Fer‘î Med Miktarlarının Âyetlerin Anlamlarına Etki Ettiği İddiası Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: Özel Sayı, 143 - 163, 30.09.2023

Muhammed Pilgir

https://doi.org/10.31121/tader.1240733

Öz

Med bahsi, kıraat ilminin en temel konuları arasında yer almakta ve literatürde yoğun bir şekilde tartışılmaktadır. Ayrıca son dönemde Türkiye’de yapılan araştırmaların bazısında ziyade med konusunun literatürdeki tartışmalardan farklı bir şekilde mana cihetinden ele alındığı görülmüştür. Bu çalışmalarda med miktarlarına med-anlam ilişkisi çerçevesinde değinilmiş ve lafzî sebeplere mebni fer‘î medlerin âyetlere anlam bakımından derinlik kattığı yönünde bir iddia serdedilmiştir. Çalış-mamızda söz konusu savın kıraat literatüründeki izi sürülmeye çalışılmış, konuya dair modern dö-nem araştırmacılarının görüşlerine yer verilmiştir. Ayrıca med-mana ilişkisinin fer‘î med dışındaki varlığına işaret etmek için manaya taalluk eden istisnai sıla uygulamasına da temas edilmiştir. Bura-dan hareketle araştırmanın temel amacı, “fer‘î medlerin âyetlerin anlamını etkilediği” iddiasıyla; istisnai sıla uygulamasının manayla ilgisinin literatürdeki karşılığını ortaya koymaktır. Araştırmanın neticesinde fer‘î medlere dair söz konusu iddianın kıraat telifatındaki verilerle uyuşmadığı görülmüş-tür. Aslî med kapsamında olan hâu’l-kinâyenin istisnai olarak med edildiği durumda onun manaya etkisi ise kıraat, tecvid ve bazı tefsir eserlerinde tespit edilmiş; fakat bu istisnai örnek için yapılan ses bilimsel gerekçelendirmelerin kendi içinde tutarsızlıklar ihtiva ettiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca fer‘î medler ile alakalı söz konusu görüş için yapılan temellendirmelerde eklektik bir yöntemin etkili ola-rak kullanıldığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tecvid, Ses Bilim, Dil Bilim, Fer‘î Med

A Study on the Claim that the Amounts of al-Madd al-Farʿī (Secondary Madd) Affect the Meanings of the Verses of the Qurʾān

Öz

The issue of madd is one of the most fundamental issues in the science of qirāʾāt and is discussed extensively in the literature. In addition, in some of the recent studies conducted in Türkiye, it has been observed that the issue of secondary madd (al-madd al-farʿī) has been dealt with from the aspect of meaning in a different way from the discussions in the literature. In these studies, the amount of madds has been mentioned within the framework of the madd-meaning relationship and a claim has been made that the secondary madds based on lexical reasons deepen the meaning of the verses. In this paper, an attempt has been made to trace this argument in the qirāʾāt literature‎, and the views of contemporary scholars on the subject have been included. Additionally, in order to point out the existence of the madd-meaning relationship other than the al-madd al-farʿī, the prac-tice of exceptional al-madd al-ṣila, which is related to the meaning, was also touched upon. From this point of view, the main purpose of this study is to reveal the claim that "the farʿī madds affect the meaning of the verses" and to reveal the literature's counterpart of the exceptional al-madd al-ṣila practice of relationship with the meaning. As a result of the research, it has been seen that this claim about the secondary madds does not correspond to the information in the qirāʾāt‎‎ literature. In the case of the exceptional madd of hâ al-kināya, which is within the scope of the al-madd al-aṣlī/al-madd al-ṭabīī (natural madd), its effect on the meaning has been identified in the works of qirāʾāt, tajwīd, and some tafsīr; however, it has been concluded that the phonological justifications for this exceptional example contain inconsistencies within themselves. Likewise, it has been deter-mined that an eclectic method has been used effectively in the justifications for the view in regard-ing the secondary madds.

Anahtar Kelimeler

Qirāʾāt, Tajwīd, Phonology, Philology, al-Madd al-Farʿī (Secondary Madd).

Kaynakça

• Abū Ḥātim al-Rāzī, Abū Muḥammad ʿAbdurrahman b. Abī Ḥātim. Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm: Musned ʿan al-Rasūl (pbuh) wa al-ṣahābe wa al-tābiīn. Critical ed. Ḥikmat b. Bashīr b. Yasīn. 16 Volumes. Demmam (Saudi Arabia): Dār Ibn al-Jawzī, a.h. 1439.
• Abū Shāme al-Maqdisī, Abū al-Qāsim Shihāb al-Dīn ʿAbd al-Raḥmān b. Ismāīl b. Ibrāhīm. Ibrāz al-meʿānī min Ḥirz al-amānī fī al-qirāʾāt al-sabʿ. Critical ed. Ibrāhīm ʿAṭwa ʿAwaḍ. Cairo: Muṣṭafā al-Bābī al-Ḥalabī, 1982.
• ʿAlī al-Qārī, Abū al-Ḥasan Nūr al-Dīn ʿAlī b. Sulṭān Muḥammad al-Herawī al-Qārī. al-Minaḥ al-‎fikriyya fī sharḥ al-Muqaddima al-Jazariyya. Critical ed. Usāma ʿAṭāyā. Ed. Aḥmad Shukrī. Damascus: Dār al-Ghawthānī li al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya, 2. ed. 1433/2012.
• Benli, Abdullah. Hafs Rivâyetiyle Âsım Kıraatinin Tecvîd Kuralları. s.n., n.d.
• Çağıl, Necdet. Kur’ân’ın Belâgat ve Fonetik Yapısı. Ankara: İlâhiyât, 2005.
• Ḍabbāʿ, ʿAlī b. Muḥammad. al-Iḍāʿa fī bayān uṣūl al- qirāʾa. Ed. Muḥammad ʿAlī Khalaf al- Ḥusaynī. Cairo: ʿAbd al-Ḥamīd Aḥmad Ḥanafī, n.d.
• Dānī, Abū ʿAmr ʿUthmān b. Saʿīd b. ʿUthmān al-Andalusī. al-Taḥdīd fī al-itqān wa al-tajwīd. Critical ed. Ghānim Qaddūrī al-Ḥamed. Amman: Dār ʿAmmār, 1421/2000.
• Dānī, Abū ʿAmr ʿUthmān b. Saʿīd b. ʿUthmān al-Andalusī. Jāmiʿ al-beyān fī al-qirāʾāt al-sab. Critical ed. ʿAbd al-Muhaymin ʿAbd al-Salām al-Ṭaḥḥān et al. 4 Volumes. Sharjah: United Arab ‎Emirates, Jāmiʿa al-Shāriqa, 1428/2007‎.
• Dūserī, İbrāhīm b. Saʿīd. Mukhtaṣar al-ʿibārāt li-muʿjami muṣṭalaḥāt al-qirāʾāt. Riyadh: Dâr al-Ḥaḍāra, 1429/2008.
• Gülle, Sıtkı. Açıklamalı Örnekleriyle Tecvîd İlmi. İstanbul: Huzur Yayın Dağıtım, 2005.
• Hamadhānī, Abū al-ʿAlāʾ Ḥasan b. Aḥmad b. Ḥasan al-ʿAṭṭār. al-Tamhīd fī maʿrife al-tajwīd. Critical ed. Ghānim Qaddūrī al-Ḥamed, Amman: Dār ʿAmmār, 1420/2000.
• Ḥamawī, Qāḍī Aḥmad b. ʿUmar b. Muḥammad b. Abī al-Riḍā. al-Qawāʿid wa al-ishārāt fī uṣūl al-qirāʾāt. Critical ed. ʿAbd al-Karīm al-Bakkār. Egypt: Dār al-Salām, 1435/2014.
• Ḥamed, Ghānim Qaddūrī. al-Dirāsāt al-ṣawtiyya ʿinda ʿulamāʾ al-tajwīd. Amman: Dār ʿAmmār, 1428/2007.
• Hudhalī, Abū al-Qāsim Yūsuf b. ʿAlī b. Jubāra. al-Kāmil fī al-qirāʾāt. Critical ed. Abū Ibrāhīm ʿAmr b. ʿAbdillāh. 2 Volumes. Cairo: Dār Semā li al-Kitāb, 1435/2014.
• Ḥuṣary, Maḥmūd Khalīl. Aḥkām qirāʾāt al-Qurʾān al-Karīm. Ed. Muḥammad Ṭalḥa Bilāl Minyār. Mecca: al-Maktaba al-Makkiyya, 1416/1995.
• Ibn al-Jazarī, Abū al-Khayr Shams al-Dīn Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad b. ʿAlī b. Yūsuf. Nashr al-qirāʾāt al-ʿashr. Critical ed. Ayman Rushdī Suwayd. 5 Volumes. Istanbul: Dār al-Ghawthānī li al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya, Lebanon: Dār al-Ghawthānī li al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya, 1439/2018.
• Ibn al-Jazarī, Abū al-Khayr Shams al-Dīn Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad b. ʿAlī b. Yūsuf. al-Tamhīd fī ʿilm al-tajwīd. Critical ed. Farghalī Sayyid ʿArabāwī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 2016‎.
• Ibn al-Nāẓim, Abū Bakr Aḥmad b. Muḥammad b. Muḥammad b. al-Jazarī. al-Ḥawāshī al-mufhima: Sharḥ al-Muqaddima. Ed. Abū ʿĀṣim Ḥasan b. ʿAbbās b. Qutb. Cairo: Muassasatu Qurṭuba, 1427/2006.
• Ibn al-Nāẓim, Shihāb al-Dīn Abū Bakr Aḥmad b. Muḥammad b. Muḥammad b. al-Jazarī. Sharḥu Ṭayyiba al-Nashr fī al-qirāʾāt al-ʿashr. Critical ed. Jamāl al-Dīn Muḥammad Sharaf. Tanta: Dār al-Ṣaḥāba li al-Turāth, 1426/2005.
• Ibn al-Ṭaḥḥān, Abū al-Aṣbagh (Abū Ḥumeyd) ʿAbd al-ʿAzîz b. ʿAlī b. Muḥammad al-Sumātī al-Ishbīlī‎. Sharḥu Kitāb al-Inbāʾ fī tajwīd al-Qurʾān. Critical ed. Farghalī Sayyid ʿArabāwī. Cairo: Maktabatu Awlād al-Shaykh li al-Turāth‎, 2009.
• Ibn Bellīma, Abū ʿAlī al-Ḥasan b. Khalaf b. ʿAbdillāh. Talkhīṣ al-ʿibārāt bi-laṭīf al-ishārāt fī al-qirāʾāt al-sabʿ. Critical ed. Subayʿ Ḥamza Ḥākimī. Jeddah: Dār al-Kibla li al-Thaqāfa al-Islamiyya, Beirut: Muassasa al-ʿUlūm al-Qurʾān, 1409/1988.
• Ibn Fāris, Abū al-Ḥusayn Aḥmad b. Zakariyyā. Muʿjamu maqāyīs al-lugha. Critical ed. ʿAbd al-Salām Muḥammad Hārūn. 6 Vol. Amman: Dār al-Fikr, 1399/1979.
• Ibn Ghalbūn, Abū al-Ḥasan Ṭāhir b. ʿAbd al-Munʿim b. ʿUbaydillāh al-Ḥalabī al-Miṣrī. al-Tadhkira fī al-qirāʾāt al-thamān. Critical ed. Ayman Rushdī Suwayd. 2 Volumes. Jeddah: Dār al-Gharb al-ʿArabī, 1412/1991.
• Ibn Jinnī, Abū al-Fath ʿUthmān al- Mawṣilī al-Baghdādī. al-Khaṣāiṣ. Critical ed. Muḥammad ʿAlī al-Najjār. 3 Vol. Beirut: Dār al-Kitāb al-ʿArabī, n.d.
• Ibn Jinnī, Abū al-Fath ʿUthmān al- Mawṣilī al-Baghdādī. Sirru ṣināʿa al-iʿrāb. Critical ed. Ḥasan Hindāwī. 2 Vol. Damascus: Dār al-Qalam, 1405/1985.
• Ibn Juzayy, Abū al-Qāsim Muḥammad b. Aḥmad b. Muḥammad al-Kalbī al-Ghirnātī. al-Mukhtaṣar al-bāriʿ fī qirāʾati Nāfiʿ. Critical ed. Fatḥī al-ʿUbaydī. Aleppo: Dār al-Rifaʿī - Dār al-Qalam al-ʿArabī, 1425/2004.
• Ibn Manẓūr, Abū al-Faḍl Jamāl al-Dīn Muḥammad b. Mukarram. Lisān al-ʿArab. 15 Volumes. Beirut: Dār Ṣādir, n.d.
• Ibn Mihrān, Abū Bakr Aḥmad b. al-Ḥusayn al-Aṣbahānī al-Nīsābūrī. Risāla al-maddāt. Critical ed. Ayman Rushdī Suwayd. Istanbul: Dār al-Ghawthānī li al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya, Lebanon: Dār al-Ghawthānī li al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya. 1439/2018.
• Ibn Shurayḥ, Abū ʿAbdillāh Muḥammad al-Ruaynī al-Andalusī al-Ishbīlī. al-Qāfī fī al-qirāʾāt al-sabʿ. Critical ed. Aḥmad Maḥmūd ʿAbd al-Samīʿ al-Shāfiʿī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1421/2000.
• Jaʿbarī, Abū Ishaq Ibrāhīm b. ʿUmar b. Ibrāhīm b. Khalīl b. Abī al-ʿAbbās. "Kanz al-maʿānī fī sharḥi Ḥirz al-amānī fī al-qirāʾāt al-sabʿ ". 2 Volumes. Critical ed. Yūsuf Muḥammad Shafīʿ ʿAbd al-Rahīm, Madinah: al-Jāmiʿa al-Islamiyya, Master's Thesis, a.h. 1420.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri: Mufassal Tecvid. Istanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 9. ed. 2002.
• Karakılıç, Ali Celâleddin. Tecvid İlmi: Kur’ân-ı Kerîm Okuma Kâideleri. Ankara: Kalkan Matbaa San. ve Tic. Ltd. Şti, 6. ed. 2011.
• Kaya, Mustafa. Arap Dili Fonetiği: Ses-Anlam İlgisi. Erzurum: Eser Matbaası, 2011.
• Mahdawī, Abū al-ʿAbbās Aḥmad b. ʿAmmār. al-Taḥṣīl li-fawāidi Kitābi al-Tafṣīl al-jāmiʿ li-ʿulūm al-tanzīl. Critical ed. Muḥammad Ziyād Muḥammad Ṭāhir Shaʿbān - Faraḥ Naṣrī. 7 Volumes. Qatar: Vizāra al-Awqāf wa al-Shuūni al-Islāmiyya‎, 1435/2014.
• Mahdawī, Abū al-ʿAbbās Aḥmad b. ʿAmmār. Sharḥ al-Hidāya. Critical ed. Ḥāzim Saʿīd Ḥaydar. 2 Volumes. Riyadh: Maktaba al-Rushd‎, ‎1416/1995‎.
• Makkī b. Abī Ṭālib, Abū Muḥammad Ḥammūsh b. Muḥammad al-Qaysī. al-Kashf ʿan wujūh al-qirāʾāt al-sabʿ wa ʿilelihā wa ḥucecihā. Critical ed. ʿAbd al-Raḥīm al-Ṭarhūnī. 2 Volumes. Cairo: Dār al-Hadīth, 1428/2007.
• Marṣafī‎, ʿAbd al-Fattāḥ al-Sayyid Ajmī. Hidāya al-qārī ilā tajwīdi kalāmi al-Bārī. 2 Volumes. Madinah: Dār al-Fajr al-Islāmiyya, 2001.
• Mawṣilī, Abū Mūsā Jaʿfar b. Makkī. Mufradatu qirāʾati Ibn Kathīr al-Makkī. Critical ed. Khālid Aḥmad al-Mashhadānī. Damascus: Dār Saʿd al-Dī‎n, 1427/2007.
• Mawṣilī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammad b. Aḥmad b. Muḥammad b. Aḥmad b. Muḥammad b. al-Ḥusayn. Sharḥu Shuʿla alā al-Shāṭibiyya. Cairo: al-Maktaba al-Azhariyya li al-Turāth, 1418/1997.
• Naṣr, ʿAṭīyya Qābil. Ghāya al-murīd fī ʿilm al-tajwīd. Riyadh: Maktaba al-Ḥaramayn, a.h. 1409.
• Nuwayrī, Abū al-Qāsim Muḥammad b. Muḥammad b. Muḥammad b. ʿAlī. Sharḥu Ṭayyiba al-Nashr fī al-qirāʾāt al-ʿashr. Critical ed. Majdī Muḥammad Surūr Saʿd Baslūm. 2 Volumes. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1424/2003.
• Qasṭallānī, Abū al-ʿAbbās Shihāb al-Dīn Aḥmad b. Muḥammad b. Abī Bakr. Laṭāif al-ishārāt li-funūn al-qirāʾāt. Critical ed. Markaz al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya. 10 Volumes. Madinah: Mujammaʿ al-Malik Fahd li-Ṭıbāʿa al-Muṣḥaf al-Sharīf, a.h. 1434.
• Qasṭallānī, Abū al-ʿAbbās Shihāb al-Dīn Aḥmad b. Muḥammad b. Abī Bakr. al-Mustaṭāb fī al-tajwīd: Hidāya al-qurrāʾ. Critical ed. al-Sayyid Yūsuf Aḥmad. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyya, 1429/2008‎.
• Qurṭubī‎, ʿAbd al-Wahhāb b. Muḥammad. al-Mūḍiḥ fī al-tajwīd. Critical ed. Ghānim Qaddūrī al-Ḥamed. Amman: Dār ʿAmmār, 1421/2000.
• Sakhāwī, ʿAlam al-Dīn Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Muḥammad b. ʿAbd al-Ṣamed. Fatḥ al-vaṣīd fī sharḥ al-Qaṣīd. Critical ed. Mawlāy Muḥammad al-Idrīsī al-Ṭāhirī. 4 Volumes. Riyadh: Maktaba al-Rushd‎, 1423/2002.
• Sakhāwī, ʿAlam al-Dīn Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Muḥammad b. ʿAbd al-Ṣamed. Jamāl al-qurrāʾ wa kamāl al-iqrāʾ. Critical ed. ʿAbd al-Karīm al-Zubaydī. 2 Volumes. Beirut: ‎Dār al-Belāgha, 1413/1993.
• Saʿīdī, Abū al-Ḥasan ʿAlī b. Jaʿfar b. Muḥammad al-Rāzī. Kitābun fīhi maqādīr al-maddāt: Bi al-ikhtilāf al-qirāʾāt wa ḥudūdi al-nuṭqi bihā. Critical ed. Khalaf Ḥusayn Ṣaliḥ al-Jabbūrī. Istanbul: Dār al-Ghawthānī li al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya, Lebanon: Dār al-Ghawthānī li al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya, 1439/2018.
• Shāṭibī, Abū Muḥammad al-Qāsim b. Fīrruh b. Khalaf al-Ruʿaynī. Matn al-Shāṭibiyya. Proofreader: Muḥammad Tamīm al-Zuʿbī. Damascus: Dār al-Ghawthānī li al-Dirāsāt al-Qurʾāniyya, 5. ed. 1431/2010.
• Shaykhizāda, Muḥammad Esʿad al-Ḥusaynī. al-Wird al-mufīd fī sharḥ al-tajwīd. Istanbul: Şirket-i Ṣahâfiye-i ʿUthmāniyye, n.d.
• Sībawayhi, Abū Bishr ʿAmr b. ʿUthmān b. Kanbar. al-Kitāb: Kitābu Sībawayhi. Critical ed. ʿAbd al-Salām Muḥammad Hārūn. Cairo: Maktaba al-Khanjī, n.d.
• Şen, Mustafa. “Keyfiyet, Ölçü ve Problem Açısından Tecvid İlminde Medde Yeni Bir Bakış Denemesi”. Ekev Akademi Dergisi 19/63 (August 2015), 213-230.
• Ṭabarī, Abū Jaʿfar Ibn Jarīr Muḥammad b. Jarīr b. Yazīd. Tafsīr al-Ṭabarī: Jāmiʿ al-bayān ʿan taʾwīl āy al-Qurʾān. Critical ed. ‎ʿAbdullāh b. ʿAbd al-Muḥsin al-Turkī et al. 26 Volumes. Riyadh: Dār ʿĀlem al-Kutub, 1424/2003.
• Tāshkoprīzāde, ʿIsām al-Dīn Abū al-Khayr Aḥmad b. Muṣṭafā b. Khalīl. Sharḥ al-Muqaddima al-Jazariyya. Critical ed. Muḥammad Sīdī Muḥammad Muḥammad al-Amīn. Madinah: Mujammaʿ al-Malik Fahd li-Ṭıbāʿa al-Muṣḥaf al-Sharīf, 1421/2001.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. ed. 2009.
• Tetik, Necati. “Kur’ân Tilâvetinde Bedelli Medlerin Hikmet Kavramıyla İlintisi -“Âteyna ve Ûtiye” Örneği-”. Ekev Akademi Dergisi 11/30 (June 2007), 103-116.
• Tetik, Necati. “Ses ve Anlam İlişkisi Bakımından Kur’ân ve Kırâat”. Kur’an ve Dil, -Dilbilim ve Hermenötik- Sempozyumu. 297-312. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2001.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. General Coordinator: Mehmet Emin Özafşar. 13 Volumes. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Yūsuf Efendizāde, ʿAbdullāh b. Muḥammad b. Yūsuf b. ʿAbdillāh. Risāla al-maddāt. Critical ed. Ibrāhīm Muḥammad al-Jarmī. Amman: Dār ʿAmmār, 1420/2000.