News Language of Takvîm-i Vekâyî

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 196 - 265, 31.12.2023

Emine Sırmalı Kayacan

Öz

Considering that individuals communicate through words, the place of language in human life is important in terms of agreement and communication. The structure that provides agreement is formed by arranging the words in a certain order according to its own rule in each language. This order does not change in general, but the forms of expression in written and oral expression differ according to the time and place of use of the language, and the community that uses the language. One of the languages classified in various types according to the purpose of use is the language of the press.
Press language, which is a type of written expression, has the purpose of conveying the events, situations or planned activities, innovations and differences to the public as they are and informing them. However, elements such as the style, expression style, word choice, topic selection, sentence construction style and the quality of the news used while fulfilling this purpose are important for the reader to understand the subject correctly.
The aim of the prepared study is to reveal the news language of Takvîm-i Vekâyî, which is the first Turkish newspaper in our press history and serves as a communication tool between the administration and the public.

Anahtar Kelimeler

Takvîm-i Vekâyî, News Language, Newspaper Language, Syntax Analysis

Takvîm-i Vekâyî Gazetesi’nin Haber Dili

Öz

İnsanların birbirleriyle kelimeler vasıtasıyla iletişim kurduğu düşünüldüğünde, dilin, anlaşma ve haberleşme bakımından insan hayatındaki yeri mühimdir. Anlaşmayı sağlayan yapı, kelimelerin belli bir düzen içerisinde her dilin kendi kâidesine göre sıralanmasıyla meydana gelmektedir. Bu sıralama umumiyetle değişmez ancak yazılı ve sözlü anlatımda ifade biçimleri dilin kullanım yerine, zamanına, dili kullanan topluluğa göre farklılık arz etmektedir. Kullanım maksadına göre çeşitli türlerde tasnif edilen dillerden biri de basın dili yani gazete lisanıdır.
Yazılı bir ifade çeşidi olan gazete lisanı, meydana gelen hadiseleri, durumları veya yapılması planlanan faaliyetleri, yenilikleri, havâdisleri halka olduğu gibi aktarma ve malûmat verme maksadını taşımaktadır. Ancak bu maksadı yerine getirirken kullandığı üslûp, ifade tarzı, kelime seçimi, konu seçimi, cümle kurma biçimi, haberin niteliği gibi unsurlar okurun konuyu doğru biçimde anlayabilmesi bakımından önemlidir.
Hazırlanan çalışmanın maksadı, matbuat tarihimizin ilk Türkçe gazetesi olan ve yönetimle halk arasında bir iletişim vasıtası vazifesi gören Takvîm-i Vekâyî’nin ilk sayısının haber dilini ve az da olsa yapısal farklılıklarını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Takvîm-i Vekâyî, Haber Dili, Gazete Lisanı, Cümle Tahlili

Teşekkür

Çalışma alanımda yeni bir saha açan kıymetli Hocam Prof. Dr. Ersin Özarslan'a ilmi ve tecrübesiyle rehber olduğu için çok teşekkür ederim.

Kaynakça

• AKANDERE, O. (1999 – 2003), 11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekâyi'de Kuvayı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Kasım, 417-467.
• AKTEPE, M. (1968), Türkiye’de Akademi Meselesi ve II. Abdülhamit’e Dil Akademisi Hakkında Sunulan Layiha, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 1(8), 22-28.
• AVANAŞ, E. (2021). Yeni Medyada Manipülatif Haber Dili. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BARAZ, N. (2004). Ünite 4-7. Pilanci, H. (Ed.). Türk Dili. Anadolu Universitesi. 2. Baskı.
• DOĞANER, Y. (2012), Hürriyet ve Modernleşme Enstrümanı Olarak Osmanlı’da Basın.
• EFD / JFL Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters, 29 (1). (Çalışma 11-15 Temmuz 2011 tarihleri arasında Avusturya Retz’de düzenlenen The 12th International Congress of Ottoman Social and Economic History (ICOSEH) adlı kongrede tebliğ olarak sunulmuştur).
• ERGİN, M. (1994). Türk Dili. İstanbul: Nesil Matbaacılık.
• ERGİN, M. (2001), Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Dağıtım.
• ERTOP, K. (1985), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Dil Sadeleşmesi, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi-II (333-340). İstanbul: İletişim Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, N. (1977), Türkçenin Karanlık Günleri, İstanbul: İrfan Yayınevi.
• İNUĞUR, M. N. (1993), Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul: Der Yayınları.
• İNUĞUR, M. N. (1999), Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul: Der Yayınları.
• KAPLAN, M. (1999), Kültür ve Dil, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• LEVEND, A. S. (1960), Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, İkinci Basım.
• MARDİN, Ş. (1995), Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MATHESON, D. (2000). The Birth of News Discourse: Changes in News Language in British Newspapers, 1880-1930. Media, Culture & Society. 22(5). 557-573.
• MİTHAT, A. (1872f), Osmanlıcanın Islahı, Dağarcık, (1), 20-25.
• ORAL, S. (1968), Türk Basın Tarihi 1728–1922, Ankara: Yeni Adım Matbaası.
• ÖKSÜZ, Y. Z. (1995), Türkçe’nin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Ankara: Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZARSLAN, Ersin, (1987), “Yenileşme, Batılılaşma, Çağdaşlaşma, Modernleşme, Tekâmül, Terakki Hareketleri İçinde (1800- 1875) Gazetenin Rolü”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, 4, 50-54.
• ÖZARSLAN, E. (2008), Gazeteci Lisanı “Mehmet Said Paşa”. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi.
• ÖZARSLAN, E. (2013). Basın Dili Üzerine Bazı Dikkatler. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi. (37). 251-267.
• ÖZARSLAN, Ersin (2016), “Edebiyat Olarak Gazetecilik” Dersi Doktora Ders Notları. Gazi Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı. (Notları Kaleme Alan: Emine SIRMALI).
• ÖZDEM, R. H. (1940), Tanzimattan Beri Yazı Dilimiz; Fikri Nesir Dilimizin Gelişmesi, İstanbul: Maarif Matbaası. Tanzimat’ın 100. Yıldönümü Münasebetiyle Neşredilen Kitaptan Alınmış Ayrı Baskı.
• ÖZERKAN, Ş. (2002). Medya, Dil ve İdeoloji. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. Istanbul University Faculty of Communication Journal. 1(12).
• ÖZYURT, C. (2004), Osmanlı’da Resmi Ulusçuluk ve Dil Politikası. Selçuk İletişim, 155-165.
• Takvim-i Vekâyi, 1 Kasım 1831. Kaynak: Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Online Erişim https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/periodicals/catalog/issue/26996 (Erişim Tarihi: 09.01.2021)
• TANPINAR, A. H. (1988), 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi. TOKGÖZ, O. (1981). Temel Gazetecilik. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• UÇAK, O. (2018). Haber Uygulamaları. Eğitim Yayınevi.
• VAN DİJK, T. A. (2013). News as Discourse. Routledge.
• YURDİGÜL, Y., & ZİNDEREN, İ. E. (2012). Yeni Medyada Haber Dili (Ayşe Paşalı Olayı Üzerinden Geleneksel Medya ve İnternet Haberciliği Karşılaştırması). Turkish Online Journal of Design Art and Communication. 2(3). 81-91.
• YÜKSEL, E., & GÜRCAN, H. İ. (2005). Haber Toplama ve Yazma. Tablet Kitabevi.