberal
democracy, the act of justification constitutes
a fundamental element of a democratic state.
Judges in particular have legal and moral
obligations to justify decisions. In this context,
two liberal theories, consisting of Rawls’s
‘doctrine of public reason’ and Dworkin’s
‘conception of constitutional democracy
have revealed the importance of justifying’ in
democratic constitutional state. Nevertheless,
judges sometimes make unreasonable
decisions in which.
Therefore, there are several decision writing
methodologies that judges should follow in
the legal writing process and affect the quality
of the written decision. From literary style to
decision systematics, writing style to method
and justification, the decisive elements of
a competent decision are included in these
methodological approaches.

Anahtar Kelimeler

Justification, the right to reasoned decision, act of justification, argumentation, argumentation,, public reason, constitutional democracy, decision writing

Kaynakça

• Amnesty International, Fair Trial Manual, Amnesty International Publications, 2. Baskı, Birleşik Krallık 2014.
• Aristoteles, Retorik, (çev. Ari Çokona), Türkiye İş bankası Kültür Yayınları, 1. Basım, İstanbul 2019.
• Aşçıoğlu, Çetin, “Yargıda Gerekçe Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 48, 2003.
• Atalay, Ahmet Halûk, “Bir Hukuk Mantığı Var mıdır?”, Hukuk Kuramı, C. 2, S. 6, Kasım-Aralık 2015.
• Atienza, Manuel, “For a Theory of Legal Argumentation”, Rechtstheorie, Vol. 21, 1990.
• Atienza, Manuel, “Hukuki Pozitivizm Sürdürülebilir Bir Hukuk Kuramı Mıdır?”, (çev. Gökçe Çataloluk), İstanbul Hukuk Mecmuası, S. 2, 2008.
• Avrupa Hâkimleri Danışma Konseyi, 18 (2015) Nolu Görüş, CCJE (2015) 4.
• Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Hâkimlerin Bağımsızlığı, Etkinliği ve Sorumlulukları Hakkında Üye Devletlere Yönelik CM/Rec (2010) 12 Sayılı Tavsiye Kararı.
• Beck, Luke, “The Constitutional Duty to Give Reasons for Judicial Decisions”, University of New South Wales Law Journal, Vol. 40, Nu. 3, 2017.
• Bekri, M. Nedim, “Gerekçeli Karar Hakkı”, Ankara Barosu Dergisi, S. 3, 2014.
• Bulygin, Eugenio, “Hukuki Argümantasyon Kuramına Karşı Normatif Pozitivizm”, (çev. Gökçe Çataloluk) İstanbul Hukuk Mecmuası, C. LXVI, S. 2, 2008.
• Centel, Nur, “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları Işığında Tutuklama Hukukuna Eleştirel Yaklaşım”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 17, S. 1-2, 2011.
• Cohen Mathilde, “Reason-Giving in Court Practice: Decision-Makers at the Crossroads”, Columbia Journal of European Law, Vol. 14, Nu. 2, 2008.
• Cohen, Mathilde, “Sincerity and Reason-Giving: When May Legal Decision Makers Lie”, Depaul Law Review, Vol. 59, Nu. 1091, 2010.
• Cohen, Mathilde, “When Judges Have Reasons Not to Give Reasons: A Comparative Law Approach”, Washington ve Lee Law Review, Vol. 72, Nu. 1, 2015.
• Council of Europe Committee of Ministers, “On the Protection of the Individual in Relation to the Acts of Administrative Authorities”, Resolution (77) 31, 1977. Council of Europe, Guide on Article 6 of the European Convention on Human Rights: Right to a fair trial (civil limb), Council of Europe/European Court of Human Rights, Strazburg 2020.
• Crubellier, Michel, “Aristotle on the Ways and Means of Rhetoric”, Approaches to Legal Rationality, (eds. Dov M. Gabbay, Patrice Canivez, Shahid Rahman, Alexandre Thiercelin), Springer Science+Business Media, Dordrecht Heidelberg, London, New York 2010.
• Danıştay Başkanlığı, 2020 Yılı İdare Faaliyet Raporu.
• Danıştay Başkanlığı, Karar Yazım Rehberi, Ankara 2020.
• Dimiškovsk, Ana, “(Dia)logical Reconstruction of Legal Justification”, Revus, Vol. 19, Nu. 19, 2013.
• Dinçkol, Abdullah, “Hakimin Karar Verme Sürecinde Temel İlkeler”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, 2. Kitap, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 1995.
• Dworkin, Ronald, Taking Rights Seriously, Harvard University Press, 1977.
• Dymitruk, Maria, “The Right to a Fair Trial in Automated Civil Proceedings”, Masaryk University Journal of Law and Technology, Vol. 13, 2019.
• Epstein, Daniel Z, “Rationality, Legitimacy, & The Law”, Washington University Jurisprudence Review, Vol. 7, Nu. 1, 2014.
• Fabreguettes, M. P., Adalet Mantığı ve Hüküm Verme Sanatı, Adalet Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı, Ankara 2019.
• Ferguson, Robert A., “The Judicial Opinion as Literary Genre”, Yale Journal of Law & the Humanities, Vol. 2, Nu. 1, 1990.
• Feteris, Eveline T., Fundamentals of Legal Argumentation: A Survey of Theories on the Justification of Judicial Decisions, Springer 2017, Second Edition.
• Frank, Jeromy, “What Courts Do in Fact”, Part One, Illinois Law Review, Vol. 26, Nu. 6, 1931-1932.
• Freeman, Samuel, “Public Reason and Political Justifications”, Fordham Law Review, Vol. 72, Nu. 5, 2004.
• Friedman, Peter, “What is a Judicial Author?”, Mercer Law Review, Vol. 62, Nu. 2, 2011.
• Gentry, Glenn, “Rawls and Religious Community: Ethical Decision Making in the Public Square”, Christian Bioethics, Vol. 13, Nu. 2, 2007.
• Hasnas, John, “Back to the Future: From Critical Legal Studies Forward to Legal Realism, or How Not to Miss the Point of the Indeterminacy Argument”, Duke Law Journal, Vol. 45, Nu. 84, 1995.
• Heper, Altan, “Hukuki Argümantasyon Teorisi”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, 16. Kitap, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2008.
• Hori, Lucas K., “Bons Mots, Buffoonery, and the Bench: The Role of Humor in Judicial Opinions”, UCLA Law Review, Vol. 16, 2016.
• Işıktaç, Yasemin; Metin, Sevtap, Hukuk Metodolojisi, Filiz Kitapevi, 2. Baskı, İstanbul 2010.
• İnceoğlu, Sibel, Adil Yargılanma Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-4, Avrupa Konseyi, Ankara 2018.
• Joyce J., George, Judicial Writing Manual: A Pocket Guide for Judges, Federal Judicial Center 2013.
• Karaca, Meriç Seyhan, “Perelman’ın Yeni Retorik’inde Dinleyici Kitlesinin Rolü”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, 26. Kitap, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2014.
• Kılıç, Muharrem, “Hukuki Realizm Perspektifinden Hukuk Öğretiminin Sorunsallaştırılaması”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, S. 31, 2017.
• Kılıç, Muharrem, “Türk Yargı Adaletinde Reform Perspektifi ve Politikalar”, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Rapor, İstanbul 2019.
• Lebovits, Gerald; Curtin, Alifya V.; Solomon, Lisa, “Ethical Judicial Opinion Writing”, The Georgetown Journal of Legal Ethics, Vol. 21, Nu. 237, 2008.
• Metin, Sevtap, “Hukuksal Argumantasyon Teorisi ve Hukuk Uygulamasındaki Görünümü”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, 8. Kitap, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2003.
• Montesquieu, Kanunların Ruhu Üzerine, (çev. Şevki Özbilen), Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara 2014.
• Özkök, Gülriz, “Hukuki Belirsizlik Problemi Üzerine”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 51, S. 2, 2002.
• Perelman, Chaim; Olbrechts-Tytheca, Lucie, The New Rhetoric. A Treatise on Argumentation, (trans. John Wilkinson and Purcell Weaver, University of Notre Dame Press, London 1971.
• Rawls, John, Law of Peoples with The Idea of Public Reason Revisited, Harvard University Press, Massachusetts 1999.
• Rawls, John, Politik Liberalizm, (çev. Mehmet Fevzi Bilgin), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul 2019.
• Redondo, Cristina, Reasons For Action and The Law, (eds. Francisco J. Laporta; Aleksander Peczenik; Frederick Schauer), First Edition, Springer 1999.
• Reeves, Anthony R., “Reasons of Law: Dworkin on the Legal Decision”, Jurisprudence, Vol. 7, Nu. 2, 2016.
• Roszkowsk, Stanislaw G., “Move Analysis of Legal Justifications in Constitutional Tribunal Judgments in Poland: What They Share and What They Do Not”, International Journal of Semiot Law, Vol. 33, 2020.
• Rumble, Wilfrid E., “Rule-Scepticism and the Role of the Judge: A Study of American Realism”, Journal of Public Law, Vol. 15, 1966.
• Scholz, Peter, “Alman Ceza Muhakemesinde Tutuklama Kararlarında Gerekçenin Derinliği”, (çev. Zehra Başer Doğan), Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 143-144, 2016.
• Scurich, Nicholas, “Styles of Argumentation in Judicial Opinions (Legitimating Judicial Decisions)”, Annual Review of Law and Social Science, Vol. 14, Nu. 1, 2018.
• Shaw, Geoffrey C., “H. L. A. Hart’s Lost Essay: Discretion and The Legal Process School”, Harvard Law Review, Vol. 127, Nu. 2, 2013.
• Silva, Jaqueline M., “Integrity and Consistency of Court Decisions in Ronald Dworkin’s Framework As A Way of Tackling The Problem Involving Conflict Between Fundamental Indigenous Rights and The Legal Certainty of Landowners”, Revista Brasileira de Direito, Vol. 12, Nu. 1, 2016.
• Simon, Dan; Scurich, Nicholas, “Lay Judgements of Judicial Decision- Making”, Legal Studies Research Paper Series, 2011.
• Spaak, Torben, “Legal Positivism, Law’s Normativity, and the Normative Force of Legal Justification”, Ratio Juris, Vol. 16, Nu. 4, 2003.
• Stern, Simon, “Copyright Originality and Judicial Originality”, The University of Toronto Law Journal, Vol. 63, Nu. 3, 2013.
• Sunay, Zühal Aysun, “Gerekçeli Karar Hakkı ve Temel İlkeleri”, Danıştay Dergisi, S. 143, 2016.
• Sunay, Zühal Aysun, İptal Davalarında Gerekçeli Karar Hakkı, Seçkin Yayınları, Birinci Basım, Ankara 2016.
• Şeker, Hilmi, “İbralaşmayı Yoksayan Etik İlişki/Yozlaşan Gerekçe”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 108, 2013.
• Şeker, Hilmi, “Strazburg Yargı Kararlarında Doğru, Haklı, Yasal ve Makul Gerekçe Biçimleri”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl. 65, S. 2, 2007.
• Şeker, Hilmi, Esbab-ı Mucibe’den Retoriğe Hukukta Gerekçe, Yeditepe Üniversitesi Yayınevi, 1. Baskı, İstanbul 2018.
• Şen, Ersin; Özdemir, Bilgehan, “Tutuklama Uygulamalarına Bir Bakış: Tutuklamada Gerekçesizlik Sorunu”, İstanbul Barosu Dergisi, C. 87, S. 1, 2013.
• Trajanoska, Ana Dimiškovska, “The Logical Structure of Legal Justification: Dialogue or “Trialogue”?”, Approaches to Legal Rationality, (eds. Dov M. Gabbay, Patrice Canivez, Shahid Rahman, Alexandre Thiercelin), Springer Science+Business Media, Dordrecht Heidelberg London New York 2010.
• Türkbağ, Ahmet Ulvi, “Amerikan Hukuki Realizm Akımı”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, 4. Kitap, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2002. Ülker,
• Yenisey, Feridun; Oktar, Salih, “İnsan Hakları Açısından Yakalama ve Tutuklama”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş TEZCAN’a Armağan, C. 21, Özel Sayı, 2019.