ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDEN ÇEKİLMENİN ANAYASAL ESASLARI VE BAŞLICA TARTIŞMALAR

Yıl 2022, Sayı: 50, 241 - 278, 30.03.2022

Tolga Şirin Necdet Umut Orcan

https://doi.org/10.54049/taad.1093119

Cited By: 1

Öz

Türkiye’de uluslararası sözleşmelerden çekilmenin hukuki usulü, bu konudaki anayasal sessizliğin de katkısıyla oldukça belirsizdir. Bu belirsizlik, özellikle 2021 yılı Mart ayında Cumhurbaşkanı kararıyla İstanbul Sözleşmesi’nin “Türkiye açısından feshedilmesiyle” daha da görünür olmuştur. Bu kararın ardından, söz konusu Cumhurbaşkanı kararının hukuka aykırılığına dair çok sayıda sav ortaya atılmıştır. Bu savlarda en çok dikkat çeken noktalardan biri, kararın neden hukuka aykırı olduğunu açıklarken sunulan gerekçelerin birbirlerinden ne denli farklı olduğudur. Bu çalışmada, Türkiye’de uluslararası sözleşmelerden çekilmenin doğru usulünün ne olduğu sorusu ele alınmaktadır. Çalışma ilk bölümde uluslararası sözleşmelerden çekilme usulü konusunda uluslararası hukuk ve karşılaştırmalı hukuktaki başlıca düzenlemeleri incelemektedir. Bu bölümde ayrıca ulusal hukuka ve uluslararası hukuka uygun, ikisine de aykırı, ilkine uygun ama ikincisine aykırı, ve ikincisine uygun ama ilkine aykırı çekilmelerin hukuki sonuçları örnekler çerçevesinde incelenmektedir. İkinci bölümde önce İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararıyla başlayan tartışmada öne sürülen başlıca savlar incelenmekte, ele alınan savların hiçbirinin tam anlamıyla isabetli olmadığı öne sürülmektedir. Sonra Türkiye’de uluslararası sözleşmelerden çekilmenin hukuki usulüne dair yazarların görüşü açıklanmaktadır. Yazarlar uluslararası sözleşmelere katılma ve çekilmelerin, sözleşmelerin ilgilendirdiği alanda bir düzenleme yapmak olduğuna vurgu yapmaktadır. Dolayısıyla bir sözleşmeden çekilme usulünün yasama ve yürütme erklerinden hangilerince düzenlenebileceği sorusuna verilecek yanıt, çekilmeyle düzenlenen alana göre değişmektedir. Çünkü Anayasa, yasama ve yürütme erklerinin düzenleme yapabileceği alanları ayırmıştır. Yazarlara göre usulü Cumhurbaşkanı kararnamesiyle (“CBK”) belirlenmiş bir çekilme, yalnızca Anayasa’nın yürütme tarafından düzenlenmesine olanak verdiği alanları düzenleyen sözleşmeler açısından hukuka uygundur. Temel hak ve özgürlüklerin sınırlanması niteliğindeki çekilmelerin usulü Anayasa’nın 13’üncü, düzenlenmesi niteliğindeki çekilmelerin usulü ise (sadece sosyal hak ve özgürlükleri düzenleyenler hariç) Anayasa’nın 104’üncü maddesi gereği CBK ile düzenlenemez.

Anahtar Kelimeler

sözlemelerden çekilme, uluslararas sözlemeler, anayasa madde 90, çekilme usulü, Istanbul Sözlemesi

The Constitutional Procedure of Treaty Withdrawal

Öz

The Turkish legal procedure for treaty withdrawal is overly ambiguous, partly due to the constitutional silence on the matter. This ambiguity has become evident after a Presidential decision dated March 2021 had declared that the Istanbul Convention was “annulled in respect to Turkey”. Many argued that the Presidential decision was in breach of the proper legal procedure. One of the most interesting aspects of these arguments was how they diverge from each other on the question of what the proper procedure was. This study reviews these arguments and submits the authors’ view on the proper legal procedure for treaty withdrawal in Turkey. In its first part, the study looks at international and comparative law and examines various possibilities and examples on treaty withdrawal. The second part begins with the review of the arguments raised upon the withdrawal from the Istanbul Convention, and concludes that none of them captures the whole picture. The authors emphasize that accession to (and withdrawal from) international treaties is a way of regulating the legal area that the given treaty covers. With that in mind, and since the Constitution provides different regulatory areas for legislative and executive branches, the proper branch to set out the legal framework for withdrawal depends on the scope of the treaty in question. The procedure for a withdrawal can be regulated by a Presidential decree only in respect to treaties that cover the area that has been constitutionally allocated to the executive branch’s regulatory power. The procedure of withdrawal must be set forth by the legislative branch, if the given withdrawal has the effect of limiting, or regulating (except social and economic rights) fundamental rights.

Anahtar Kelimeler

treaty withdrawal, international treaties, article 90, withdrawal procedure, Istanbul Convention

Kaynakça

• Açıl M, ‘2017 Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri’ (2018) 76(2) İstanbul Hukuk Mecmuası 725.
• Albert R ve D Kenny, ‘The challenges of constitutional silence: Doctrine, Theory, and Applications’ (2018) 16(3) International Journal of Constitutional Law.
• Anayasa Hukuku Araştırmaları Derneği, ‘Anayasa Hukuku Araştırmaları Derneğinin Cumhurbaşkanının İstanbul Sözleşmesi’ne İlişkin Kararı Hakkındaki Açıklaması’ (anayasader.org, 23.3.2021) http://anayasader.org/anayasa-hukuku-arastirmalari-derneginin-cumhurbaskaninin-istanbul-sozlesmesine-iliskin-karari-hakkindaki-aciklamasi/ (Son erişim tarihi: 19.7.2021)
• Aquino RC, ‘The denunciation and revocation of treaties’ (manilatimes.net, 24.2.2020) https://www.manilatimes.net/2020/02/24/opinion/columnists/topanalysis/the-denunciation-and-revocation-of-treaties/695178 (Son erişim tarihi: 25.7.2021).
• Aslan V, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Kanunlara Uygunluğunun Denetimi ve Çeşitli Hususların Kararname ile Düzenleneceğinin Kanunlarda Belirtilmesi Üzerine’ (2019) 36(1) 139.
• Aslan V, ‘İstanbul Sözleşmesi’nin Türkiye Cumhuriyeti Bakımından Feshedilmesi Hakkında Kararın 1982 Anayasası Bakımından Değerlendirilmesi’ (Lexpera blog, 29.3.2021) https://blog.lexpera.com.tr/istanbul-sozlesmesinin-turkiye-cumhuriyeti-bakimindan-feshedilmesi-hakkinda-kararin-1982-anayasasi-bakimindan-degerlendirilmesi/ (Son erişim tarihi: 12.7.2021).
• Atar Y, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi ve Anayasallık Denetimi’ (2019) 36(1) Anayasa Yargısı 241.
• Aybay R, ‘Taraf mıyız, Değil miyiz? Tuhaf Bir Durum: Türkiye ve AİHS’ye Ek 4. Protokol’ (2003) Açık Sayfa.
• Barın T, Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi ve Anayasallık Denetimi (On İki Levha Yay. 2020).
• Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi, ‘Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nden Doğan Yükümlülüklerin Devamlılığına Dair Sorunlara İlişkin 26 No.lu Genel Yorum’ (1997) CCPR/C/21/RevI/Add8.
• Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi, ‘Sixth periodic report submitted by Sri Lanka under article 40 of the Covenant, due in 2017’ (2019) CCPR/CLKA/6, 25.4.2019.
• Cervantes-Knox K ve E Thomas, ‘Ecuador terminates 12 BITs – a growing trend of reconsideration of traditional investment treaties?’ (dlapiper.com, 15.5.2017) https://www.dlapiper.com/en/mexico/insights/publications/2017/05/ecuador-terminates-12-bits-a-growing-trend/ (Son erişim tarihi: 26.7.2021).
• Concepcion NP, ‘The Legal Implications of Trinidad & Tobago’s Withdrawal from the American Convention on Human Rights’ (2001) 16(3) American University International Law Review 847.
• Coşkun V, ’16 Nisan 2017 Tarihinde Kabul Edilen Anayasa Değişikliklerinin Değerlendirilmesi’ (2017) 22(36) Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3.
• Çınar AR, ‘İstanbul Sözleşmesi’ (Cumhuriyet Gazetesi, 20.5.2021) https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/olaylar-ve-gorusler/istanbul-sozlesmesi-prof-dr-ali-riza-cinar-1837624 (Son erişim tarihi: 12.7.2021).
• Da Silva VA, The Constitution of Brazil: A Contextual Analysis (Hart Publishing, 2019).
• Doğan B, ‘Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Yasama Yetkisinin Devredilmezliği İlkesi Bağlamında Değerlendirilmesi’ (2020) 28(3) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 965.
• Durmuş MT, ‘Cumhurbaşkanının Uluslararası Sözleşmeler Üzerindeki Tasarruf Yetkisi ve Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden Ayrılmasının Hukuki Analizi’ (2021) 29(3) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1969-2007.
• Evatt E, ‘Democratic People’s Republic of Korea and the ICCPR: Denunciation as an Exercise of the Right of Self-defence?’ (1999) 5(1) Australian Journal of Human Rights, 214.
• Fietta V, ‘Romania set to terminate its intra-EU BITs’, (lexology.com, 27.3.2017) https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=89abdc5f-4749-4f27-9edb-a4714c09dfc4 (Son erişim tarihi 26.7.2021).
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku (4. Bası, Ekin Yay 2021).
• Gözler K, ‘Cumhurbaşkanının Uluslararası Sözleşmeleri Feshetme Yetkisi Var mı? (İstanbul Sözleşmesinin Feshi Hakkında 3718 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı Üzerine Eleştiriler’ (anayasa.gen.tr, 20.3.2021) https://www.anayasa.gen.tr/ua-sozlesme-fesih.htm (Son erişim tarihi: 17.7.2021).
• Gözler K, ‘İstanbul Sözleşmesinin Feshine İlişkin Danıştay Kararı Hakkında Eleştiriler (Danıştay Onuncu Dairesinin 28 Haziran 2021 tarih ve 2021/1747 Sayılı Kararı)’ (anayasa.gen.tr, 30.6.2021) https://www.anayasa.gen.tr/danistay-istanbul-sozlesmesi.htm (Son erişim tarihi: 7.1.2021)
• Göztepe E, ‘Türkiye Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek 4. Protokolle Bağlı Mıdır? Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkı Açısından Bir Değerlendirme’ (2014) Legal Hukuk Dergisi-Rona Aybay’a Armağan, 1121.
• Gülmez M, ‘İstanbul Sözleşmesi’nin Feshi Kararı, Soy Zinciri ve Anayasa’ya Aykırılık Sorunu’ (disk.org.tr, 1.4.2021) http://arastirma.disk.org.tr/wp-content/uploads/2021/04/İST.SÖZ.FESHİ-SORUNUVE-ANAYASA-01.04.2021-1.pdf (20.7.2021).
• Hackworth G, Digest of International Law (U.S. Government Printing Office, 1943).
• Helfer LR, ‘Overlegalizing Human Rights: International Relations Theory and the Commonwealth Caribbean Backlash Against Human Rights Regimes’ (2002) 102 Columbia Law Review 1832.
• Helfer LR, ‘Treaty Exit and Intra-Branch Conflict at the Interface of International and Domestic Law’ (ed.) Bradley CA, The Oxford Handbook of Comparative Foreign Relations Law (Oxford University Press 2019) 355.
• Helfer LR, ‘Terminating Treaties’ (ed.) Hollis DB, The Oxford Guide to Treaties (Oxford University Press 2012) 624.
• Helfer LR ve AE Showalter, ‘Opposing International Justice: Kenya’s Integrated Backlash Strategy Against the ICC’ (2017) iCourts Working Paper Series No. 83, 18 https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=6404&context=faculty_scholarship (Son erişim tarihi: 26.7.2021)
• İstanbul Barosu, ‘İstanbul Sözleşmesi, Cumhurbaşkanı Kararı ile Neden Feshedilemez?’ (istanbulbarosu.org.tr, 20.3.2021) https://www.istanbulbarosu.org.tr/HaberDetay.aspx?ID=16262 (Son erişim tarihi: 17.7.2021)
• Jones K, ‘Withdrawal from the U.S. – Korea Free Trade Agreement is a Losing Proposition for America’ (alec.org, 6.9.2017) https://www.alec.org/article/withdrawal-from-the-u-s-korea-free-trade-agreement-is-a-losing-proposition-for-america/ (Son erişim tarihi: 26.7.2021)
• Kaboğlu İÖ, ‘Cumhurbaşkanı’nın İstanbul Sözleşmesi’ni feshetme yetkisi yok, karar yok hükmünde’ (evrensel.net, 20.3.2021) https://www.evrensel.net/haber/428561/cumhurbaskaninin-istanbul-sozlesmesini-feshetme-yetkisi-yok-karar-yok-hukmunde (Son erişim tarihi: 17.7.2021).
• Kanadoğlu K, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ (2018) 2018/2 Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 637.
• Karaoğlu AO, ‘Türk Hukukunda Uluslararası Andlaşmalardan Tek Taraflı Çekilme’ (2021) 16(203) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1083-1106.
• Koremenos B, ‘Contracting Around International Uncertainty’ (2005) 99 American Political Science Review 549.
• Koremenos B ve A Nau, ‘Exit, No Exit’ (2010) 21 Duke Journal of Comparative & International Law 81.
• Köker L, ‘İstanbul Sözleşmesi’nin İptalinin Anayasa’ya Aykırılığı Üzerine’ (birikimdergisi.com, 24.3.2021) https://birikimdergisi.com/guncel/10531/istanbul-sozlesmesini-sona-erdirme-kararinin-anayasaya-aykiriligi-uzerine (Son erişim tarihi: 15.7.2021)
• Law Review Editors, ‘Presidential Amendment and Termination of Treaties: The Case of the Warsaw Convention’ (1967) 34(3) University of Chicago Law Review, 34(3), 580.
• Merten D, ‘Immanente Grenzen und verfassungsunmittelbare Schranken’ Handbuch der Grundrechte in Deutschland und Europa, Band III, (Detlef Merten/Hand-Jürgen Papier (Hrsg.), C.F. Müller 2009)
• Organization of American States, ‘OAS General Secretary Communicates Venezuela’s Decisions to Denounce the American Convention on Human Rights’, 10.9.2012, https://www.oas.org/en/media_center/press_release.asp?sCodigo=E-307/12 (Son erişim tarihi: 25.7.2021).
• Ramsey MD, ‘Executive Agreements and the (Non)Treaty Power’ (1998) 77 North Carolina Law Review 133.
• Rogoff MA, ‘The International Legal Obligations of Signatories to an Unratified Treaty’ (1980) 32 Maine Law Review 263.
• Soley X ve S Steininger, ‘Parting ways or lashing back? Withdrawals, backlash and the Inter-American Court of Human Rights’ (2018) 14 International Journal of Law in Context 237.
• Sur M, Uluslararası Hukukun Esasları (13. Bası, Beta Yay 2019).
• Söyler Y, Yeni Başkanlık Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Seçkin Yay 2018).
• Şirin T, ‘İşlemeyen Sistemin Fonksiyonel Olmayan Yanıtı: Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ (2018) 7(14) Anayasa Hukuku Dergisi.
• Şen E, ‘İstanbul Sözleşmesi’nin feshinin hukukiliği tartışması’ (t24.com.tr, 20.3.2021) https://t24.com.tr/haber/prof-dr-ersan-sen-yazdi-istanbul-sozlesmesi-nin-feshinin-hukukiligi-tartismasi,940400 (Son erişim tarihi: 18.3.2021).
• Şen E, içinde ‘İstanbul Sözleşmesi için neler yapılabilir?’ (cumhuriyet.com.tr, 21.3.2021) https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/istanbul-sozlesmesi-icin-neler-yapilabilir-1822191 (Son erişim tarihi: 20.7.2021).
• Taşdöğen S, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri’ (2016) 65(3) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 937.
• Tarhanlı T, ‘İstanbul Sözleşmesi yürürlükte’ (bianet.org, 21.3.2021) https://m.bianet.org/bianet/toplumsal-cinsiyet/241126-istanbul-sozlesmesi-yururlukte (Son erişim tarihi: 17.7.2021).
• The Commission on Human Rights of the Philippines: ‘On the Denunciation of and Withdrawal from International Treaties to Reimpose the Death Penalty’ (2017) http://chr.gov.ph/wp-content/uploads/2018/03/Denunciation-of-and-Withdrawal-from-International-Treaties-to-Re-impose-the-Death-Penalty.pdf (Son erişim tarihi: 25.7.2021)
• The Secretary General of the United Nations, ‘Bolivia (Plurinational State of): Denunciation’ (2011) C.N.421.2011.TREATIES-26, 30.6.2011.
• The Secretary General of the United Nations, “United States of America: Withdrawal’ (2019) C.N.575.2019.TREATIES-XXVII.7.d, 4.11.2019.
• Trinidad ve Tobago, ‘Notice to Denounce the American Convention on Human Rights’ (1998).
• Türk HS, ‘Kadına Şiddeti Onaylayan Karar’ (cumhuriyet.com.tr, 23.3.2021) https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/olaylar-ve-gorusler/kadina-siddeti-onaylayan-karar-prof-dr-hikmet-sami-turk-1822533 (Son erişim tarihi: 17.7.2021).
• Tyagi Y, ‘The Denunciation of Human Rights Treaties’ (2009) 79(1) British Yearbook of International Law 86.
• Ulusoy AD, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri: Varoluşsal, Yapısal ve Hukuksal bir Değerlendirme’ (2020) 37(2) Anayasa Yargısı 31.
• Ulusoy AD, ‘İstanbul Sözleşmesi’nden Çekilmede Hukuksal Gerçekler’ (t24.com.tr, 24.3.2021) https://t24.com.tr/yazarlar/ali-d-ulusoy/istanbul-sozlesmesi-nden-cekilmede-hukuksal-gercekler,30338 (Son erişim tarihi: 12.7.2021).
• Ülgen Ö, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Niteliği ve Türleri’ (2018) 2008/1 Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3.
• Ülgen Ö, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri: İlk Gözlemler’ (2018) 2018/2 Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 620.
• Verdier PH ve M Versteeg, ‘Separation of Powers, Treaty-Making, and Treaty Withdrawal: A Global Survey’ (ed.) Bradley CA, Oxford Handbook of Comparative Foreign Relations Law (Oxford University Press 2019) 135.
• Wilson RJ ve J Perlin, ‘The Inter-American Human Rights System: Activities from Late 2000 Through October 2002’ (2003) 18(3) American University International Law Review 651.
• Woolaver H, ‘From Joining to Leaving: Domestic Law’s Role in the International Legal Validity of Treaty Withdrawal’ (2019) 30(1) European Journal of International Law 73.
• Yazıcı S, içinde Deniz Barış Narlı, ‘İstanbul Sözleşmesi’nin feshi: Bundan sonra ne olacak?’ (dw.com.tr, 20.3.2021) https://www.dw.com/tr/istanbul-sözleşmesinin-feshi-bundan-sonra-ne-olacak/a-56939678 (Son erişim tarihi: 19.7.2021).
• Yıldırım T, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri’ (2017) 23(2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 13.
• Yıldırım T, ‘İdarenin Kanuniliği İlkesi Bağlamında Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Anayasal Sınırı’ (2019) 36(1) Anayasa Yargısı 293.
• Yılmaz H, ‘Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Konu Bakımından Yetki Sınırları’ (2020) 78(1) İstanbul Hukuk Mecmuası 225.
• Yunanistan, ‘Note Verbale dated 12 December 1969 from the Government of Greece Concerning the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms’ (1970) 9(2) International Legal Materials.