مشكلة تعدد معاني كلمة (الوجه) في القرآن في مصادر التفسير والترجمات التركية

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 178 - 201, 30.04.2024

Mukadder Arif Yüksel

https://doi.org/10.31121/tader.1420053

Öz

اُستخدِمَت كلمة الوجه في القرآن مضافةً إلى كلمة الله تارة، ومضافة إلى الإنسان تارة أخرى، فكانت بمعنى الوجه، وأحيانا بمعنى الذات، وأخرى بمعنى الاتجاه والقبلة، ولكن الملاحظ أنه لا يوجد إجماع على معنى هذه اللفظة في مصادر التفسير والترجمات ، بل إن بعض هذه الترجمات يكتفي بإعطاء معناها الحرفي فقط، وبعض علماء السلفية - الذين يزعمون عدم وجود مجازات في القرآن - يقبلون نسبة أعضاء الإنسان كاليدين والوجه والقدمين إلى الله كما هي، دون تفسيرها، ولا تعليق على طبيعتها كما أن بعض المجموعات التي توصف بالحشوية تدلي بتعليقات تصل إلى حد التشبيه والتجسيم، في سياق هذه الكلمة، أما علماء أهل السنة فيجعلون كلمة وجه مضافة إلى الله بمعنى ذاته أو رضاه أو قبلته وذلك بحسب سياقها. وفي ترجمات القرآن ، يتم ترجمة كلمة الوجه على أنها (وجه) دون أي تفسير آخر. نحن قلقون من أن ترجمة كلمة الوجه بكلمة وجه – على المعنى اللغوي الحقيقي - دون تفسير آخر قد تؤدي إلى سوء فهم ومعتقدات تشبيهية وتكوين صور مجسمة للإله، وفي مصادر التفاسير والترجمات التركية، من المهم إعطاء معنى للآية بما يتماشى مع المعنى الذي تنطوي عليه الصياغة وسياق الآية والروايات ذات الصلة من أجل فهم القصد الإلهي بشكل صحيح. هدفنا في هذه الدراسة إلى التعرف إلى مشكلة المعنى التي تحدث في سياق هذه الكلمة من خلال دراسة المعاني المعطاة لكلمة الوجه في مصادر التفسير والترجمات التركية، ولفت الانتباه إلى سوء الفهم المحتمل الذي ستسببه هذه المشكلة. فعندما يتم تفسير كلمة الوجه مضافة إلى الإنسان – مع مراعاة معانيها الحرفية والمجازية والدلالية - فهي تعني الوجه والشخصية والنفس والاتجاه والقبلة، وعندما تكون مضافة إلى الله فمعناه مجازي، وهو الذات والوجود والرضا والقبول، ويفهم أنه يعبر عن معنى اتجاه الله وقبلته.

Anahtar Kelimeler

التفسير, القرآن, الوجه, المعنى, المجاز

The Problem of Interprehension In The Tafsīr Sources and Translations of Al-Wajh (الوجه) One of The Qur’ān’s Words

Öz

In the Qur’ān, the word al-wajh (الوجه) refers -as mudāf- to both the word Allah and the essence of human in the sense of face, essence, direction and qibla. It is seen that there is no consensus on the meaning of this word in tafsīr sources and translations of the Qur’ān, and some of them are content to give only its literal meaning. Some Salafī scholars, who claim that there are no metaphors in the Qur’ān, accept the attribution of human organs such as hands, face and feet to Allah as they are, without interpreting them, and do not comment on their nature. Some groups described as Hashwiyya also make comments that amount to tashbīh and tajsīm in the context of this word. Ahl al-Sunnah scholars, on the other hand, give to the word al-wajh (face) the meaning of Allah's essence, His consent and qibla, depending on its context. If the word al-wajh is translated only with the word “face” without explanation, it is possible that it may lead to misunderstandings, tashbīh and anthropomorphic images of deities. In tafsīr sources and translations of the Qur’ān, it is important to give meaning to the verse in line with the meaning implied by the wording, the context of the verse and the relevant narrations in order to understand the divine intention correctly. In this study, the most appropriate meaning has been tried to be determined by examining the meanings given to the word al-wajh in tafsīr works and Turkish translations of the Qur’ān and by drawing attention to the meaning problem that occurs in the context of this word and the possible misunderstandings that this problem will cause. When the word al-wajh is interpreted by taking into account its literal, metaphorical and connotative meanings and when it is referred to people, it means face, countenance, personality, essence, direction and qibla, and when it is metaphorically referred to Allah, it is understood that it expresses the meaning of His essence, existence, consent, contentment, His direction and qibla.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur’ān, al-Wajh, Translation of the Qur’ān, Metaphor

Kur'an Kelimelerinden el-Vech'in (الوجه ) Tefsir Kaynaklarında ve Meallerde Anlamlandırma Sorunu

Öz

el-Vech (الوجه) kelimesi Kur’an’da yüz, zât, yön ve kıble anlamında hem Allah lafzına hem de insanın zatına muzâf olarak kullanılmaktadır. Tefsirlerde ve meâllerde bu kelimenin anlamlandırılmasında bir anlayış birliği olmadığı, bunlardan bazılarının da sadece lafzî anlamını vermekle yetindiği görülmektedir. Kur’an’da mecaz olmadığını iddia eden bazı Selefî âlimler, naslarda el, yüz, ayak gibi organlarının Allah’a nispet edilmesini te’vil yapmadan olduğu gibi kabul etmekte ve mahiyeti hakkında herhangi bir yorum yapmamaktadır. Haşviyye olarak nitelenen bazı gruplar da bu kelime bağlamında teşbih ve tecsime varan yorumlar yapmaktadırlar. Ehl-i sünnet âlimleri ise el-vech kelimesine bağlamına göre Allah’ın zâtı, rızası ve kıble anlamlarını vermektedirler. Meâllerde el-vech (الوجه) kelimesinin herhangi bir açıklama yapılmadan “yüz/çehre” şeklinde çevrilerine rastlanılmaktadır. Vech kelimesinin, açıklama yapılmadan sadece “yüz” kelimesiyle çevrilmesi halinde yanlış anlamalara, teşbihî inanışa ve antropomorfik ilah tasavvuruna yol açması mümkündür. Tefsir kaynaklarında ve meâllerde ayetlere, lafzın delalet ettiği anlam, ayetin bağlamı ve ilgili rivayetler doğrultusunda anlam verilmesi murad-ı ilâhinin doğru anlaşılması açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmada, vech kelimesine tefsirlerde ve meâllerde verilen anlamlar incelenerek ve bu kelime bağlamında vaki olan anlamlandırma sorununa ve bu sorunun yol açacağı muhtemel yanlış anlamalara dikkat çekilerek en uygun anlamlandırma tespit edilmeye çalışılmıştır. el-Vech kelimesinin hakiki ve mecâzî anlamları dikkate alınarak yorumlandığında ve insanlara nispet edildiğinde yüz, çehre, kişilik, öz, yön ve kıble anlamlarına geldiği, mecazen Allah’a nispet edildiğinde ise zâtı, varlığı, rızası, hoşnutluğu, Allah’ın yönü ve kıblesi anlamlarını ifade ettiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, el-Vech, Anlam, Mecâz

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd. el-Muʻcemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’ân’il-Kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1364/1945.
• Âlûsî, Şihâbuddin es-Seyyid Mahmûd. Rûhu’l-meânî. 30 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, t.y.
• Cedîʻ Abdullah b. Yusuf. el-Akîdetü’s-selefiyye fî kelâmi Rabbi’l-beriyye. Ürdün: Dârü’l-İmam Malik, t.y.
• Cevherî, İsmail b. Ḥammâd. es-Ṣıhâh, thk. Ahmed Abdülġafûr Ḥammâd. Beyrût: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 3. Baskı, 1984/1404.
• Cevzî, Cemâluddin Ebu’l-Ferc Abdurrahman. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 16 cilt. Katar: Vizâretü’l-Evḳâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1443/2021.
• Duman, Zeki. Beyânü’l-Hak. 3 cilt. Ankara: Fecr Yayınevi, 2020.
• Eraslan, Yunus. “Kelam Düşüncesinde Antropomorfik Tanrı Tasavvurları”, Kader 20/1 (Haziran 2022), 134-159.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meâl-Tefsir. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. 3 Cilt. İstan-bul: İşaret Yayınları, 1996.
• Ferâhidî, Ḥalil b. Aḥmed. Kitâbü’l-ʻayn, thk. Mehdî el-Maḥzûmî-İbrahim es-Sâmirâî. 8 Cilt. B.y.: y.y. t.y.
• Feyizli, Hasan Tahsin. Feyzü’l-Furkân Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli. İstanbul: Server İletişim Yayıncılık, 4. Baskı, 2007.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1983/1403.
• Ḥasîrîzâde Elif Efendi, en-Nûru’l-furkān fî şerhi lüġâti’l-Kur’ân, Ed. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Herûvî, Ebû Ubeyd Ahmed b. Muhammed. el-Ġarîbeyn fi’l-Kur’ân ve’l-hadîs. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. Riyâd: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1999/1419.
• İsfahânî, er-Râġıb. el-Müfredât fi ġarîbi’l-Kur’ân. İstanbul: Dâru Kahraman, 1986.
• Işık, Mesut. “Anlam Bilim Bakımından Kur’an-ı Kerim’de “Vech” Sözcüğü”, Universal Jour-nal of Teology II/1,(2017), 85-96.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: Dâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, 1404/1984.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed vd. 15 cilt. Beyrût: Müessesetü Kurtuba, t.y.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Tefsîru ġarîbi’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakar. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1398/1978.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Celaleddin. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sadr, 1414/1993.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takiyyuddin. Tefsîru İbn Teymiyye, el-Bâhisü’l-Kur'ânî. Erişim: 10. 02. 2024. https://tafsir.app/11/31.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsuddin Muhammed. Bedâiuʻt-tefsîr. 3 cilt. Riyâd: Dâru İbnü'l-Cevzî, 1427/2007.
• İbn ʻUseymin, Muhammed b.Sâlih, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerîm. 10 cilt. Riyâd: Dâru İbnu’l-Cevzî, 1423/2002.
• İsmâil Abdülhamid, Enfâl. Elfâzu’l-cezr (vech) ve müştekâtihî ve evsâfihî fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Bağdad: Tedrisiyye fi Câmiâti Bağdâd Külliyyeti’t-Terbiyyeti li’l-Benât, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Karagöz, Mustafa. “Vücûh ve Nezâirin Terimleşme Süreçleri”. Bilimnâme XIV, 2008/1. 7-33.
• Karaman, Hayreddin. vd. Kur'an Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Hayreddin Karaman, vd. Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Koçyiğit, Talat-Cerahoğlu, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1985.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiʻli ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdullah el-Hüseyin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 24. Basım, 1427/2007.
• Kûfî, Eyyûb bin Mûsâ el-Hüseynî. el-Külliyyât Muʹcem fi’l-mustalâhât ve’l-furûku’l-lüġaviyye, thk. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, t.y.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vilâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu. 18 cilt. İstan-bul: Dâru'l-Mîzân, 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Mehdevî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ammâr. et-Tahsîl. Katar: Vizâretu’l-Evḳâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Baskı, 1439/2018.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. el-Umde fî ġarîbi’l-Kur’ân. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1401/1981.
• Mertoğlu, M. Suat Mertoğlu. “Vücûh ve Nezâir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/141-143. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Mukātil b. Süleymân. Tefsiru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şeḥḥâte. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’t-Târihu’l-Arabî, 1423/2002.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’ân Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Okuyan, Mehmet. Kur’an Meâl-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 7. Baskı, 2021.
• Özel, Ahmet. “Kıble”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/365-368. Ankara: Türki-ye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Özervarlı, M. Sait. “Selefiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/399-402. İstan-bul: TDV Yayınları, 2009.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meâli Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016. Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1410/1990.
• Râzî, Fahreddin. Esâsü’t-takdîs. thk. Ahmed Hicâzî es-Saka. Kâhire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1406/1986.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim eş-Şehristânî. el-Milel ve’nihal. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1414/1993.
• Şeyhzâde, Muhyiddin b. Muslihiddin. Hâşiyetü Şeyhzâde alâ tefsîri’l-Kâdî el-Beydâvî. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa Osmâniyye, 1306/1889.
• Türkçe Kur'an Meâlleri. Erişim 15. 02. 2024. https://www.kuranmeâli.com.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed ibn Cerîr. Câmiuʻl-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abü-lmuḥsin et-Türkî. 26 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Tehânevî, Muhammed Aʻlâ b. Ali. Keşşâfu’l-ıstılâhâti’l-funûni ve’l-ʻulûm. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 1417/1996.
• Yurdagür, Metin. “Haşviyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/426-427. İstan-bul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed Abdürrezzak. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvad. 40 Cilt. Kuveyt: et-Türâsu’l-Arabî, 1422/2001.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhim. Meâni’l-Kur’ân ve i̒râbuhû, thk. Abdülcelil Abûdehû Şiblî. 5 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1988/1408.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer- Muhammed Bâsil. Esâsü’l-belâġa. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zemaḥşerî, Maḥmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki ġavâmidi’t-tenzîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvad. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1406/1986.