Bir Kültürel Diplomasi Örneği Olarak Melik Alaaddin Keykubad’ın Melik Eşref’e Gönderdiği Arapça Mektubun Yeniden Kurulumu Tercümesi ve Tahlili

Yıl 2024, Sayı: 13, 165 - 188, 01.07.2024

Halide Aslan

https://doi.org/10.5281/zenodo.12526725

Öz

Mektup insan türü kadar kadim bir olgudur, denilse sanırız yanlış olmayacaktır. Kelâm-ı kadîmeden Adem’in eşyayı isimlendirmeyi okuma eyleminin ardından isimleri yazı ile kayıt altına aldığı pekâlâ anlaşılabilir bir durumdur. Tarih ve tarihçi nazarından mektup olgusu, insanın aşklarının, inançlarının, savaşlarının ve barışlarının anahtarı ve/ya kilidi rolü üstlenmiş fâil ve/ya surî illetlerden birisidir. Özellikle temsil makamında bulunan sultanlar, emirler, başbuğlar ve başkanlar açısından mektuplar, bazı meliklerin varlık-yokluk kaderlerini belirleyen rolü üstlenmişlerdir. Örneğin Sultan Yıldırım Bayezid ile Emir Timur’u Ankara Ovasında karşı karşıya getiren, mektuplarda varlık bulmuş manalardır. Bu mektuplardan önce ne Emir Timur ne de Bayezid birbirlerinin davranışlarını ve elçilerinin sözlerini önemsemişlerdi, söyledikleri yok olup gittiği için bu kadar önem atfedilmemişti. Ancak mektuplara yansıdığında, düşmanlıklar ortaya çıktı.
Elimizdeki makalede zamanın iki güçlü meliki arasında gerçekleşmiş mektuplaşmalarının hikayesi deşifre edilmeye çalışılmıştır. Bu mektup Eyyubî Meliki Eşref (1200-1237)’in yazdığı mektup/lara Anadolu Selçuklu Meliki Alaaddin Keykubad (1220-1237)’ın cevabî mektubundan ibarettir. Çalışmaya medar edilmesi, Çorum Hasan Paşa 1071’de künyesi ile kayıtlı bulunan mecmuada tespit edilen bu yazma mektubun daha önce herhangi bir yerde yayımlanmamış olması ve bir akademik çalışmaya konu edilmemesidir. Alaaddin Keykubad’ın çok sayıda mektubu tespit edilmişse de çalışmaya konu olan bu mektup klasik kaynaklar da dahil herhangi bir eserde bulunamamış bir yazmadır. Tarih beyan edilmemekle birlikte, iki yöneticinin ilişki zeminine bakıldığında 1226 yılına ait olduğu kuvvetle muhtemeldir. Mektubun tahlil edilmesiyle, aynı zamanda akraba olan bu iki güçlü tarihî figürün inişli çıkışlı ilişkilerine bir yönden bile olsa ışık tutmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda Anadolu Selçuklu Devleti ile Eyyubiler arasındaki ilişkiyi aydınlatacağı düşünülmektedir. Nicelik olarak muhtasar nitelik olarak mana yüklü olan mektubun uluğ sıfatı ile taltif edilmiş, Sultan Alaaddin Keykubad’ın kişiliğine ilişkin bazı tespitlerde bulunulmuştur. İlgilisine farklı manalar verir ümidiyle metnin orjinali gözden geçirilerek yeniden kurulmuş ve dilimize tercüme edilmiştir.
Tarihin gidişatını öğrendiğimiz veya anlamlandırdığımız böylesi önemli mektupların yayımlandığı münşeat mecmuaları çok önemli kaynaklar arasında yer almıştır. Bu mecmuaların dışındaki farklı mecmualarda başlangıç kısmına yahut iki yazı arasına yerleştirilmiş mektuplara da rastlanmaktadır. Şu da ilave edilmelidir ki sultanlar arasındaki mektuplar zamanın güvenlik gerekçeleri dolayısıyla ya kasten zayi edilebilmiş ya da farklı sebeplerle yokluğa gark olabilmişlerdir. Bu da çalışmamıza konu olan bu mektubu daha özel ve özellikli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tahkik, tercüme, Anadolu Selçuklu Devleti, Eyyubiler, Alaaddin Keykubat, Melik Eşref, mektup

As an Example of Cultural Diplomacy The Arabic Letter Sent by Malik ‘Ala’al-Din Kaykubâd to Malik al-Ashraf Reconstruction Translation and Analysis

Öz

It can be said that it would not be wrong to say that the letter is a phenomenon as ancient as humanity. From the ancient words, it is quite understandable that Adam recorded the names in writing after the act of reading the naming of things. From the perspective of history and historians, the phenomenon of letters is one of the active and/or prolific causes that play the key and/or lock role in people's loves, beliefs, wars and peace. Especially for the sultans, emirs, chiefs and presidents who were in the representative office, letters played a role in determining the existence and non-existence of some sultans. To give an example, the meanings that brought Sultan Yıldırım Bayezid and Emir Timur face to face in the Ankara Lowland (Ankara Ovası) were found in the letters. Before these letters, neither Emir Timur nor Bayezid cared about each other's actions and the words of their ambassadors, due to vanishing off the face of the earth their expresicions, it could’nt be any importance. However, when they reflected in letters, their hostility which other took place.
In the present article, we tried to decipher the story of the correspondence between two powerful rulers of the time. This letter consists of the response letter of Anatolian Seljuk Meliki Alaaddin Keykubad (1220-1237) to the letter/s written by Eyyubî Meliki al-Asraph (1200-1237). The reason for the study is that this manuscript, which was found in the magazine registered with the imprint of Çorum Hasan Pasha in 1071, has not been published anywhere before and has not been the subject of an academic study. Although many letters of Alaaddin Keykubad have been identified, this letter, which is the subject of the study, is a manuscript that has not been found in any work, including classical sources. Although the date is not declared, considering the relationship between the two rulers, it is highly likely that it dates back to 1226. By analyzing the letter, an attempt was made to it could be figured out the ups and downs of the relationship of these two powerful historical figures, who were also relatives. It is also thought that it will clarify the relationship between the Anatolian Seljuk State and the Ayyubids. The letter, which is quantitatively concise and qualitatively meaningful, was awarded with the title of greatness, and some determinations were made regarding the personality of Sultan Alaaddin Keykubad. In the hope that it will give different meanings to that concerned, the original text has been reviewed, reconstructed and translated into our language.
Münşeat magazines, where such important letters are published from which we learn or make logical of the course of history, have become among the very fundamental sources. Apart from these magazines, letters placed in the beginning or between two articles can also be found in different magazines. It should also be added that the letters between the sultans could either be deliberately lost due to security reasons of the time or they could disappear for different reasons. When all that argumants come together, the letter undertakes an authentic feature in this context.

Anahtar Kelimeler

Critic of the text, translation, Anatolian Seljuk State, Ayyubids, ‘Ala’al-Din Kaykubâd, Malik al-Ashraf, letter.

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1950.
• Altunkaynak, Bülent. Alaeddin Keykubad’ın Karakter Tahlili. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Arslan, Abdülbâki. Osmanlı İctimai Hayatını Aksettiren Mektup Örnekleri (Tanzimat’a Kadar). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1985.
• Basuğuy, Bedrettin. “Salâhaddîn-i Eyyûbî ve Râşidüddîn Sinân: Nizârî Fedâîler ve Suikastler”. Şarkiyat 9/2 (2017), 747-770.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
• Cüveyni, Alaeddin Ata Melik b Muhammed. Tarih-i Cihan Güşa. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1988.
• Çopur, Hasan. Sultan I. Alâeddin Keykubad’ın Komşu Devletlerle İlişkileri. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Soyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Daftary, Farhad. İsmaililer: Tarihleri ve Öğretileri. çev. Erdal Toprak. İstanbul: Doruk Yayınları, 2005.
• Daftary, Farhad. “Rāšed-al-Din Senān”. Encyclopædia Iranica, 15 Mart 2024.
• http://www.iranicaonline.org/articles/rashed-senan
• Demir, Musa. “Batı ‘Metafor’u ve Doğu ‘İstiare’sinin Mukayeseli Olarak İncelenmesi”. Türkbilig 18 (2009), 64-90.
• Descartes, Rene. Felsefenin İlkeleri. çev. Mesut Akın. İstanbul: Say Yayınları, 1983.
• Gültekin, Hasan. “İnşâ ve tarihi Gelişimi”, International Journal of Central Asian Studies, 13 (2009), 317-341.
• Erdem, İlhan. “XIII. Asrın İlk Yarısında Anadolu’nun Doğusunda Yaşanan Hakimiyet Mücadeleleri”. Tarih Araştırmaları Dergisi 19/30 (1997), 57-68.
• Gordlevskiy, Vladimir Aleksandroviç. Anadolu Selçuklu Devleti. çev. Azer Yaran. Ankara: Onur Yayınları, 1988.
• Gully, Adrian. The Culture of Letter-Writing in Pre-Modern Islamic Society. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2008.
• Honigmann, Ernst. Bizans Devletinin Doğu Sınırı: Grekçe, Arabca, Süryanice, Ermenice Kaynaklara Göre 363’den 1071’e Kadar. çev. Fikret Işıltan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1970.
• İbn Bibi, Nâsırüddîn Hüseyn b. Muhammed b. Alî Ca‘ferî Rugadî Münşî. el-Evamirü’l-alaiyye fi’l-umuri’l-alaiyye : (Selçuk name). çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1001 Temel Eser, 1996.
• İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b Muhammed b Abdülkerim. İslam Tarihi : el-Kamil fi’t-Tarih Tercümesi. çev. Ahmet Ağırakça - Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
• İbnü’n-Nazîf, el-Hamevî. Tarihu’l-Mansurî. thk. Ebu’l-Iyd Dudu. Dımeşk:1981.
• İsfahânî, Ebû Nuaym. Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü’l-aṣfiyâʾ. I-X Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Johnson, Barbara. “Yazma”. çev. Zekeriya Başkal. Edebiyat Çalışmalarında Anahtar Kelimeler. ed. Frank Lentricchia - Thomas McLaughlin. 139-159. Ankara: Akademik Eksen, 2011.
• Karahan, Abdülkadi̇r. “Fuzûlî’nin Mektupları II”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 3/1-2 (2012), 48-86.
• Kaya, Önder. “el-Melikü’l-Eşref, Musa”. DİA. 29/64-66. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Kaynar, Hakan. “Mektuplarla Tarih: Cumhuriyet ve Aşk”. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmalı Dergisi 40 (2015), 157-185.
• Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi: Alparslan ve Zamanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001.
• Kürkçüoğlu, K. Edib. “Şair Nedim’in Bir Arz-ı Hali”. 60. doğum yılı münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı: 317-324. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1953.
• Les Perelman. “The medieval art of letter writing: Rhetoric as institutional expression”. Textual dynamics of the professions: Historical and contemporary studies of writing in professional communities. 97-119.
• Madison: The University of Wisconsin Press, 1991.
• Merçil, Erdoğan. Müslüman Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• Mecmua-i Münşeat. Ankara: TDK Kütüphanesi, Yazma, A.363/1.
• Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah. Camiu’d-düvel : Selçuklular Tarihi. I-II Cilt. İzmir: Akademi Kitabevi, 2000.
• Münşeat Mecmuası. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 760.
• Nesevî, Şihâbüddîn Muhammed Ahmed b. Alî en- el-Hurendizî ez-Zeyderî. Sîretü’s-Sulṭân Celâliddîn Mengübertî. çev. Necip Asım. İstanbul: 1934.
• Neşrî, Mehmed. Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1949.
• Nur, İsmail Hakkı. “Mesnevide Hayvan Karakterleri (Metaforları)”. Adana Veteriner Kontrol Enstitü Müdürlüğü 3/1 (2013), 18-30.
• Pehlivan, Necmettin- Ceylan, Hadi Ensar. “Old Rivalry, Eternal Friendship: The Story of an Opponent-al-Fuṣūl in the ʿilm al-Naẓar”. Methodos. Savoirs et Textes 22 (2022), 1-32.
• Platon. Mektuplar. çev. İrfan Şahinbaş. Ankara: Maarif Vekaleti, 1943.
• Platon. Theaitetos. çev. Macit Gökberk. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1990.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Fikret Işıltan. I-III Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987.
• Saygın, Muhterem. Ali Şîr Nevâyî’nin Garâibü’s-Sıgar Adlı Divanının Tahlili. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Sevim, Ali. Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
• Sümer, Faruk. “Keykubad I”. DİA. 25/357-359. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Şahin, Oğuzhan. Mecmua-i Münşeat TDK. KTP. A.363/1 (İnceleme, Metin, Tıpkıbasım). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Taneri, Aydın. Harezmşahlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Taşdelen, Vefa. “Felsefi Bir Söylem Biçimi Olarak Mektup”. Hece Dergisi 114-116 (2006), 76-91.
• Tirmizī, Muḥammed b. İsâ. es-Sünen. thk. İzzuddîn Dıllî vd. Beyrut: Müeessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2013.
• Turan, Osman. Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2001.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye : Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318). İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2011.
• Turan, Osman. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Uyumaz, Emine. “Sultan 1. Alaeddîn Keykubad Zamanında (1220 - 1237) Türkiye Selçuklu Devletinin Elçilik İlişkileri”. Tarih Dergisi 39 (07 Temmuz 2011), 55-84.
• Uyumaz, Emine. Sultan I. Alaeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220-1237). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Ünal, Mehmet Ali, XVI.Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Yakupoğlu, Cevdet - Musalı, Namiq. Hasan b. Abdülmü’min el-Hoyi’nin Kaleminden Selçuklu İnşa Sanatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Yazıcızâde Ali. Tevârîh-i Âl-i Selçuk. Topkapı Sarayı, Revan Ktb., 1391.
• TDK Sözlük: https://sozluk.gov.tr/?ara=kan%C3%A7%C4%B1larya